Ko te tuawha o nga huihuinga o te tekau ma toru o nga Paremete o Niu Tireni, i whakatuwheratia e te Kawana i tenei ra, a pai ana ia ki te whakapuaki i tenei.

Whaikorero.
E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Whare o Raro,—

Ka nui toku koa i taku kitenga i a koutou i tenei ra, e ahei ai ano ahau ki te whakamoemiti atu ki a koutou mo te nui o te tupu haere me te mau tonu o te ora o te koroni.

I muri i tera tuunga o te Paremete he maha nga takiwa o nga Motu e rua i taea e au te torotoro, a kua tae ahau ki nga whenua mahinga koura o te Tai Hauauru o Te Waipounamu, me Hauraki, i te Motu o Aotearoa.

E kore e wareware i au nga whenua mahinga koura o Niu Tireni me o reira iwi aroha i runga i nga kupu i puakina e ratou hei whakaatu i to ratou piri pono ki te Torona, i to ratou aroha hoki ki to tatou Kuini Tino Atawhai, hui atu ki a ratou powhiri ki au ki te tangata kua whakaturia hei reo mo te Kuini ki tenei koroni.

Ka nui toku koa i te taenga mai o Mahuta, te tino rangatira o te iwi o Waikato, me etahi atu rangatira whai mana o reira, kia kite i au; a ma a ratou kupu i whakapuaki ai hei whakaatu i to ratou piri pono ki te Torona, i to ratou aroha ki te Kuini, me a ratou kupu mihi moku, e tumanakohia ai tera e nui nga painga e puta i to ratou kitenga i au. Taro ake nei ka haere ahau ki Waikato, a haere tonu atu i reira ki te whenua e mohiotia nei ko te "Rohepotae."

I tae ano ahau ki te torotoro i etahi kainga Maori. A i tae ahau ki tetahi hui nui i tu ki Waitangi, ki te wahi i hainatia ai te tiriti rongo nui i te tau 1840. I pai katoa te aronga me te mutuuga o a matou huihuinga ko nga rangatira me nga iwi Maori, a i puta i a ratou nga tino kupu hei whakaatu i to ratou piri pono ki nga Ture apiti atu ki to tatou Wahine Rangatira, ki a te Kuini.

I te mea kua ea te takahanga o te rangatiratanga o te ture, pai ana ahau ki te whakakore atu i te toenga o nga tau i whiua ai etahi Maori pohehe i uru nei ki nga raruraru i mahia nei ki Rawene me Waima i tera tau, a whakaputaina ana ratou, i runga i te kupu pono a nga rangatira e kore aua tangata i tukuna ra e mahi ano i aua tu mahi pohehe.

Ahakoa kei te mau tonu te rongo i waenganui i a Ingarangi me nga Mana page 2nunui o te ao, whakaaro ana aku Minita me mahi tonu kia oti rawa nga pa whawhai o nga kokorutanga tuunga kaipuke, a me whakatokomaha ake, a me whakawhiwhi katoa ki te pu, nga hoia waranatia. E koa ana ahau ki te whakaatu ki a koutou kua takoto atu ki te aroaro o te Imperial Colonial Defence Komiti tetahi tikanga hei arai atu i nga hoa riri o te koroni, a kua hanga kia kaha ake nga pa whawhai hei tiaki i nga wahapu o o tatou kokorutanga tuunga kaipuke.

I runga i te tono a te Hekeretari Nui o Ingarangi, i tae ahau i tenei tau ki te torotoro i nga Motu o Rarotonga, a kitea ana e au kua ahua pai nga raruraru o reira. Kua tohutohungia atu e au ki te British Resident o reira, ki a Kanara Kotiana, etahi mahi e tika ana kia whakatikatikaina, ara, etahi mea e pa ana ki nga whakahaerenga o nga kaute o a ratou moni. A ki taku mahara he mea pai ki te tukuna atu i Niu Tireni nei tetahi apiha tino matau ki nga mahi kaute moni, kia pai ake ai i to naianei ahua ta ratou whakahaere i nga kaute o a ratou moni, hei ako ranei i a ratou ki tetahi tikanga hou.

Kua pa te pouri ki a koutou i to koutou rongonga ki nga raruraru o Hamoa me nga tangata i mate ki reira. I te timatanga o taua whawhai i tere te whakarite a aku Minita i etahi hoia hei tuku atu ki reira, hei tautoko i te Kawanatanga o Ingarangi, a tukua ana te tima a te Kawanatanga, a "Tutanekai," ki a ratou. I whakapai te Hekeretari Nui o Ingarangi ki te koroni nei mo te whakaritenga i nga hoia waranatia, otira kaore ia i whakaae kia tukuna atu aua hoia, engari i koa ia mo te tukunga atu i te tima a te Kawanatanga. He nui nga mahi i taea e taua tima, a kua tae mai te kupu whakapai a te Admiral me te British Consul o Hamoa ki te koroni nei mo te tukunga atu i taua tima. I te me kua kitea i noho rite katoa nga hoia Waranatia o nga iwi e rua mo te haere ki Hamoa ki te whawhai, ma tera e mohiotia ai, ina ara mai be take, tera e kitea ka ngakaunui tonu nga iwi o te Kuiui e noho nei i Niu Tireni ki te tautoko i te Kingitanga o Ingarangi.

Ko te Ekipihana Matakitaki Taonga i Akarana i tino hipa atu i ta nga kaiwhakahaere i mahara ai. I pae nga koura me era atu kowhatu utu nui, hui atu ki nga taonga ata hanga e te tangata o taua takiwa me era atu wahi o te koroni; a tera e puta he painga hei whakakaha i nga mahi, me nga paamu whakatupu toanga, me nga hunga hanga toanga ano hoki.

Kua puta he kupu whakapae mo nga tikanga e whakahaerea ana hei whakaputa tiwhikete mo nga apiha kaipuke, me nga tikanga e rapua ai te matauranga o aua tangata. E maharatia ana he mea tika kia ata rapua mariretia aua mea katoa, a ka whakaturia he Roiara Kohimana hei whiriwhiri i aua putake.

Kua whakatuwheratia te Wikitoria Kareti, a kua whakaturia nga kaiwhakaako kua timata ta ratou mahi. Kua tau mai he painga ki Poneke nei me ona takiwa i te mea kua taea nga tino matauranga te ako ki konei.

Kua oti te hanga te Raipare takotoranga pupapuka me tetahi taha o te wahi hou o te Whare Paremete. He take tenei hei haringa mo tatou i te mea kua tu he whare pai mo nga pukapuka e kore ai e taea te kai e te ahi, e watea ai hoki he wahi mo a koutou mahi.

He nui nga whenua kua hokona i tenei i tau i raro i te Ture Whenua hei Whakanohonohoanga tangata. He tini ke nga tangata e tono whenua ana na reira kaore e ea ana nga tono paamu. Ka tukuna atu ki a koutou etahi tikanga e taea ai te tango nga whenua o roto o nga taone me nga whenua tutata ki nga taone, kia taea ai te whakarite he whenua hei turanga whare mo nga kaimahi, me etahi kainga hoki mo ratou. E whaitikanga ana kia whakatikatikaina te ture, kia ahei ai te Kooti Whakarite-utu ki te whakatau i te utu i runga ano i tona utu tika ina maketetia te whenua.

E pouri ana au i te paanga mai o tetahi aitua kino i te reriwe i Rakaia, i matemate ai etahi tangata. Kua whakaturia he Komihana ko Mr. Pendleton, Komihana o nga Reriwe o South Australia raua ko Dr. Giles hei whiriwhiri, a ma raua e ripoata mai te take i pa ai taua aitua. E kore e roa ka timata te mahi a aua Komihana.

page 3

E te Tumuaki me nga Rangatira o te Whare o Raro,—

Ko nga rarangi moni utu mo nga mahi o tenei tau kua ata whakaritea i runga i te whakaaro tupato kei pau nui rawa nga moni, me te ata whakaaro ano kia taea paitia nga mahi, me te mahara ano hoki kei te tupu haere te koroni.

Kua nui haere nga moni e puta mai ana i nga reriwe me nga utu tiuti me nga utu katimauta.

E maharahara ana matou mehemea ranei e rite ana te paanga o nga taake e hangai tika ana ki te tangata me nga taake e aro ke atu ana. Ka ata whiriwhiria aua take a ki te kitea kaore i te rite te paanga o nga taake, a e whaitikanga ana kia whakaritea houtia, e mahara ana aku Minita me whakaiti iho nga tiuti o runga o nga taonga whakaora i te tangata.

Mo runga mo nga moni e whakapaua ana mo nga reriwe, ko te mahi e tino hiahiatia ana kia mahia wawetia ko te reriwe mai i Akarana ki Poneke. I tenei tau kua pahure ake nei kua whakanuia nga taraka me nga kareti me nga initia, a kua taea paitia te utauta nga tangata me nga taonga.

Kei te nui haere tonu te tonotono whenua paamu, a ko te tino mea e hiahiatia ana ko te whakaotinga o nga rori ki nga whenua i uta. Ka tonoa atu ki a koutou kia whakaaetia he moni mo aua mahi.

E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Whare o Raro,—

Ka tukuna atu ki a koutou tetahi Pire hei whakarite utu tika hei whakarite hoki i nga haora tika hei mahinga mo nga kaimahi i nga mahi nunui e whakahaerea ana e te Kawanatanga, e nga hunga whakahaere takiwa ranei.

Kua rapua ano e koutou etahi tikanga mo nga utu kaimahi me te inihua hoki ina mate aitua: ka tukuna atu ano ki a koutou aua take.

Kua tupu haere te mahi i runga i nga tikanga o te Ture Whakariterite Tautohe, a e tarewa haere ana nga whakataunga. Ka tukuna atu ki te Paremete etahi tikanga hou e maharatia ana he mea pai hei whakatikatika i taua ture.

Kei te araia te mahi whakanohonoho tangata i nga whenua o te Tai-Rawhiti o Aotearoa i te nui o nga raruraru e pa ana ki nga whenua e puritia ana e nga Kaitiaki, me era atu whenua Maori. Ka tukuna atu ki a koutou etahi tikanga mo runga mo aua take, me nga whenua Maori katoa, hei tuku mana atu hoki ki nga hapu Maori hei whakahaere i o ratou takiwa.

Ka tukuna atu hoki he Pire hei whakatika i te Ture Tuku Moni ki nga Tangata noho Whenua hei whakahoki iho i nga moni hua mo nga moni e nama atu ana, hei whakawhanui atu hoki i nga tikanga o taua ture kia pa atu ai ki nga whenua taone me nga whenua tutata ki nga taone.

Ka tukuna atu he Pire hei whakatika i etahi o nga rarangi e he ana o roto o nga ture whakahaere pooti, me etahi atu mea, kia tika ai te utu i nga patai e pataia ana i te wa e pooti ana te tangata, hei tuku mana atu hoki ki nga tangata e ngaro atu ana i te koroni nei mo te wa poto.

Ka tukuna atu hoki etahi Pire hei whakarite ma te nuinga ano o nga kaipooti e whakamana nga namanga moni mo nga mahi takiwa, mo runga hoki mo te reititanga whenua i runga i te utu tika o te whenua, haunga ia nga whakapainga o runga o te whenua, hei whakarite tikanga hoki e ahei ai te pooti e te iwi nui tonu nga putake whaitikanga e pa ana ki te koroni katoa.

Ka tukuna atu ano etahi Pire zao nga tikanga whakahaere Kawanatanga takiwa, mo nga mahi paamu, mo nga kura ako matauranga mahi, me nga mahi maina, me nga mahi taonga; me etahi whakatikatikanga whakawhanuitanga atu hoki i nga ture e pa ana hei painga mo te katoa, hei whakakaha hoki i nga mahi, hei tautoko i te oranga o te koroni.

Ka inoi ahau kia tau a koutou mahi hei painga mo te koroni hei oranga mo te iwi, kia awhina hoki te Atua i a koutou mahi kia tohutohu atu hoki i te tika kia puta ai a koutou mahi.