Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Paraire, te 2 o Oketopa, 1896

Paraire, te 2 o Oketopa, 1896.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga i tona nohoanga.

Ka mutu te karakia.

Ka whakahaerea ko te ripoata a te Komiti mo te Peeke o Niu Tireni. Ka mutu tera ka whakahaerea ko etahi atu Pire, ka tae ki te—

Pire Mo Horowhenua Poraka.

Ka takoto te motini, Kia panuitia tuatorutia te Pire.

Ka tu ake ko Te Wirihana (Mr. Wilson). Ka korero mo ana menemana i mea ai kia whakaurua ki te Pire; ka mutu ia ka tu ake ko Hone Heke, ka panui i ana rarangi i hiahia ai kia uru ki te Pire, ara, nga tekiona i motinitia e ia i te wa e komititia ana te Pire, me tana whakapuaki atu hoki ki te Whare i nga take i mahara ai ia me whakahoki te katoa o te Poraka o Horowhenua ki tona papatuputanga, kia ahei ai te whakahaere o nga take o nga uri o Te Whatanui me etahi atu o Ngatiraukawa ki taua whenua, a he mea atu nana kia ata whiriwhiria ano enei putake e te Minita mo nga whenua.

Ko Wi Pere.—E te Pika, katahi ano ahau ka tu ake ki te korero ki tenei Whare mo te Pire o Horowhenua. Ko aku korero ka hangai tonu atu ki te Minita kei a ia tenei Pire e whakahaere ana; a ka mea atu nei ahau ki a koe, e te Minita, patua te tekiona whitu o tenei Pire, i te mea e tino taumaha rawa ana tenei rarangi ki a Te Keepa. Ko tenei whenua ko Horowhenua na te tuxe i hoatu ki a Te Keepa raua ko Warena Hunia. Ko ta Te Keepa e mea ana kia whakaurua te iwi o Muaupoko ki roto ki Horowhenua, ki te wahi e tiakina nei e raua ko Warena Hunia; a ko ta Warena Hunia e mea ana kia wahia ki a raua anake ko Te Keepa taua whenua, a i naianei ko tenei Pire e ki ana me whakamate ko te kotahi anake o Te Keepa. He mea kino rawa tenei ki taku titiro atu kia whakamatea te tangata tika, ara, a Te Keepa, i ki nei kia whakaurua te iwi ki roto ki te whenua. Ko te mea tika me tuku tenei whenua ki raro i te Ture Whakapumau Take Tika, notemea i tupu tenei raruraru i runga i te ki a Te Keepa kia whakaurua te iwi ki roto. Na, e rua nga mate kua pa ki a Te Keepa; tuatahi, kua kore ia e whiwhi i tetahi wahi o Horowhenua, a kua kiia hoki kia utu ia i nga moni page 100nui. Na, kia marama te Whare nei, ko nga raruraru katoa i pa ki te iwi o Muaupoko na te tare, notemea na te ture i hoatu te whenua ki a Te Keepa anake. Ki te man tonu te ahua o tenei Pire tera e pa he mate nui ki a Te Keepa, a tera nga iwi Maori o Niu Tireni e tangi ki a Te Keepa, noteinea ko tenei ture e takahi ana i te ture nui tonu o Niu Tireni, ara, i te ture nui o te iwi Maori o mua iho tuku iho ki tenei whakatupuranga e ora nei, ara, e penei ana taua ture o te Maori, ko nga hua e puta mai ana i te whenua, i te moana, i nga roto, e hoatu ana ki te rangatira; a ki te hoatu e taua rangatira ki nga tino kaumatua o te iwi, a ki te whakahokia mai e aua kaumatua ki a ia, heoi, kei a ia te ritenga ki te kai ki te pehea ranei, a kaore he pouritanga e pa ki te iwi. Ko to te Moari ahua tenei i mua a i naianei hoki. Na, i runga i te ture Pakeha e mau nei a Horowhenua ki a Te Keepa, na te iwi Pakeha i hanga te ture nana i hoatu tenei whenua ki a Te Keepa anake raua ko Warena Hunia. Kaore kau he kupu tohutohu i roto i taua ture he kai-tiaki a Te Keepa i Horowhenua mo te iwi o Muaupoko. I tukua whakareretia e te ture mo Te Keepa taua whenua. Na Te Keepa noa iho i ki he kai-tiaki ia mo te iwi o Muaupoko. Ko tetahi o aku kupu, kaore i te tika te kupu e korerotia nei i pau anake i a Te Keepa nga moni o Horowhenua notemea i hoatu ano e ia etahi ki te iwi. Ko to te Maori ritenga hoki kaore e hainatia ana nga rihiti o te tukunga atu o te moni ki tetahi tangata, engari e hoatu noa atu ana, ahakoa tokorua tokotoru tangata i kite, kaore he pukapuka. Ko to te Maori tikanga, ka hoatu aua moni e Te Keepa ki nga kaumatua, ka whakahokia mai ano ki a Te Keepa mana e kai. E mohio ana te iwi Maori na te matua o Te Keepa i mau ai a Horowhenua, a i mana ai hoki tenei iwi a Muaupoko. Titiro hoki, mehemea kaore a Te Keepa, kai whea taua whenua i naianei? Kua riro noa atu i a Ngatiraukawa tena whenua. Na Te Keepa i ora ai tena whenua; no te oranga katahi ka huhua te korero i naianei. No konei ka tono atu ahau ki te Minita, kei a ia tenei Pire, me titiro atu ia ki nga tikanga Maori, a me whakaoti i runga i aua tikanga. Ka tono atu ahau ki te Minita kia whakatikaia e ia te Pire i runga i te aronga kua tohutohungia atu nei e au i naianei, kia kite ai te koroni katoa i aroha ia ki a Te Keepa. Kei kitea mai e te iwi Maori katoa kua kohurutia a Te Keepa e tenei Whare. Notemea kaore he he o Te Keepa i tana kainga i nga moni, mehemea ra ia i kai i nga moui, i te mea ko te ture tena o te Maori. Tetahi na te karaatitanga ki a Te Keepa anake o taua whenua, na reira i kai ai taua tangata i aua moni. Kaore hoki he kupu i roto i te ture e ki ake ana he kai-tiaki a Te Keepa mo te iwi o Muaupoko. Kaora e maha aku kupu, kaore e whakaroangia e au nga korero mo tenei Pire. Kua kite ahau i te ripoata a nga Komihana. He pukapuka nui rawa, kaore rawa ahau i te mohio i peheatia e ratou i pera rawa ai te nui. Mehemea i homai maku e uiui e whakatau tenei putake, ka oti i au te ripoata ki runga ki tetahi wharangi pukapuka kotahi. Ki taku he pai rawa mehemea i hoatu tenei whenua a Horowhenua ma te Ture Whakapumau Take Tika e mahi, ara, ma taua Ture e kimi nga tangata tika mo te Poraka me nga whai-paanga o Te Keepa. I mea ano ahau ki te whaikorero i te panuitanga tuarua o tenei Pire, engari na te maha o nga mema i tu ake ki te korero raruraru ana ahau kore ana e tu ki te korero. Ko tenei, ka mea atu ahau ki te Minita kia ngawari tana whakahaere ki a Te Keepa i roto i tenei Pire, a ka mea atu ano hoki ahau, ko nga ture katoa e paahitia a muri ake nei, me noho rawa he kupu tohutohu ki roto, kia mahi kino rawa ake ai te tangata katahi ka tika te whiu mona. Notemea ko enei raruraru katoa na " Te Ture Kooti Whenua Maori, 1865," i te mea ko taua ture i ata hangaia e te iwi Pakeha hei kohuru i te iwi Maori, kia hohoro ai te pau i a ratou nga whenua o te Maori.

Ka mutu a Wi Pere he maha nga mem a i tu ake ki te korero mo tenei Pire.

No te pootitanga paahi ana te panuitanga tuatoru o te Pire. Koia tenei nga pooti e mau ake nei.

page 101

I te Ae, 41.

  • Buddo
  • Bnick
  • Carnerosa
  • Carroll
  • Collins
  • Duncan
  • Flatman
  • Graham
  • Hall
  • Hall-Jones
  • Harris
  • Hogg
  • Houston
  • Hutchison,
  • Joyce
  • Kelly, W.
  • Larnach
  • Lawry
  • Mackintosh
  • Maslin
  • McGowan
  • McKenzie, J.
  • McKenzie, R.
  • McLachlan
  • Meredith
  • Millar
  • Mills
  • W. Montgomery
  • Morrison
  • O'Regan
  • Pinkerton
  • Pirani
  • Saunders
  • Seddon
  • Smith, E. M.
  • Tanner
  • Thompson, T.
  • Ward
  • Willis.
  • Kai-tatau.
  • Newman
  • Wilson.

I te Noo, 17.

  • Allen
  • Buchanan
  • Duthie
  • Earnshaw
  • Green
  • Heke
  • Hutchison, G.
  • Kelly, J. W.
  • Lang
  • Lewis
  • Mackenzie, T.
  • Massey
  • McNab
  • Russell, W. R.
  • Smith, G. J.
  • Kai-tatau.
  • Button
  • Stout.

Nga Pea.

  • Tautoko.
  • Cadman
  • Guinness
  • Parata.
  • Turaki.
  • Mitchelson
  • Bell
  • Fraser.

Te putanga o te hunga tautoko, 24.

Ka mutu tenei Pire, haere tonu te mahi a te Whare i etahi atu mea.

No te hawhe-paahi i te rua karaka i te po ka hiki te Whare.