Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Taite, te 1 o Hepetema, 1898

Taite, te 1 o Hepetema, 1898.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tepute-Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka whakahaerea etahi mea ka tae ki nga patai.

Nga Whenua 0 Nga Tamariki Maori.

Tame Parata (mema mo Te Waipounamu).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, Mehemea tera te Kawanatanga e whakahau i nga Komihana Hoko Whenua Maori kia mutu te hoko i nga hea i nga paanga ranei o nga Maori kaore ano i tae ki te rua tekau ma tahi te pakeke, ahakoa i runga i te whakaae o nga kai-tiaki o aua tamariki, i runga ranei i tetahi atu tikanga? Kua rongo ahau hokona ai e te Kawanatanga, i runga pea i te pohehe, nga hea o nga tamariki kaore ano i rite nga tau, ara, ko nga kai-tiaki i whakaturia e te Kooti Whenua Maori mo aua tamariki ki te hoko i aua hea me aua paanga. Mehemea he tika taua rongo oku, heoi ka nui toku pouri mo taua tu mahi. Notemea pakeke rawa ake aua tamariki kua kore noa atu he whenua mo ratou, a tera ratou e haere mai ki te Kawanatanga tono oranga ai mo ratou. Te mea pat, e ora ai aua tamariki, me whakamutu aua tu hoko.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Minitia mo nga Mea Maori).—Kaore te Kawanatanga i te hiahia ki te hoko i nga whenua Maori, ahakoa no nga pakeke no nga tamariki ranei aua whenua, otira e kore te Kawanatanga e whakaae kia purua te mahi whakanohonoho i te koroni ki te tangata e nga raruraru e pa ana ki nga whenua Maori. Ko tetahi kaore e pai kia waiho nga whenua Maori Ma takoto mangere ana, hei mate mo nga Maori nona. Ko te mea tika ma te Whare e hurihuri tenei page 34mea e whakatakoto he tikanga. Ki te kore hoki e peratia kaore e roa kua kore rawa he whenua e toe ki nga Maori. Na reira ka mea atu au ki te Whare kia tahuri ki te rapu tikariga mo tenei putake nui.

Te Pa-O-Taonui Me Te Waka Poraea.

Henare Kaihau (mema Maori mo te Tai Hauauru).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, mo a whea te Kawanatanga e pai ai ki te whakautu i te pitibana a Kipa te Whatanui, e tono nei kia whakawakia tuaruatia a Te Pa-o-Taonui me Te Waka Poraka, i te mea kua whakaputaina nga ripoata o te nga tau 1891, 1894, me 1897, me te ripoata ano hoki a te Komiti o te Kaunihera, e mea ana aua ripoata e tika ana nga kereeme me nga pukapuka e pa ana ki nga take o te kai-pitihana, a me te whakahau kia tukua aua kereeme ki te Kawanatanga kia tino whiriwhiria i runga i te ngakau pai i te ngakau rangatira; a i runga hoki i te mohiotanga ake kei tenei Whare Honore te mana o te Kawanatanga, no reira ka inoi tonu atu kia whakaaturia mai e te Kawanatanga tona whakaaro mo tenei pitihana?

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Minita mo nga Mea Maori).—Ko tenei patai he tono kia whakawakia tuaruatia te kereeme a Kipa te Whatanui ki tetahi piihi whenua e mohiotia ana ko Te Waka, e tata ana ki Otaki. Kua oti te whakatau o tenei take i mua, ara, kaua e whakatuwheratia ano taua keehi. Me whakamarama atu ahau ki te Whare, ko tenei whenua kei te Pakeha i naianei, na reira ka uaua rawa te whakatuwhera ano o taua keehi. Ki te whakaaetia he whakawa tuarua mo taua whenua he maha nga tangata e pa he mate ki a ratou, a he nui nga raruraru e puta i taua mahi. Ko nga tiwhikete mo aua whenua he mea whakapula i raro i te Ture Whakawhiti Whenua, a kua maha nga tau e nohoia ana, na reira kaore au i te pai kia whakatuwheratia he huarahi mo nga kereeme e tonoa nei. Kua roa rawa tenei putake e takoto ana, a koia tera tetahi take i kore ai e taea e te Kawanatanga te whakaae atu ki te mea e tonoa nei e te mema honore. He tika, kei te Paremete te mana mo nga ture, otira ki te waiho ma te Kawanatanga e whakahau kia mahia he ture, kaati, ki taku mahara e kore e taea.

Te Pa I Kaiapoi.

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Mea Maori, Ka whakaae ranei te Kawanatanga i tenei huihuinga o te Paremete ki te whakauru i tetahi Pire ki te Whare hei whakamana i te Kooti Whenua Maori ki te uiui i etahi mea e pa ana ki te Pa i Kaiapoi a ki te whakatu i tetahi poari hei whakahaere i taua kainga? Me whakamarama atu ahau ki te Whare, ka nui te hiahia o nga Maori o Kaiapoi ki te whakatu i tetahi poari kai-tiaki hei whakahaere i taua piihi whenua, i te mea e hiahia ana ratou ki te whakaara i tetahi kohatu, hei tohu whakamahara, ki runga ki taua wahi tu ai.

Te Hetana (Right Hon. Mr. Seddon, Minita mo nga Mea Maori).—He rite tonu tenei patai ki te patai kua uia nei e te mema honore mo Mataura. Kei te whakatika ahau ki te tono a te mema honore. He pai rawa ki a ahau kia tiakina taua pa, i te mea he pou herenga kupu tera no nga korero o mua; a tenei ano ona tikanga e whakaaro nuitia ai taua wahi e nga Maori e ora nei i tenei ra, a e kore ano hoki e warewaretia e nga Maori me nga Pakeha i roto i nga tau maha e takoto ake nei. He tika kia mahia nga mea e taea ana hei tiaki pai i taua wahi, a hei tuhituhi hoki i nga korero mo taua pa kia mau tonu ai. Me tautoko tenei mea e te Kawanatanga, a ki te kitea ma tetahi ture rawa kia paahitia e taea ai, heoi me whakauru tetahi rarangi poto ki roto ki te Pire Tuku Whakawhiti hoki i nga Rahui. Kaati ra, waiho me ata mahi, a e tino tika ana kia whakamoemiti te iwi Maori me te iwi Pakeha ki te mema honore mo tana whakaarahanga i tenei putake.

Weka.

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—Ka patai ahau ki te Kawanatanga, Mehemea kei te mohio ranei ratou kei te ngaro haere tetahi tino manu Maori, ara, te weka, otira ki etahi takiwa kua tino ngaro rawa; a ka whakaae ranei ratou ki te whakahau kia tere tonu te page 35whakahaere o etahi tikanga e taea at te tiaki o tana tu manu, e taea ai hoki te hopuhopu o etahi, ka hari ki tetahi wahi pai e tupu nui ai taua manu?

Timi Kara (Hon. Mr. Carroll, Hekeretari mo te Koroni).—Kaore te Kawanatanga e tino mohio ana kei te kore haere taua tu manu kei te pehea ranei. E kiia ana kua nui rawa taua manu ki etahi wahi, ara, ki nga whenua paamu o Katapere. Otira me ata uiui tenei mea ki nga hunga e mohio ana.

Tame Parata.—Tetahi o nga take i patai ai ahau mo tenei manu he mea noku kai ngaro rawa, i te mea he tion rongoa tona hinu mo etahi tu mate.

Hororata Poraka.

No te 30 o nga ra o Akuhata ka timataria te korero mo te mapi o tetahi whenua, ko Hororata te ingoa, kei Te Waipounainu, he mea no te Kawanatanga kia whakaurua taua mapi ki roto ki nga pukapuka o o nga whai-korero o te Paremete, a kaore te Apitihana i pai. Heoi takoto ana te motini a te Kawanatanga kia whakaurua taua mapi ki aua pukapuka. E torn nga ra e korerotia ana tenei take. Ka tata te mutu i tenei ra, ka tu ake te mema Maori mo Te Waipounamu ki te korero mo taua mea. Ko ia anake te mema Maori i whaikorero mo taua take. Koia tenei ana korero, e what ake nei:—

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—E te Pika, ka tu ake ahau ki te whakapuaki t etahi kupu torutoru nei maku mo runga i tenei take e korerotia nei e te Whare. Kaore au i mea kia whai-korero ahau mo runga i tenei take; i tu ake ai au na nga korero a te mema honore mo Wakatipu me te mema honore mo Christehurch (Te Teira) mo matou mo nga mema Maori o tenei Whare. E te Pika, ki taku titiro ki aua korero a aua mema honore he kupu taunu era mo matou mo nga mema Maori o tenei Whare. Ko te take i puta ai aua korero i aua mema honore, koia tenei; mo to matou pootitanga i te taha Kawanatanga i tetahi pootitanga i pootitia i tenei po mo runga i tenei take ano. E te Pika, e penei ana taku kupu whakahoki mo aua kupu taunu mo matou; ko matou ko nga mema Maori o tenei Whare, e tino whaimana ana ki te hoatn i a matou pooti ki ta matou taha i kite ai e tika ana i runga i o matou mahara, mo runga i nga take katoa e korerotia ana e tenei Whare. Na, e te Pika, mo runga i tenei take e korerotia nei i naianei e te Whare, ara, te mapi e korerotia nei, me te whaikorero a te Minita o nga Whenua mo tana mapi, me te whakakitenga o taua mapi nei i roto i tenei Whare, me nga kupu i korerotia mo nga Kawanatanga o mua atu, kaore nei i whakahaere tika i nga whenua o te Karauna i tenei koroni, e penei ana taku nei kupu: kaore rawa i tika te whakahaere a aua Kawanatanga i aua mea, kaore rawa au e kaha ki te whakaae atu, ae, i tika ta ratou whakahaere. E penei ana toku whakaaro, e tika noa atu ana matou, nga mema Maori, ki te hoatu i o matou pooti mo runga i tenei take e takoto nei i te aroaro o te Whare; no te mea he tino take nui tenei, a e pa tahi ana ki a matou ki nga mema Maori me nga mema Pakeha. I tu ake ai ahau ki te whakapuaki kupu mo runga i tenei take, he whakaaro noku kaore e tika kia noho puku matou kia waiho i aua kupu taunu mo matou kia korerotia ana, a kaore tetahi o matou i tu ake ki te whakahoki atu ki te whakahe atu i aua korero. No reira ahau i mahara ake ai me tu atu ahau i tenei haora ki te whakapuaki kupu mo te taha ki a matou ko oku hoa mema Maori o tenei Whare. Ko tetahi, e hiahia aua ahau ki te whakaatu i tenei whakaaro oku, ara, ki taku, me mahara matou ki te iwi Maori nana nei matou i tuku mai ki konei ki tenei Whare. Ki te waiho e matou ena tu ahua korero kia korerotia noatia ana, ki te kore e whakahengia e matou, heoi kua he matou kua takahi i te iwi Maori. E ki ana ahau kua taunutia matou, a ehara i te mea ko matou anake, engari e pa ana aua kupu ki runga ki nga tangata nana maton i tuku mai ki konei me te iwi Maori katoa. I uia tetahi patai e te mema honore mo Hawera i a ia e whaikorero ana. I patai ia, he aha te take i tomo ai nga mema Maori ki konei i te wa he pooti kei te aroaro o te Whare, a i te wa e whaikorerotia ana e te Whare te take i ara ai taua pooti, kei waho ke ratou o te Whare, kei nga rapi me era atu wahi. Kaati, he whakautu whanui noa atu taku whakautu ki nga mema honore e ui ana i tena tu patai. I mua o te taenga ki te pooti page 36kua rite noa atu 6 matou mahara, kua kite noa atu matou i te tuturutanga o a matou whakaaro, kaore e tika kia kiia he mea tiki atu matou e te wepu a te Kawanatanga kia hoatu a matou pooti ki te taha Kawanatanga, kia kiia ranei i pa mai tetahi o nga Minita kia matou kia hoatu a matou pooti; kaore, engari no mua atu o te taenga ki te pooti kua tuturu noa atu i a matou te taba e pooti ai matou. Kaati, kaore oku hiahia ki te whakaroa i te Whare i a au e korero atu nei mo tenei take, engari tokorua tonu nga mema Maori kei roto i te Whare i au e korero atu nei, i te mea kaore te mema Maori mo te pito ki Ngapuhi o tenei motu i konei. Kaati, kaore aku korero ke atu i ena kua oti na, engari me ki noa ake ahau ki nga mema honore, ko matou, ko nga mema Maori o tenei Whare, e rite tonu ana o matou nei mana ki o nga mema Pakeha.

Ka mutu te whai-korero a Tame Parata ka korero ko etahi atu mema.

Katahi ka tukuna ki te pooti. Waahi ana te Wbare, koia tenei te pooti e whai ake nei.

I te Ae, 25.

  • Allen, E. G.
  • Cadman
  • Carncross
  • Carroll
  • Flatman
  • Gilfedder
  • Hall-Jones
  • Hogg
  • Houston
  • Kaihau
  • Lawry
  • MeGowan
  • McKenzie, R.
  • Meredith
  • Mills
  • Morrison
  • Parata
  • Pere
  • Seddon
  • Stevens
  • Symes
  • Thompson, T.
  • Ward.
  • kai-tatau.
  • Millar
  • O'Meara.

I te No, 21.

  • Bollard
  • Brown
  • Carson
  • Crowther
  • Herries
  • Hutchison, G.
  • Lang
  • Lethbridge
  • Lewis
  • McGuire
  • McLean
  • Massey
  • Monk
  • Moore
  • Pirani
  • Rolleston
  • Russell
  • Tanner
  • Thomson, J. W.
  • Kai-tatau.
  • Fraser
  • Wason.

Nga Pea.

  • Tautoko.
  • Duncan
  • Field
  • Fisher
  • Graham
  • Holland
  • Joyce
  • Larnach
  • McKenzie, J.
  • O'Regan
  • Steward
  • Wilson.
  • Turaki.
  • Buchanan
  • Duthie
  • Wright
  • McNab
  • Hunter
  • Taylor
  • Sligo
  • Mackenzie, M.
  • Kelly
  • Smith
  • Montgomery.
  • Te putunga, 4.

Heoi puta ana te motini a te Kawanatanga, a binga ana te Apitihana; a whakahaua ana kia wbakaurua taua mapi o Hororata Poraka ki roto ki nga Pukapuka o nga Korero o te Paremete.

No te rua tekau meneti te paahitanga i te rima karaka i te ata tu ka hiki te Whare.