Nga Korero Paremete: 1896-1899
Taite, te 28 o Hepetema, 1899
Taite, te 28 o Hepetema, 1899.
No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.
Ka karakia te Whare.
Te Ope Hoi A Mo Awherika Hei Whawhai I Te Poa.
Ka mutu etahi mahi ka turia te korero kia tukna atu etahi hoia i Nin Tireni hei tautoko i nga hoia a te Kuini, ki te whawhai i nga Poa i Awherika.
Na Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Pirimia) i timata te korero. Ko te tikanga me tuku kia rua rau nga turupa hoia me nga hoiho hoki e rite ana mo ratou. Ko te moni a te Koroni o Niu Tireni e pan i te tukunga atu i ana hoia kei te £20,000 nuku atu.
He maha nga mema i tu ki te korero mo tenei take.
Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—Ka whai kupu ahau mo tenei motini i mua o tona paahitanga. E te Pika, mai ano i te tau 1835, taea noatia tenei tau, i raro tonu i te maru o te Karauna o Ingarangi te iwi Maori e noho ana. Kei te mohio te Whare nei no te tau 1835 ka tae mai a Te Poihipi (Mr. James Busby), te Apiha a Ingarangi i tuku mai ai hei mangai mona ki Niu Tireni. No taua tau ka karangatia e taua tangata kia huihui nga rangatira o Ngapuhi me Te Rarawa ki Pewhairangi. Te mea i oti i taua hui, koia tenei; tukuna ana he tono ki te Kingi o Ingarangi, ki a Wiremu te Tuawha, kia tukua atu a Niu Tireni ki raro i te maru o te mana o Ingarangi noho ai, kia ai ai a Ingarangi hei arai atu i te Wiwi, e mea ana i taua wa ki te patu i te Maori a ki te tango i Niu Tireni hei whenua mona. I whakaaetia taua tono i te tau 1835 e te Karauna o Ingarangi; a i te tau 1840, i te wa i korerotia ai te Tiriti o Waitangi, ka tae te kupu ki nga iwi Maori, penei, ara, hei utu mo te tukunga atu a nga rangatira Maori i te mana o Niu Tireni ki a te Kuini, kua whakaae ia ki te tuku atu i nga iwi Maori o Niu Tireni ki raro i te maru o tona mana noho ai, a ki te awhina i a ratou. Na reira, e te Pika, hei utu. mo tana awhinatanga i a ratou, he mea tika kia whakaaro tonu te iwi Maori ki te Karauna o Ingarangi i nga wa e ara mai ai nga hoa riri o te Kuini. Ko nga raruraru i oho ake nei i waenganui i te iwi Maori me te Karauna o Ingarangi, timata i te tau 1840 ahu mai nei, kua mutu atu ena, kaore i ngehe i ena te piri pono o matou o te iwi Maori ki te Karauna. Na konei ka ahei ahau ki te kii atu ki te whakahaua oku iwi a Ngapuhi me Te Rarawa kia haere ki te hapai i nga riri a te Karauna o Ingarangi kaore ratou e noho engari ka rongo tonu ki te haere.
Ka mutu nga whai-korero a etahi o nga mema Pakeha ka tu atu ko— page 78Wi Pere (mema Maori o te Tai Ra. whiti).—He kai-tautoko ahau no tenei motini e takoto nei i te aroaro o te Whare. Ahakoa, e te Pika, e kiia ana he take he te take o tana raruraru, ka tautoko ano ahau i tena motini. He maha nga mahi he a Ingarangi. Kaore ahau e kaha ki te whakahe ki nga kupu i korerotia e Teira (Mr. Taylor), mema mo Karaitiati, ta te mea ki taku mohio na Ingarangi ano i whakataritari nga Poa i te tuatahi, a kua tahuri mai rat on i naianei kua riri, katahi ka mea a Ingarangi kia whawhaitia taua iwi. Kei te pewhea ta tatou tikanga mo nga Hainainana e haere mai nei ki to tatou koroni? E tono ana tatou kia utua te £100 e ia Hainamana kotahi, kia utua taua moni katahi ka tukuna e tatou kia u mai ki uta. A he pera me tena te tikanga a nga Poa, hei arai atu i nga tini iwi o te Ingarihi e mui atu nei ki to ratou whenua ki te whai i te koura e kitea nei ki taua whenua. Engari, e te Pika, te take i tautoko ai ahau i tenei motini, koia tenei: ahakoa kei te penei te mahi a Ingarangi ki nga iwi katoa, e kore e tika ma tatou ia e whakawa. Engari he maha nga iwi kua mate i te Ingarihi, a e mamae nei i roto i enei ra i nga mate i utaina e Ingarangi ki runga ki a ratou. Koia ahau i ki ake ai, me tahuri tatou ki te tautoko i a Ingarangi, kei hinga a Ingarangi, a ko tatou ki muri. Heoi, e te Pika, taku take i tautoko ai ahau i tenei motini. Kei te mohio ia iwi ki ona raruraru me ona mamaetanga pera me taku i korero ake ra, no reira me tupato tatou kei paheke te waewae o Ingarangi, a ko tatau mo muri tata iho. Mehemea kaore e whakaae ana nga iwi Pakeha o Niu Tireni kia tukuna atu te ope hoia e korerotia nei ki reira, kaati, me tuku mai ki au te tikanga a maku e whakahau kia tu he ope Maori kia rirna rau, ka haere ai matou ki te tautoko i te riri a to matou Kuini nana matou i awhina. Ka mutu aku kupu.
Ka mutu ta Wi Pere ka tu atu ko Te Hetana (Pirimia) ki te utu i nga korero a nga mema. He roa tana whai-korero. Te mutunga ka mea atu ia ki te Whare kia kotahi tonu te whakaaro o nga mema, me tautoko katoa i te motini, kaua e pakaru. Otira na Te Teira raua ko Te Hatihana i karanga me pooti te Whare.
Waahi ana te Whare.
I te Ae, 54,
- Allen, E. G.
- Alien, J.
- Brown
- Buchanan
- Cadman
- Carroll
- Crowther
- Duncan
- Fisher
- Flatman
- Graham
- Guinness
- Hall-Jones
- Heke
- Herries
- Holland
- Houston
- Hunter
- Hutchison, G.
- Joyce
- Kaihau
- Lang
- Lawry
- Lethbridge
- Lewie
- McGowan
- McGuire
- Mackenzie, M.
- McKenzie, R.
- McLean
- Massev
- Meredith
- Mills.
- Monk
- Montgomery
- Moore
- Morrison
- O'Meara
- O'Regan
- Parata
- Pere
- Pirani
- Rolleston
- Russell
- Seddon
- Smith
- Stevens
- Steward
- Symes
- Tanner
- Thompson, R.
- Wilson.
- Kai-tatau.
- Bollard
- Carncross.
I te No, 5.
- Gilfedder
- Kelly
- Thomson, J. W.
- Kai-tatau.
- Hutcheson, J.
- Taylor.
Nga Pea.
- Tautoko.
- Wason.
- Turaki.
- McNab.
Te putanga, 49.
Heoi ano whakaaetia ana te motini.
Katahi ka tu katoa nga mema ki runga ka takina e te Pirimia te Waiata mo te Kuini (National Anthem) katahi ka hapainga e nga mema katoa, ka mutu tera ka hipihipi huretia te Kuini e te Whare, e toru rawa peratanga ka mutu.
No te hawhe-paahi i te tekau ma rua karaka i te po ka hiki te Whare.