Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Te Ture Whakatikatika I Te Ture Rahui Maori

Te Ture Whakatikatika I Te Ture Rahui Maori.

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki, I muri mai i toku korerotanga ki te Kaunihera i tera rangi mo runga mo tenei Pire, kua roa au e whiriwhiri ana i ona tikanga. Kua roa au e kimikimi ana i nga Ture e pangia ana e nga tikanga o tenei Pire, kaore hoki i taea e au. Kua kite au e pa ana tenei Pire ki nga tikanga o tetahi atu Ture, a ko tera Ture e whakahua ana i tetahi atu Ture a pera haere tonu, a kore noa iho e mau i au tona tikanga. Ki taku mahara e kore ano e rite te whakaaro o nga roia matau mo nga tikanga o tenei Pire. E whakaae ana ano au ki ta nga mema e ki nei e hara tenei i te wa tika, i nga ra whakamutunga nei o te Paremete hei mahinga mo tenei tu Pire. Me ki atu hoki au ki nga mema honore o te Kaunihera, e hara tenei i te Pire e whaitikanga ana kia pootitia i runga i te whakaaro me tautoko te Kawanatanga e ona hoa, notemea hoki ko tenei Pire e pa ana ki nga whenua Maori anake. He mea tika ano kia ata whakaaro tatou i te huarahi tika mo nga ture e pa ana ki te Kaitiaki mo te Katoa me nga. Maori ano hoki no ratou aua rahui. Ki taku titiro iho ki nga tikanga o te page 13rarangi rima, e whakaaetia ana e taua rarangi kia utua ki nga kaitango-riihi nga whakapainga o runga o aua whenua. I patai atu ano au ki te Kaitiaki mo te Katoa i te ata nei, ki mai ana ia, ae, he mea kia whaimana te Kaitiaki mo te Katoa ki te whakaae atu i nga utu mo nga whakapainga ki nga tangata e riihi ana i aua rahui. A e mahara ana au mehemea he pera, kati, e tuku oranga atu ana mo nga tangata e riihi ana i aua rahui, e kore e tuku oranga atu mo nga Maori whaitake ki te whenua. E mea ana au me waiho atu tenei Pire mo nga ra timatanga o tera huihuinga mai o te Paremete te mahi ai, a mehemea ka taea te whakamarama mai ona tikanga, kia kite ai au he mea pai tera ano au e tautoko atu. E kore ano e pa atu he mate ki te Kaitiaki mo te Katoa, notemea hoki ki taku whakarongo atu ki ana kupu whakamarama mai, e hiahiatia ana tenei Pire mo tetahi whenua tahi mano eka e tata ana ki te Hoiere. E mahara ana hoki au e waru tau o te riihi o taua whenua kei te toe ano. No reira kaore he tikanga kia tere rawa te mahi atu i tenei Pire mo tera whenua. Na mo runga mo Poukawa, me ki atu au i tae ano au ki reira i mua atu o te huihuinga o te Paremete, a i ki mai ano nga Maori e hiahia ana te Kaitiaki mo te Katoa ki te riihi i etahi taha o taua whenua. I kite iho ano au kua tino whakapaia taua whenua, a e whakahaeretia paitia ana nga mahi paamu. I patai ano au ki nga Maori, ko ewhea wahi o taua whenua e hiahiatia ana e te Kaitiaki mo te Katoa kia riro atu ki a ia. I ki mai ratou ko te katoa ano o te whenua, tae rawa atu ki nga rohe o to ratou pa. Ki taku mohio e whitu mano e waru mano ranei nga eka o taua rahui e hiahiatia ana e te Kaitiaki kia riro atu i a ia. Mehemea e pa ana nga tikanga o tenei Pire ki nga whenua penei me taua whenua, he mea tika kia waiho atu tenei Pire mo tetahi atu wa mahi ai.

Henare Tomoana.—E te Tumuaki, E hiahia ana au ki te whakamarama atu i oku whakaaro mo tenei Pire. I te Komiti mo nga mea Maori i pooti au ki te Pire kia waiho ano taihoa e mahi. I mahara au tera pea he painga kei roto mo nga Maori o te Tai Hauauru o tenei Motu, me taku whakaaro hoki e kore nga tikanga o te Pire e pa atu ki nga rahui penei me Poukawa. I patai ano a te Oman a ki te Kaitiaki mo te Katoa mehemea ka pa atu nga tikanga o te Pire nei ki nga rahui katoa, ki mai ana te Kaitiaki mo te Katoa, ae, ka pangia katoatia. I pooti au ki te Pire i te Komiti notemea i mahara au tera ano tatou e rapu i ona tikanga i te Kaunihera nei, me taku mahara tera ano pea te Minita e whakaae kia waiho te Pire mo tera tau mahi ai, i mea au e kore ia e pouri mai me ka tonoa atu kia peratia. I pooti au ki te Pire i roto i te Komiti kia korerotia ai ano ikonei, kia rongona ai nga korero a nga mema mo runga mo nga tikanga o taua Pire. Ko ahau ano tetahi o nga tangata o roto o taua rahui o Poukawa. E toru rau eka kei au ake ara kei taku whanau e mau ana. Ko taua whenua he whenua pai, he whenua momona hoki, a kua tino whakapaia e nga Maori, a kua rua tekau tau e whakanoho hipi ana nga uri o te Hapuku me o ratou tangata ki runga ki taua whenua. I hiahia au kia whakaurua e te Komiti tetahi rarangi hei whakarite ma te Kooti Whenua Maori ano e roherohe taua whenua, e whakatau hoki i nga paanga ki runga ki te whenua. Kei te tika ano ta te Omana e ki na no mua noatu i rahuitia ai taua whenua i te wa ano i hokona ai te poraka nui tonu o Raukawa. I mua tata i toku haerenga mai ki Poneke nei ki te Paremete, i ki mai ano aku tamariki e hiahia ana te Kaitiaki mo te Katoa ki te tango i taua whenua kia riihitia e ia, engari i kiia atu e au kia manawanui kia noho pai kia pupuri i te whenua, a maku e rapu he tikanga e ka tae mai au ki Poneke nei. E kore au e korero roa, engari e mea ana au kia tono atu ki te Minita e whakahaere nei i tenei Pire kia whakaae mai ia kia waiho mo tera huihuinga o te Paremete te mahi ai.