.gif)
Nga Kupu Whakahoki enei ki nga Patai i Roto i te Komihana.
(Korerotia tahitia te 1 me te 3.)
| I. Me penei te whakanohonoho o enei tu raruraru, keehi, ara:— |
| (a.) | Ko nga keehi, kua oti te korero nga whakaritenga, a, whakaarohia ana e nga taha e rua, nga tangata katoa ranei e pa ana ki aua whakaritenga, e tika ana, engari, i runga i tetahi kupu o te ture, mana kore ana aua whakaritenga, aua pukapuka, otiia kahore he kupu whakapae i te mahi, he ki ranei he mahi tahae aua whakaritenga. |
| (b.) | Mo nga keehi, e tautohetia ana nga whakaritenga i waenganui i nga Pakeha me nga Maori; i te mea ranei, kua takahia nga ritenga o te ture e aua Pakeha e o ratou kaiwhakahaere ranei i te hokonga, i te tangohanga pehea ranei i te whenua. |
| (c.) | Mo nga keehi, kua tata te whakaoti nga whakaritenga i raro i te mana o tetahi ture e whai mana ana i taua wa, otira, na te mea, i hanga hou tetahi ture i muri mai na reira kihai i taea te whakaoti. Ko nga tu whakaritenga pera, kei raro i nga ritenga i whakahuatia i roto i te rarangi (a) i raro ranei i nga ritenga i whakahuatia i roto i te rarangi (b) i runga ake nei; |
|
| II. Ko te huarahi tenei e whakaarohia ana hei whakaora hei whakatika i aua tu raruraru me aua tu mate katoa, ara:— |
| (a.) | Me whakatu tetahi Kooti, ka huaina tona ingoa, ko "Te Kooti Whakawa Take Whenua Maori." Me whaimana taua Kooti ki te mahi whakawa i runga i nga ritenga o te ture, i runga ano hoki i te ahua kai whakariterite, kia whai mana hoki ki te whakaoti i nga take katoa, ki te whaka puta tiwhikete, karaati ranei mo nga whenua, haunga ia nga whenua i kiia i tangohia hetia i runga i nga mahi tahae, i nga mahi he ranei ki ta te ture ritenga. |
| (b.) | Kia toru nga Tiati mo taua Kooti. Ma te Paremete ratou e whakatu e whakarite hoki te roanga o te wa e tu ai ratou hei tiati. Kia tokorua o aua Tiati me Pakeha, kia kotahi me tangata Maori. Ma te ture e whakarite te roanga o te wa, e tu ai ratou hei tiati, me te utu ano hoki mo ratou. |
| (c.) | I nga keehi i whakahuatia nga whakaritenga i roto i te rarangi (a) me nga keehi i huia ki raro i te rarangi (c) me (a), ma te Kooti, i te mea kua oti te uiui, e whakamana te take o te kaihoko, kairiihi, kaitango mokete ranei. |
| (d.) | I te rarangi (b) me te rarangi (b.) hui atu ki rarangi (c) ko nga keehi me nga mea tautohetohe katoa i huihuia i roto i era rarangi ma te Kooti e whakawa e whakatau i runga i tana e kite ai hei tika; otira, me he mea kua kiia he mahi he ki ta te ture tikanga, kua kitea ranei tetahi mahi tahae i roto i aua mea e takoto raruraru ana heoi ki te mea ka pera, ma te Kooti e tuku atu ki te Paremete tana ripoata mo aua whakawa, me te whakaatu ano i tona whakaaro, mo runga i nga korero i puta ake i roto i aua whakawa. |
| (e.) | Ma taua Kooti e whakamana e whakatuturu nga whakaritenga nga kirimina, kua oti te whakarite i waenga i nga Maori, ko te nuinga ranei o ratou, me nga Pakeha, i te mea ra kua kitea e te Kooti e tika ana. |
| (f.) | I nga keehi, me nga whakaritenga katoa me ka kitea e tika ana kia pera i raro i nga rarangi i runga ake me tu te Kooti hei kai whakariterite i nga raruraru e takoto tautohe ana, a, me puta te whakatau a te Kooti i runga i tana e kite ai e tika ana. |
| (g.) | Ko nga whakataunga katoa o te Kooti, he tino whakaotinga, he tino whakataunga rawatanga. Kaore e tika ki ara ano he whakawa. A, ma te Kooti ano e whakahaere nga whakaritenga o tana whakatau. I nga whakawa katoa e kitea ana e pai ana ka tino whai mana te Kooti ki te whakarite wawahanga i te hunga, e whaitikanga ana ki aua whakawa, i waenganui i etahi ranei o ratou e hiahia anei kia peratia, ara, ki ta te Kooti hoki titiro e tika ana, ki te whakarite whakaoti hoki i nga pukapuka tuku me era tu mea. |
|
E hara i te mea no naianei i tipu ake ai enei tu whakaaro. Kaore. No mua no atu enei whakaaro. Hui ki nga Komihana maha kua tu nei i raro i te mana o Te Kuini, a te mana o te Paremete ranei, na Ta Hori Kerei i whakaputa te whakaaro i te tau 1877 kia whakaturia tetahi Komihana hei uiui ki nga raruraru katoa, ahakoa pehea ana te ahua, e tau ana i runga i nga whenua Maori, e takoto ana ranei i waenga nui i nga Maori me nga Pakeha. Ki tana whakaaro, i korerotia taua wa, me tino whaimana rawa taua Komihana hei tino whakaoti i enei tu raruraru me era whakawa katoa i whakahuatia i runga ake nei. I tono ia, a Ta Hori Kerei, kia Hori Hikinipatama (Sir George Higinbotham) o Merepana, koia hoki te Tiati Timuaki o te Kooti Hupirimi o Wikitona i naianei. I mea a Ta Hori Kerei ko taua Hori Hikinipatama hei timuaki mo page 17.gif)
taua Komihana, a, whakaae ana ia. Na, no te hinganga o te Kawanatanga o Kerei i te tau 1879, kaore taua tikanga Komihana i hapaitia e o ratou Kairiwhi. Otira, ko nga Paremete o muri nei i hiahia kia tukuna kia ratou nga kupu whakamarama mo te ahua o nga raruraru me nga tautohe kia riro ma te Paremete mana e whakaoti, mana e whakatau. Ki to matou whakaaro, me tino whakaoti enei mea whakataimaha, enei mea nunui e takoto raruraru ana. A, ki to matou tino mohio, mehemea ka whakaturia etahi Tiati e tino mohio ana e tino whai whakaaro ana ki aua mahi nunui e tukuna atu ana ki a ratou hei mahi hei whakaoti, tera ka kitea ka pai atu ka tika atu a ratou whakataunga i whakatau ai, i to te Paremete whakataunga, i runga i nga Pooti o nga mema o nga Whare Paremete, haunga nga whakataunga mo nga tu whakawa tautohe, kua kiia, kua kitea ranei he mahi tahae i roto, i kitea ranei kua takahia nga ritenga o te ture.
Me tau ano ki runga ki ia whenua te utu mo taua Kooti me nga whakahaerenga o taua whenua.
.jpg)
taua Komihana, a, whakaae ana ia. Na, no te hinganga o te Kawanatanga o Kerei i te tau 1879, kaore taua tikanga Komihana i hapaitia e o ratou Kairiwhi. Otira, ko nga Paremete o muri nei i hiahia kia tukuna kia ratou nga kupu whakamarama mo te ahua o nga raruraru me nga tautohe kia riro ma te Paremete mana e whakaoti, mana e whakatau. Ki to matou whakaaro, me tino whakaoti enei mea whakataimaha, enei mea nunui e takoto raruraru ana. A, ki to matou tino mohio, mehemea ka whakaturia etahi Tiati e tino mohio ana e tino whai whakaaro ana ki aua mahi nunui e tukuna atu ana ki a ratou hei mahi hei whakaoti, tera ka kitea ka pai atu ka tika atu a ratou whakataunga i whakatau ai, i to te Paremete whakataunga, i runga i nga Pooti o nga mema o nga Whare Paremete, haunga nga whakataunga mo nga tu whakawa tautohe, kua kiia, kua kitea ranei he mahi tahae i roto, i kitea ranei kua takahia nga ritenga o te ture.