Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Pitihana 6 A Ngawaina Hanikamu Me Tetahi Atu

Pitihana 6 A Ngawaina Hanikamu Me Tetahi Atu.

Kua ata whiriwhiria e te Komiti mo nga mea Maori te Pitihana Nama 6 a Ngawaina Hanikamu me tetahi atu, a kua rongo i nga korero a kua ata rapu hoki i nga pukapuka katoa e pa ana ki nga putake o taua Pitihana, a kua whakahau mai ki au kia ki penei, ara:—

"E ki ana nga Kaipitihana ho mea tuku a Whakapuaka na Ngatikoata hapu ki a Kauhoe, te tupuna wahine o nga Kaipitihana, a e mea ana ratou e tika ana kia tau iho ki a ratou nga take o Paremeta Wahapiro te tamaiti tuatahi a Kauhoe. I te tau 1883 i whakataua taua poraka e te Kooti Whenua Maori ki a Huria Matenga, te tamahine a Wi Katene Te Puoho, te tamaiti tuarua a Kauhoe. E inoi ana nga Kaipitihana kia whakaaetia he whakawa tuarua mo to ratou kereme, a i te mea e tatari ana kia peratia, me mahi he Ture hei here i taua whenua kia kore ai e taea te hoko e Huria Matenga.

"Kua kitea e te Komiti ko te Whakapuaka Poraka e hara i te whenua no te iwi nui, engari no te wa pea o te tau 1832 ka riro taua wahi i a Kauhoe, te whaea o Wi Katene Te Puoho, he mea tuku atu mana e te Ngatikoata hapu o Ngatitoa, i a ratou hoki taua whenua i taua wa, a i noho tonu a Wi Katene Te Puoho i runga i taua poraka tae noa ki tona matenga 1 te tau 1879. I te wa i tukuna peratia a[gap — reason: damage] taua whenua kua riro ke a Paremata Wahapiro, te tamaiti tuatahi a Kauhoe, ara te tuakana o Wi Katene Te Puoho, i haere hoki ia i roto i te taua. I a ratou e haere ana i taua ope ka mau herehere atu a Paremata Wahapiro, a no te tau 1842 katahi rawa ia ka hoki atu ki Whakapuaka. No muri i tona hokinga mai ka tahuri ia ki te whakararuraru i nga Pakeha e noho ana i runga i te whenua i tukuna atu ki te Niu Tireni Kamupane e Komihana Peina, a no runga no taua mahi a Paremata Wahapiro ka panaa atu ia e Wi Katene Te Puoho, a haere atu ana ki Aotearoa.

"I haina a Paremata Wahapiro i te Titi Hoko a Ngaticoa o te 10 o nga ra o Akuhata, 1853, a i meingatia kia uru a Whakapuaka Poraka ki roto ki taua hoko.(Titiro hoki ki te Pukapuka a te Make mo nga Pukapuka Kawanatanga e pa ana ki nga mea Maori o te Waipounamu, Pukapuka I, wharangi 307.) A ko Tipene Paremata te tamaiti a Paremata Wahapiro i haina i te pukapuka whakaae mo te utunga o te moni i te 13 o nga ra o Tihema, 1854 (kei taua pukapuka ano wharangi 311).

"Tetahi hoki, ko Paremata Wahapiro ano tetahi o nga Maori e rua tekau ma ono i whakaaetia atu kia 200 eka ma ia tangata o ratou, kia rahuitia atu i roto i aua whenua i tukuna ra i roto i taua Titi Hoko (titiro ki te pukapuka a Te Makarini, Komihana, ki te Hekeretari mo te Koroni, taua pukapuka ano wharangi 300), a ko tona ingoa te ingoa tuatahi i te rarangi ingoa e mau ana i te Kupu Apiti ki "Te Ture Tiaki mo Ngatitoa, 1896," ara te rarangi ingoa o aua tangata rua tekau ma ono.

"Ko te tikanga ia tenei ki ta te Kooti Whenua Maori, ko nga Maori e noho whaitake ana ki te whenua i te tau 1840, i te wa o te Tiriti o Waitangi, ka kiia ko ratou nga tangata whaitake ki aua whenua i taua wa.

"I te tau 1840 kaore a Paremata Wahapiro i te noho i Whakapuaka Poraka, i tetahi wahi ranei o taua whenua. A mehemea ia he paanga ano tona hei tuku iho ki ona uri i whakakorea atu e ia i tona hainatanga i te Titi Hoko, i runga hoki i te whakaae-page 10tanga a ona uri ki te tango i nga moni i pootitia e te Paremete hei whakarite mo te rahui whenua i whakaaetia atu ra mana.

"Na ko Wi Katene Te Puoho i whakamana tonu i tona whaitaketanga ki Whakapuaka Poraka inahoki tona kaha ki te arai atu i te hoko o taua whenua ki te Kawanatanga i te tau 1853, me tona whakahaere tonu i tona mana whaitaketanga (i runga i tana tuku riihi o te whenua, me nga riihi mo nga patiti, me nga raihana mahi rakau), a i noho pai tonu ia me te kore raruraru a taea noatia tona matenga.

"E mahara ana ta koutou Komiti kaore ano kia whakaaturia mai e nga Kaipitihana he take e tika ai kia whakaputaina atu he oranga mo ratou, penei me ta ratou e inoi mai nei, no reira ka kore he kupu tohutohu ma te Komiti.

" H. Wiremu, Tiamana.

"Paraire, te 14 o Oketopa, 1898."