Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Pire Poari Whenua Maori Mo Te Tai Rawhiti

Pire Poari Whenua Maori Mo Te Tai Rawhiti.

Te Auhana (Mr. Houston, mema mo Pewhairaugi).—I runga itaku tuunga hei Tiamana mo te Komiti mo nga Mea Maori tenei ka whakatakotoria e au ki te aroaro o te Whare te ripoata a te Komiti mo tenei Pire, koia tenei:—

"Kaore e pai kia whahaturia he Poari motuhake hei whakahaere i nga whenua i tukua atu nei i mua ki te Kamupene Whakanohonoho Whenua Maori o Niu Tireni, engari (mehemea ra kaore he mana pera i naianei) me whakauru he Pire hei whakamana i etahi Kai-tiaki hei hokohoko atu i etahi o aua whenua, e puritia nei i naianei e Honore Timi Kara me Wi Pere, Ma. H.R., hei whakaea i te nama a te Peeke o Niu Tireni e takoto nei i runga i aua whenua; a, ina ea taua nama, ko nga wahi o aua whenua kaore i hokona me riro ma tetahi Ture motuhake e whakahaere i runga i nga tikanga tera e tohutohungia e te Kooti Whakamana ina kitea nga hiahia o nga tangata whaitake ki aua whenua, a i runga i te whakaaro me mahi he ture e tika ana page 38mo aua whenua, na reira me whakamutu te whakahaere o tenei Pire e mau nei tona ingoa i runga nei."

Ka motini ahau kia whakaaetia a kia paahitia tenei ripoata e te Whare.

Ka mutu ta Te Auhana ka tu ake ko Kapene Rahera, he whakahe tana i te ripoata. He roa ana korero. Ka noho a Kapene Rahera ki raro ka tu ake ko Te Maka (Mr. Monk). He whakahe tana i te ripoata. Ka tu ake ko etahi atu mena, he tautoko ta tetahi he whakahe ta tetahi, katahi ka tu ake ko—

Wi Pere (mema Maori mo te Tai Rawhiti).—E te Pika, e hiahia ana ahau kia paahitia tetabi ture kia kaha ai nga Maori no ratou tana whenua ki te whakaea i nga moni i namaia i te peeke. Me whakaatu atu ahau ko aua whenua e korerotia nei naku anake i pupuri, ara, naku i arai te hoko a te peeke i te wa i mea ai te peeke kia hokona katoatia aua whenua. Ko te take tena i maharatia ai kia whakaturia maua ko Timi Kara hei kai-tiaki mo aua whenua; engari no to maua tuunga hei kai-tiaki, ko te ingoa noa iho o tena mea o te kai-tiaki i a maua; kaore kau he tino mana i a maua. He kai-tiaki kau to maua ingoa, engari ko te tikanga ko te peeke ke ki te whakahaere i aua whenua, me te piki haere tonu o nga moni i namaia ra i taua peeke, i ia tau i ia tau. I tahuri ano ahau ki te mahi kia paahitia tetahi ture kia mana ai maua ko taku hoa kai-tiaki ki te whakahaere pai i aua whenua, kia hua ai he painga i runga i te huarahi o te tika. Ko taku hoa ko Timi Kara be Minita no te Kawanatanga, a i runga i tera ahua ona, mehemea i tukuna mai taua mana ki a maua, kua taea pea e maua te whakahaere pai i aua whenua. Na reira, i te mea kaore rawa e pai ana te abua o nga tikanga e pa ana ki nga iwi Maori no ratou aua whenua, lahuri ana maua ki te tono ki te Whare nei kia whakatikatikaina nga ture e mana nei i naianei, kia hangai ai ki runga ki nga ritenga e tika ana ki ta maua i whakaaro ai mo aua whenua i roto i enei [gap — reason: damage] a; a e tino tumanako ana toku ngakau kia whakahaerengia aua whenua i raro i letahi ture pena me taku kua whakamarama ake nei. Ko te rima rawa tenei o nga tau e tohe tonu ana ahau kia whakaotia tetahi ture pera e tenei Whare, a i roto i enei tau katoa kua hori nei kaore ano he ture pai, kia kotahi nei, i roto i nga ture katoa e pa ana ki te iwi Maori, i paahitia e tenei Whare. Ko nga ture e mahia ana e tenei Whare hei painga anake mo nga iwi Pakeha, kaore he ture pai e mahia ana mo nga Maori. Kaati, kua kiia me hoko aua whenua, engari me whakaatu atu e ahau ehara i te mea no te iwi kotahi no te hapu kotahi ranei aua whenua. He maba nga ahua o aua whenua; he papai etahi he kikino etahi; kei te takoto wehewehe o etahi hapu, kei te takoto topu o etahi. Ki te hokona aua whenua tena etahi hapu e mate i te kore whenua, notemea koi ra anake te whenua o aua hapu. Kei te kaha noa atu aua whenua ki te whakaea i nga raruraru me nga nama e tau nei ki runga, mehemea ka mahia he tikanga marama e ahei ai aua whenua ki te whakaea atu i aua mate me aua nama. I runga i tenei ahua e mau nei, he paku noa iho te wahi o aua whenua kei te whakanohoia ki te hipi—e rua mano e rua rau tonu pea nga hipi—a e tino mohio ana ahau mehemea e mahia ana e tenei Whare kia oti tetahi tikanga e ahei ai aua whenua ki te whakaora i o ratou mate, tera e kaha noa atu aua whenua ki te pera. He toenga kau aua whenua no aua iwi, notemea kua pau atu tetahi ono tekau mano eka te hoko e te Kamupene me te Peeke o Niu Tireni; no reira e kore rawa ahau e kaba ki te tautoko i te whakaaro a nga mema e ki nei me hoko etahi o aua whenua hei whakaea i nga raruraru. Tena ano pea etahi wahi o aua whenua e tika ana kia hokona, engari ko nga Maori anake no ratou aua wahi nga mea e mohio ana ki aua wahi;. otira, ahakoa hokona aua wahi e korero nei au, e kore ano e ea i era nga raruraru me nga nama kua tau nei ki runga ki aua whenua katoa. Mehemea e whakaarohia ana me ea katoa nga raruraru o aua whenua, kaati, ma te hoko rawa pea i nga wahi katoa e nohoia ana e nga Maori hei kainga mo ratou katahi pea ka ea. Ko toku hiahia nui me paahi he ture kia pai ai te takoto o aua whenua; ki te kore e paahitia tetahi ture pera i tenei tau ano, kaati, ki taku mahara, he tohu tena kaore tenei Whare i te whakaaro nui kia whakaorangia nga hapu me nga iwi Maori no ratou aua whenua i nga mate kino me nga nama taumaha kua pa nei ki a ratou page 39pae o ratou whenua. Ehara i to mea he mangere no maua ko taku hoa kai-tiaki, Ko Timi Kara, engari he kore taima tonu i to huhua o o maua nei rarnraru, i kore pa maua e ahei ki te whakahaere tika i aua whenua. Ko te whakanohoanga o nga hipi e haere nei i runga i aua whenua i naianei naku i whakahaere, ehara i te mea na te peeke na tetahi atu tangata ranei, na nga tangata ranei no ratou aua whenua; naku tonu i whakanoho ki reira i runga i taku mahara me whakamahi aua whenua kia puta ai he moni hei whakaea i nga raruraru me nga nama. Kaore rawa e tika kia hokona aua whenua, mehemea ka peratia, kaati, ka mate nga tangata e tu nei maua ko Timi Kara hei kai-tiaki mo ratou, i te mea ka kore rawa atu he whenua mo ratou. Engari tera ano etahi wahi o aua whenua naku ake, e wha tekau mano pea nga eka; e whakaae noa atu ana ahau kia hokona ana paanga oka, a ko nga moni me riro hei whakaea i tetahi wahi o nga raruraru me nga nama e tau nei ki runga ki nga whenua o nga tangata kua taka nei ki raro i te mana o maua, o nga kai-tiaki. Engari e kore rawa ahau e whakaae kia hokona nga whenua o nga hapu, e tu nei ko au tetahi o nga kai-tiaki, hei whakaea i aua raruraru me aua nama.

Ka mutu a Wi Pere, ka tu ake ko te Tumuaki ki te whakamarama i etahi mea e pa ana ki te korero mo tenei Pire. Te mutunga iho paahitia ana te ripoata.

Pire Penihana Mo Nga Kaumatua.

Katahi te Whore ka tahuri ki te korero i te panuitanga tuarua o tenei Pire. He maha nga mema i korero, no te weherua o te po ka tukuna ki te pooti. Koia tenei te rarangi o nga pooti.

I te Ae, 35.

  • Cadman
  • Carncross
  • Carroll
  • Carson
  • Duncan
  • Fisher
  • Gilfedder
  • Guinness
  • Hall-Jones
  • Hogg
  • Houston
  • Hutcheso, J.
  • Joyce
  • Kaihau
  • Lawry
  • McGowan
  • Mackenzie, M.
  • McNab
  • Meredith
  • Millar
  • Mills
  • Moore
  • Morrison
  • O'Meara
  • O'Regan
  • Parata
  • Pere
  • Seddon
  • Steward
  • Symes
  • Tanner
  • Taylor
  • Thompson, T.
  • Kai-tatau.
  • Flatman
  • Graham.

I te No, 12.

  • Bollard
  • Brown
  • Buchanan
  • Herries
  • Hutchison, G.
  • Lang
  • Massey
  • Monk
  • Sligo
  • Thomson, J. W.
  • Kai-tatau.
  • McLean
  • Wason.

Nga Pea.

  • Tautoko.
  • Allen, E. G.
  • Field
  • Holland
  • Lewis
  • McKenzie, J.
  • Montgomery
  • Pirani
  • Smith
  • Wilson.
  • Turaki.
  • Hunter
  • Wright
  • Russell
  • Lethbridge
  • Rolleston
  • Crowther
  • Allen, J.
  • Kelly
  • Thompson, R.

Te putanga, 23.

Heoi paahi ana te panuitanga tuarua o tenei Pire a te Kawanatauga.

I tautoko katoa nga mema Maori i tenei Pire.

No te waru meneti ki te tahi karaka i te po ka hiki te Whare.