Nga huarahi hoko o mua.

I roto i nga ra o mua, ara o mua atu o muri mai hoki o te Tiriti o Waitangi, i hokona nga whenua Maori e nga tangata noaiho me te Kawanatanga hoki i runga i nga ara mama e kitea ana e te katoa. I aua wa e korerotia ana te hoko ki te tino rangatira o te iwi me etahi atu rangatira hoki; korerotia ana nga rohe o te whenua, whakaritea ana te utu, whakaritea ana te ra e whakaotia ai taua hoko i te aroaro o te iwi. Ka kawea atu ai nga moni i te aroaro o te iwi me nga rangatira, whaona ai ki etahi peeke hoatu ai ki te tino rangatira a mana e tuha ki nga rangatira, a ma ratou e tuha haere ano ki nga hapu me nga kahui whanau. I etahi wa i hokona peratia etahi whenua rahi ke noatu a hoatu ana nga moni katoa e te rangatira ma te iwi, kaore i pupuru i etahi toenga mana, a i te paunga o te moni te tuhatuha tango ai te rangatira i te peeke ka hura ai ko runga ki raro ruru ai kia kite mai ai te iwi kua kore he moni i toe. E ki ana hoki a te Penetone Tumuaki o nga Kawakawa o mua, "i aua wa he tino rangatira nga rangatira Maori."

Kaore hoki aua tu hoko i tautohetia. I puta ake ano pea he raruraru i runga i te whakatako-toranga i nga rohe, engari ko te hoko i mahia peratia i te aroaro o te iwi i tuturu tonu. Engari tera ano tetahi putake raruraru e puta ake ana i mua i te tuunga o te Kooti Whenua Maori—tera ano hoki e tautohetia te whenua e nga iwi e rua, e nga hapu e rua ranei o te iwi kotahi. Kaore hoki tetahi o aua hapu e tautohe ana e mahara he hoko tika tera a tetahi atu hunga. Engari i runga i te putanga o te kupu a tetahi o aua hunga tautohe he mea na rautou te whenua, me te tahuri-tanga ki te hoko, katahi hoki ka tino pakeke rawa era atu hunga me ta ratou tautohe ki te whenua. Na i runga i aua tu huarahi e puta tonu ake ana he raruraru i waenganui i nga Pakeha noho tuatahi ikonei me nga iwi Maori o etahi takiwa o te koroni. I nga whawhai katoa o Niu Tireni nei no runga mai ano o te whenua te putake mai o te taupatupatu. Ko te kohurutanga i Wairau, me te whawhai a Hone Heke i raro, me nga whawhai o Waitara me Waikato o roto o nga tau kotahi tekau, mai o te tau 1860, ki te tau 1870, he tautohe whenua ano te putake mai o aua raruraru, me te whawhai a Hone Heke i Kororareka me te tuaanga i te pou kara, he mea no ratou kei waiho tera hei take tangohanga mo nga whenua o nga Maori.

page 3

Tera ano etahi hoko nui i mahia i runga i aua tu huarahi e kite ai te iwi katoa i mua atu i te tau 1865. Ko te nuinga o te Waipounamu me etahi takiwa nui o Aotearoa i hokona e te Kawana-tanga. Takitahi nei o aua hoko i tautohetia, e hara hoki i te mea ko te hoko i whakahengia engari ko te whaitaketanga ki te whenua o te iwi nana i hoko te mea i tautohetia.