Nga Tukunga Iho a te Ture.

Kahore e ahei te whai haere i nga whakararunga me nga kotitiketanga o nga ture i timata mai nei i te tuatahi te hanga nga ture e te iwi hanga ture a e mea nei ano ki te hanga kia mau tonu ai aua tikanga raruraru. I nga tau katoa ko te mahi he whakamatau ki te whakatikatika i nga raruraru e mau nei inaianei. Kei etahi Paremete he mea ano e hanga ana kia ono nga pire a e toru e wha anake o aua ture e pahitia ana hei ture. Kua ki nga wharangi o nga pukapuka Paremete i nga whaikorero mo runga i nga whenua Maori. I karapotia hoki nga Maori e nga tini mea tiaki me nga here, a kihai i ora nga Maori i runga i aua tu tiaki erangi i mana hei rore e mau ai te tangata tika e mea ana ki te hoko whenua Maori. Whakaturia ana nga Kooti me te nui o te utu o nga whakahere; a meatia ana kia tapu nga oati e oatitia ana a ko nga whiriwhiringa me nga whakawakanga a nga Tiati kia kitea te tika me te he o nga whakahaere he mea tono ahakoa pai nga Maori ki te haere mai kahore ranei, a ko etahi anake o nga whakahaere e mohiotia ana i tena ra. Kei etahi whakahaerenga he maha nga mahi tinihanga kua whakaekea ki runga i nga Pakeha me nga Maori; a ahakoa te tika o nga whakahaere kihai i ora te hunga e hiahia ana ki te hoko, me nga Kooti kua mahia hiangatia, a kua peratia ano hoki nga mahi ki te hunga e tika ana nga take, a i runga i te taumaha o nga tikanga i whakaekea e te ture ki runga i te kimihanga o nga take Maori, he mea ano kahore ano kia ata kitea te take a te tangata kua pau noa atu nga moni e puta mai i aua whenua. Ki te oti nga take te whakatau ka timata tonu i reira te whakahaere a nga Maori me nga Pakeha mo te hoko i aua whenua, a ahakoa nga moni e utua ana e te Pakeha mo te whenua ka tahuri ano hoki ki te utu i nga utu mo te whakawakanga me etahi atu utu me te tiwhikete a oti katoa enei mea te utu he mea ano ka rokohina e te kaihoko kahore ano kia tau tika te take ki te whenua kua nui nei tana mahi ki te whakaoti. Akuanei i runga i te raruraru o nga tikanga o nga ture me nga whakataunga a te Hupirimi Kooti kua mea etahi roia tino mohio ehara i te mea kua tino whakakorea nga take ki etahi whenua erangi e ruarua ana o ratou whakaaro mehemea e taea te whakatika tetahi take i runga i te Ture Whenua Maori o te tau 1873 me ona whakatikatikanga. Kei te neke ake i nga rau maha nga take kua Karauna karatitia e te Karauna. He maha o aua karati kua rehitatia i raro i te Ture Whakawhiti Whenua. Kei te nui noa atu nga moni kua tukuna i runga i te mokete i runga i nga whenua kua hokona e nga Pakeha i nga Maori. A ahakoa te raruraru nga take i okioki ai au Pakeha i runga i aua whenua me te he o nga tikanga o te Ture i waiho iho hei huarahi whakahaere ma te iwi kei te takoto raruraru rawa nga take ki aua whenua me te tau o te awangawanga o te tini ki te pehea e ora ai ratou. Ehara hoki i te mea he oranga ngakau mo te tangata ina kitea ko aua ture e patu nei i te hunga waimarie i te hunga mahi tika ko aua ture ano kei te awhina kei te tautoko i te hunga mahi hianga I puta mai nga raruraru me nga whakarereketanga o nga Ture Whenua Maori i runga i nga tikanga i mahia ai aua ture. Kua kitea e nga Pakeha e hiahia ana ki te hoko ki te riihi i nga Whenua Maori nga here i runga i te ture e mana ana a e tino arai ana i a ratou. Hei ahatanga koa ka tohe tonu ratou kia tau to ratou mana ki runga ki te whenua a ka mau tonu ta ratou whakahaere kia riro mai aua whenua i runga i te whakawhirinaki ki te mana o nga mema o te Paremete tera e whakarereketia te ture e ahei ai te whakaoti i a ratou tikanga ki aua whenua. Kua haere ratou ki te Paremete a kua pahitia etahi page 8tare e mana ai wahi iti ranei te mana ai a ratou keehi. I runga i te mahinga i enei ture ka tau to raruraru ki etahi atu take a etahi atu me etahi atu tikanga. Na tenei tonu i whakahau te hanga o nga ture whakairoiro a kore iho e taea te kimi he ture tuturu i roto i aua ture.

E whakaatu mai ana nga korero i whakarangona i nga wahi katoa a nga iwi e ruae tino taumaha ana nga whakahaere katoa i te nui o te utu timata mai i nga ruri, ki te tono tetahi Maori kia whakawakia tona whenua i raro i nga tikanga o te Ture Whenua Maori me te Ture Kooti Whenua Maori a tae noa ki te wa i rehitatia ai te take a te Pakeha nana i hoko i raro i te Ture Whakawhiti Whenua e whakaekea ana nga utu taumaha rawa ki runga i nga tikanga katoa a e whakapuare ana i nga huarahi maha e tipu ai te whakaaro tahae o te tangata me te mahi i nga mahi tangi ke i waenga i nga Pakeha me nga Maori. E whakawehi ana hoki i te hunga whiwhi i te mom kei noho i konei me te patu i nga mahi a te hunga hiahia ki te mahi, me te huri i nga Kooti whakahaere i te tika hei whare whakataunga i te mate, me te arai i te nohonoho o te whenua e te tangata me te nui haere o te koroni.

E ki ana a te Pere roia he mea whakapukukata nga tini huarahi kua whakatakotoria e whakahaere ai te tangata kia oti ai i aia te hoko i tetahi whenua Maori. Ko te tini hoki o nga arai me nga utu e eke ana ki runga i te tangata e pa atu ana ki te hoko i nga whenua Maori kahore nei ano kia motuhake ki te Maori kotahi me te tino kaha hoki o te whakaaro kia whakahoutia nga tikanga i runga i te whakawakanga o nga take me te rironga mai o aua whenua o nga iwi o nga hapu ranei kia mahia. He mea tenei e whakahengia rawatia ana e nga iwi e rua. I timata mai enei korero i a E. F. Harete, me Raniera Turoa, me Wi Pere, i Kihipane a tae noa ki nga kupu taumaha me nga kupu marama o te Pere roia me Ta Ropata Taute, i Poneke.

He maha nga kawenga i nga keehi whenua Maori ki te Hupirimi Kooti me te Kooti Piira. A kahore kau he hanganga ture whenua Maori he whakahaere whenua Maori ranei i muri iho i te tau 1873 i kitea ai tetahi ora haunga ia te Ture Whakahaere Whenua Maori o te tau 1886 kihai nei i taea te whakahaere i nga tikanga o roto. Kua roa te wa inaianei i hanga ai nga ture kahore nei i tau he painga ki te tangata.

Miharo ana te tangata ki nga korero kua korerotia mai. Ko nga utu mai i runga i nga patainga katoa e whakaatu ana i nga he hou. A ko nga take katoa i korerotia e nga runanga ki te aroaro o nga Komihana i whakaatu haere tonu mai i nga koiwi tupapaku e takoto huna ana. Kahore he mea i toe te korero e aua runanga hui atu ki te mahi a nga Tiati a nga roia, a nga kaiwhakahaere; o nga hikitanga i nga Kooti, i nga utu ma nga Kooti me nga whakawa tuarua a nga Kooti, nga mate me nga mahi whakarihariha e mahia ana e nga Maori i a ratou e noho ana ki aua Kooti, i pau katoa enei mea te korero. I whakaatu mai ano hoki nga takiwa katoa i o ratou mate me etahi korero atu ano hoki.