Nga Whenua Maori I Whitireia Me Etahi Atu Wahi.

Ko Wi Pere.—Ka patai ahau ki te Minita mo te Taha Maori, Mehemea ranei tera e whakaae te Kawanatanga ki te whakauru i tetahi Pire ki roto ki te Whare nei hei whakahaere mo nga whenua Maori i Whitireia, i Ngaumu-page 77tawa, i Hopuhopu me Motueka, i hoatu nei e nga Maori ki te Hahi o Ingarangi, e noho nei i Niu Tireni, hei whenua mo nga kura akonga tamariki, kia ahei ai te whakakore atu o te mana o nga Karauna karaati o aua whenua, a kia taea ai te whakahoki atu o aua whenua ki nga uri o nga Maori na ratou i tuku aua whenua ki taua Hahi, i te mea hoki kua he nga whakariteritenga i hoatu ai aua whenua ki taua Hahi? Mo runga i te patai e mau nei ki toku ingoa, ka korero atu ahau i etahi o nga take i tono ai ahau kia mahia he ture mo aua whenua. I te wa i hoatu ai aua whenua e nga Maori ki te Hahi o Ingarangi, i ki mai nga kai-whakahaere o taua Hahi, e noho ana i Niu Tireni, ka mahia e ratou etahi tikanga i runga i te hoatutanga o aua whenua, ara, ka whakaturia he kura me etahi mira huri paraoa ma nga Maori ki ruuga i aua whenua, a ko a ratou whakaritenga kaore ano i tutuki i taua Hahi, o reira mai tae noa mai ki naianei. I te wa e tu ana a Te Paranihi hei Minita Maori mo te Kawanatanga, i mea ia kia hangaia he Pire hei whakakore i nga Karauna karaati o Ngaumutawa me Motueka, a mehemea a Te Paranihi i ora tonu kua pakaru noa atu aua karaati i naianei. Ko an ano te mema nana i whakatakoto enei whenua ki tona aroaro, a i tino whakamaramatia e au ki a ia te ahua pohehe o te mahi a te Hahi ki nga Maori. No te tau 1886 i whakatakotoria ai e au tenei mea ki tona aroaro. A mehemea i tu ano ahau hei mema i te pootitanga i te tau 1887 kua pakaru noa atu i a maua ko Te Paranihi nga karaati o enei whenua, a kua hoki ki nga Maori no ratou enei whenua. Ko tetahi take hoki i tika ai kia hoki rawa atu ki nga Maori enei whenua, kua nui nga kura kua whakaturia e te Kawanatanga, ki nga wahi katoa puta noa i Niu Tireni, mo nga Maori me nga Pakeha hoki. Tetahi take ko nga tamariki i tukna ai enei whenua hei kuranga mo ratou kua matemate etahi a kua koroheketia etahi, a kua puta nga, mokopuna a etahi, a kaore i kurangia ki runga ki aua whenua, na ko a ratou tamariki me a ratou mokopuna kei nga kura a te Kawanatanga e akona ana. Na, ka tono atu ahau ki te Kawanatanga kia uiuia enei take kua korerotia nei e ahau, kia uia hoki nga moni o aua whenua mehemea i peheatia e te Hahi te whakapau; a ki te kitea o tika ana taku korero, ara, kua takahi taua Hahi i a ratou whakaritenga ki te iwi Maori, kaati me hanga he ture hei whakahoki i enei whenua ki nga uri o nga tangata Maori nana nei i hoatu aua whenua ki te Hahi.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon).—He tika tonu he maha nga whenua nunui i hoatu e nga Maori, i nga ra timatanga o tenei koroni, ki nga Hahi, a i ata whaona ano he kupu ki roto ki nga karaati mo aua whenua, e penei ana, i te mea kua whakaae aua Hahi ma ratou e whakatu e whakahaere etahi kura hei ako i nga tamariki Maori, na reira ka hoatu aua whenua ki aua Hahi. Na i aua ra whakawhirinaki ai te iwi ki nga Hahi, ara, ma aua Hahi e whakahaere nga mahi whakaako tamariki, a ma taua hoatutanga whenua i mua mo aua kura e mohiotia ai i whakaaro nui nga koroua o te mema honore me tona iwi Maori ki etahi painga o tupu ake ai he ora mo o ratou uri. Otira i naianei kua rereke te ahua o te koroni, i te mea kua riro ma te Kawanatanga e whakahaere nga kura mo nga tamariki Maori me nga tamariki Pakeha; a tona mutunga iho he torutoru nei nga kura e whakahaerea ana e nga Hahi. Na, i te mea kua penei te ahua me taku e korero ake nei, kaati, ka tika ano tenei putake kia ata whiriwhiria e te Paremete, a kei te mahara ahau ko te mea pai pea me whakatu he Roiara Komihaua hei uiui i nga mea katoa e pa aua ki aua whenua i rahuitia nei mo nga kura, kia kitea ai kei te whakahaerea tikatia ranei nga tikanga i hoatu ai aua whenua kaore ranei. Ki toku whakaaro, i te mea kua tokomaha rawa i naianei nga Maori kore whenua o Aotearoa nei me Te Waipounamu hoki, a mehomea ki te kitea kaore i te whakahaerea tikatia nga hua e puta mai ana i aua whenua ki runga ki nga mahi i hoatu ai aua whenua e nga Maori ki te Hahi, a i te mea hoki kua riro ke i naianei ma te Kawanatauga e utu te kuranga o nga tamariki Maori, na reira ki taku titiro e page 78rua tonu nga kupu hei hurihuri ma te Whare—ara, me hoatu ranei aua rahui mo nga Maori kore whenua, me tango ranei nga hua o aua whenua a ka hoatu ai hei whakaea i nga moni a te Kawanatanga e pau ana i te kuranga i nga tamariki Maori.

Ko Honk Heke.—Ka patai ahau ki te Pirimia, Mehemea tera ranei e whakaturia te Roiara Komihana mo aua whenua e te Kawanatanga i muri tata o te mutunga o tenei Paremete?

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon). Kaore ahau e kaha ki te whakahoki atu i tena patai i naianei, i te mea ma te Huihuinga Minita i roto i to ratou Kaunihera e whakatau me tu ranei he Roiara Komihana kauaka ranei; engari kua puta taku kupu kaore e kore te whakatakotoria e au tenei putake ki te aroaro o te Huihuinga Minita kia whiriwhiria.

Ka mutu tenei patai ka haere tonu te mahi a te Whare i etahi atu patai a mutu noa.