Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Pararire, te 8 o Mepetema, 1899. — Pitihana A Taituha Hape Me Etahi Atu

Pararire, te 8 o Mepetema, 1899.
Pitihana A Taituha Hape Me Etahi Atu.

Te Wiremu.—I motini, "Ko te whakatau a te Komiti mo nga Mea Maori mo runga mo te pitihana a Taituha Hape ma, me taua pitihana, me nga whaikorero mo runga mo taua pitihana, me te ripoata a te Tumuaki o te Kooti Whenua Maori, me tuku atu ki te Kawanatanga kia ata whiriwhiria mai he tikanga."

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki, he take nui rawa tenei e pa ana ki nga Maori, a e mea ana au kia kaua te Kaunihera e mahara he mea kore whaitikanga noa iho. Ko aua wira o mua e whakahuatia nei i roto i te pitihana, kua toru tekau nga taua e mahia ana aua wira mo nga whenua Maori o Te Waipounamu me tenei Motu. Kua whakaputaina he tiwhikete i raro i nga tikanga o Te Ture Whakawhiti Whenua mo etahi o aua whenua, a ko etahi o aua whenua kua whakawhitia ki tangata ke, kua tuarua kua tuatoru whakawhitinga o etahi whenua. Ko etahi o aua whenua kua hokona, ko etahi kua moketeria. No reira au i mea ai me whakaae te Kaunihera ki tenei motini, kia tahuri ai hoki te Kawanatanga ki te mahi mai i tetahi ture inaia tonu nei, hei whakamutu i nga raruraru kua tupu ake nei i runga i te whakatau a te Hupirimi Kooti, notemea hoki ko etahi o aua wira kua whakamana e te Hupirimi Kooti me te Kooti Whenua Maori. Me ki atu e au, ki te waiho tonu enei raruraru kia haere ana ka nui rawa nga moni e pau i runga i nga whakawa, a kaore au i te mohio ma wai ra e utu aua moni, ma te Kawanatanga ranei, ma te Paremete ranei e pooti he moni hei whakaea. Mehemea i mohio au ka whakataua e te Komiti i taua wa kua ata korerotia e au nga take, engari i ohorere au, kaore hoki au i whai wateatanga ki te whakatakoto atu i oku whakaaro. No te tau 1895 ka puta ai te whakatau a Tiati Retimana, no reira au ka mahara ai, me rereke te tikanga mo nga wira i whakamana i mua atu o taua whakataunga, a me tikanga ke mo nga wira i mahia i muri mai nei. I whaikupu atu ano au ki te Pirimia mo runga mo aua take, me taku ki atu ki a ia e kore e tika kia pa atu taua whakataunga a te Hupirimi Kooti ki nga wira i whakamana i mua atu o te putanga o taua whakataunga, me taku ki atu tera pea e tika kia pa anake ki nga wira o muri mai nei o taua wa. Ko taua whakataunga a te Retimana i whakataua mo runga mo te whakawa a Mahupuku me te Australian Mutual Provident Society, a ko te wira i tukuna atu ki te Kooti kia whakamana mai; engari, kaore i whakamana e te Kooti, a no reira i puta ai taua whakataunga. No naianei kua ki nga roia e pa ana taua whakataunga ki nga wira i whakamana i mua atu. Ko nga wira i whakamana i mua atu o taua wa, i whakamana katoatia i runga i te kore raruraru i waenganui o nga taha e rua, kaore hoki he raruraru ki te Kooti Whenua Maori ki te Hupirimi Kooti ranei. Ko te nuinga o aua wira e korerotia nei e au, i whakamana nei i mua atu o te whakatau a te Hupirimi Kooti i te tau 1895, he mea mahi na nga Kaiwhakawa ano o te Kooti Whenua Maori me etahi atu apiha a te Kawanatanga me etahi Minita hoki, me ta ratou whakaae ki aua mahi, notemea hoki i mahara ratou kaore he take hei arai i te mahinga o aua wira tuku whenua. E hiahia ana au kia whakaaetia e te Kaunihera tenei motini.

H. Tomoana.—E te Tumuaki, e hiahia ana au kia whaikupu i muri i te honore mema kua korero atu nei. E whakatika ana au i tetahi taha o tona whaikorero. I whaikorero te honore mema nei mo etahi wira tawhito i mahia i mua atu o taua whakataunga a te page 7Kooti, i ki ia he wira tika i mahia paitia, engari me ki atu au ko etahi o aua wira i mahia ra i taua wa, e hara i te wira tika. Me whakaatu atu e au nga tikanga o tetahi wira i mahia e tetahi mema o tera whare i tu hei Minita mo te Kawanatanga, raua ko tetahi mema ano o tenei whare. Na te Hiana raua ko Henare Rata i mahi taua wira, a mate ana matou i taua wira, riro atu ana to matou whenua. Ko aua whenua i hokona a tae atu ki te toru rau mano pauna te moni mo aua whenua, a pau katoa atu i runga i te whakawa. E hara i te mea e korero ana au kia whakaarahia ano te whakawa mo taua wira, engari he mea naku kia mohio mai ai koutou e hara i te mea i mahia tikatia nga wira e homai nei i te mate ki nga whanaunga o nga tangata kua mate atu. Tenei ano kei au tetahi wira i wirangia ki taku tamaiti ko nga whenua e pangia ana e taua wira e tae ana ki te rima mano pauna, na kaore au i whakaae kia riro taua whenua i taku tamaiti, notemea i mahara au tera ano nga whauaunga o te tupapaku e tika ana kia tau ki a ratou aua whenua, notemea hoki mehemea i riro aua whenua i taku tamaiti kua noho oranga kore nga whanaunga o te tupapaku. No reira au i kore ai e whakaae. Ko taku tamaiti he tamaiti whangai na te tupapaku, he whanaunga ano hoki ki au taua tupapaku. Nei ano tetahi wira. He tungaane he tuahine, na te tuahine te tamaiti, a mahia hunatia ana te wira, kaore i whakina ki nga whanaunga, wirangia ana nga whenua ki etahi tangata ke atu e hara nei i te whanaunga. Kawea ana ki te Kooti Whenua Maori a hinga ana taua wira, a whakataua ana ano ki nga whanaunga o te tupapaku. Ko nga eka o te whenua i pangia e taua wira e rua tekau ma waru mano eka. Nei ano tetahi wira pera ano te ahua, a wirangia atu ana ki nga tangata e hara nei i te whanaunga, he tungaane ano, he tuahine nana te tamaiti, a ko nga whenua i pangia e taua wira i tae ki te rua tekau ma toru mano eka, na taua wira i tuku atu ki nga tangata e nara ra i te whanaunga. No mua ke taua wira, a kua tono taua tamaiti hia whakahokia atu ano etahi wahi o aua whenua, kua noho orangakore hoki taua tamaiti i te ao nei.