Whaikorero.
E nga Rangatira Honore o te Kaunihera me nga Rangatira o te Whare o Raro,—

Ka nui toku koa mo taku kitenga i a koutou i tenei ra, e ai ai taku whakamoemiti atu ki a koutou mo te mau tonu o te tupu haere, o te ora tonu, me te pai o te noho o nga hunga katoa o te iwi.

No muri tata iho i toku tuunga hei Kawana toku kitenga tuatahi i a koutou, a puta ana i reira aku kupu whakapai mo nga mea i kitea e au i toku taenga mai ki tenei koroni. A i runga i toku mahara he mea tika me torotoro e au nga wahi katoa o te koroni kia mohio ai ahau ki ona tangata me ona tikanga whakatupu ora mo te iwi, tae ana au ki ona tino taone, a haerea ana e au nga wahi maha o nga motu e rua nei, a puta noa i aua wahi i tino whakakitea e te iwi tona piri pono ki te Torona, me tona aroha me tona whakaaro nui ki to tatou Kuini Tino Atawhai, a nui atu hoki te powhiri o te iwi i au i te tangata kua whakaturia nei hei reo mo te Kuini ki tenei koroni. Ko aku mea i waia ai au i oku haereerenga i enei motu kua ata tupono ki ta te ngakau i wawata ai i toku uunga tuatahi mai ki tenei koroni, i te mea kua kite au he oneone momona rawa tona, he whenua ataahua rawa ia, he nui rawa ona wahi whai koura, hiriwa, me era atu kohatu utu nui, a i te mea hoki kei te tupu haere tona nga mahi-a-ringa a te tangata, apiti atu ki te kaha me te manawanui o te iwi ki te whai i nga mahi katoa e ora ai ia; ma enei e mohiotia ai tenei e takoto ake nei nga wa tino pai tino ora mo tenei koroni ataahua.

Hei utu mai mo ta koutou karanga ki te mokopuna a te Kuini raua ko tona hoa wahine, ara, ki te Duke me te Duchess of York, kia haere mai raua ki Niu Tireni, kua whakahaua ahau e to tatou Kuini Tino Atawhai kia whakaaturia atu e ahau ki a koutou he nui rawa tona whakapai mo te putanga o taua whakaaro i aku Minita me nga Whare e rua o te Paremete, i mea nei kia haere mai ana mokopuna ki konei, a kua kiia mai hoki kia korerotia atu e au ki a koutou he nui rawa tona pouri page 2mo te korenga kaore i whakaaetia e ia taua karanga i te nunui rawa o nga take nana i pupuri tona whakaaro. Otira tenei ake ano a tona ra ka ata whakatakotoria atu ki o koutou aroaro te pukapuka a te Kuini i tuku mai ai mo taua mea.

I runga i nga karanga mai, i haere ahau ki te torotoro i etahi kainga o te iwi Maori, a whakakitea ana ki au e nga rangatira me o ratou iwi te kaha o ta ratou tautoko i te Torona, me te pono o ta ratou awhina i to tatou Kuini Tino Atawhai, me to ratou whakaatu mai hoki i te nui o to ratou koa i to ratou kitenga i au, i te tangata i whakaturia hei reo mo te Kuini ki tenei koroni.

Kotahi te raruraru i puta ki te takiwa o Rawene me Waima i etahi Maori pohehe, ara, i runga i to ratou mahara kei te peehia kinotia ratou e te tikanga e tonoa nei ratou kia utu i te taake-kuri, mau ana ratou ki te pu, a whakatete ana ki te ture. Nui atu te pouri o Hone Heke, M.H.R., ratou ko etahi atu rangatira Maori mo taua mahi pohehe a taua iwi, a tae ana ta ratou kupu ki taua hunga kia tukuna mai o ratou tinana ki te ture. I tere tonu te whakahaere tikanga a aku Minita hei peehi i taua raruraru i mutu tata ai, heoi tukuna mai ana ki te ture nga tangata i tino mahi kino, a haria ana ratou kia whakawakia.

Ka nui toku koa ki te ki atu ki a koutou kei te tino pai te noho tahi a nga iwi e rua o nga motu nei, haunga ia te raruraru i puta nei ki Waima.

Ko te Tiupiri o Otakou tetahi mea pai i puta i tenei wa hei tohu mo te nui o te tupu haere o te koroni, a nui atu te hari me te ngakaunui i whakakitea e nga mano tangata i huihui ki Dunedin i taua wa i mohiotia ai to ratou whakaaro nui ki nga tangata o Otakou na ratou i whakahaere i mua nga tikanga nunui i tino tupu ai nga mahi a te koroni ki reira. I runga i taua Tiupiri whakaturia ana he whare whakakitekite mo nga mahi-a-ringa a te tangata, mo nga koura, hiriwa me era atu mea e puta mai ana i te whenua, me nga mahi whakapaipai, a rawe ana te tirohanga a te kanohi i aua mea, tino whai tikanga ana hoki, notemea ko nga tohu era i miharotia ai te tere o te tupu o taua pito o te koroni i roto i nga tau e rima tekau kua pahemo ake nei.

Mo te taha ki nga Hoia Tiaki me nga pa tiaki i te koroni, ka nui toku koa ki te whakaatu ki a koutou, kua whakaturia he Komiti Tiaki hei whakahaere i aua mahi, ko te Rangitira o nga Hoia te tiamana, a i runga i a ratou mahi e tumanako ana aku Minita kaore e roa ka whakatakotoria ki te aroaro o, te Imperial Colonial Defence Committee, he huarahi e taea ai te whakahaere he tikangi hei arai atu i te hoa riri. Na, i runga i te ahua kino o te noho o nga iwi o te ao, kua mahara aku Kaitohutohu me whakamaha ake nga ropu Waranatia o te koroni, a me whakaemi kia nui nga pu raiwhara hou, nga paura, nga mata, me era atu tu mea e tika ana mo te whawhai. He nui atu nga tangata kua whakauru i a ratou ki nga Waranatia a he take nui tenei hei whakamoemititanga mo tatou. Ko tetahi, i runga i nga whakahaerenga mo nga Waranatia tera e meatia me maha ake hoki nga ropu Waranatia tamariki i roto i nga kura, ara, me whakahaere i runga i etahi tikanga pai ake kei te whakaarohia i naianei.

Mo te taha ki nga Motu o Rarotonga, ka tata te mutunga o tera tau ka tae mai ki au te kupu a te British Resident o aua whenua, me te kupu hoki a nga Ariki me etahi Pakeha e noho ana i reira, he whakaatu mai kua puta he raruraru ki roto i a ratou, a kua kore e taea te whakahaere o nga mahi a te Resident, a te Kawanatanga, me te Paremete o reira. Na Mr. Moss i tono kia uiuia taua raruraru. Na reira haere ana a Sir James Prendergast, te Tumuaki o nga Tiati o te Hupirimi Kooti, ki aua motu, a uiuia ana e ia nga take o taua raruraru, a kua tukua mai e ia tana ripoata mo taua mea. Ki te tirohia taua ripoata ka kitea kei te raruraru nga whakahaere Kawanatanga o reira, a kua kore nga Maori o reira e whakapono ki nga mahi a te Resident. Na, ahakoa kei te mohiotia ano he nui nga mahi i oti i a Mr. Moss, i runga i tona tuunga hei Resident, otira i te mea kua ahua raruraru i naianei, ko te mea tika me whakamutu ia, a me whakatu he tangata ke hei whakakapi i tona tuunga. Ka ata whakatakotoria ano te ripoata page 3a te Tumuaki Kai-whakawa ki to koutou aroaro.

Kua pootitia nga mema mo te Kaunihera o Wikitoria Kareti, a kua oti nga mahi tuatahi e tuwhera ai taua Kareti e ai ai he wahi i waenganui pu o te koroni hei akonga i nga tino matauranga. Kei te whakaritea he tuunga mo nga whare mo taua Kareti, a e tika ana kia tino tautokona te whakahaere o taua mahi. He mea tino pai kia paahitia etahi ture, a kia whakaemia he moni hei whakahaere i nga kura whakaako mahi-a-ringa, a he mea tino tika rawa enei hei whakaaro ma koutou.

I tenei tau ano, ara i muri iho i taku kitenga whakamutunga i a koutou, he maha nga eka whenua kua hokona i etahi wahi o te koroni i raro i te mana o te Ture Whakanohonoho Whenua ki te tangata, ara, ko te Starborough Estate, i te Takiwa Porowinitanga o Marlborough, tetahi tino whenua i riro mai. Kei te pai te whakahaere i naianei i nga hoko mo etahi whenui nunui i etahi wahi o Aotearoa me Te Waipounamu; a i runga i te mea ka nui te pai o te puta o nga mahi e whakanohonoho puputu nei i nga tangata ki runga ki nga whenua e whakahaerea ana i raro i taua Ture, na reira ka whakaaro aku Kai-tohutohu he tika rawa te meatanga kia whakaritea he moui i tera tau hei hokohoko mai ano i etahi whenua i raro i taua Ture, a tera e puta etahi painga tino pumau ki nga tangata o te koroni i runga i taua mahi.

Ka whakatakotoria ki o koutou aroaro nga korero katoa mo te wahanga atu o tetahi taha o te Whare Paremete, a mo te whakaarahanga mai i te whare hou kaore nei ano i oti. A i te mea he poto te taima hei mahinga, i tino whakapaua te kaha o nga kaihanga ki te whakaoti i tetahi taha o te whare kia rite ai he ruma, a kia kore ai e raruraru nga mahi a te Paremete.