Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

Paraire te 17 o Hurae, 1896. — Ture Whakawhanui Atu I Nga Tikanga O Te Ture Whakawa Mo Te Karauna

Paraire te 17 o Hurae, 1896.
Ture Whakawhanui Atu I Nga Tikanga O Te Ture Whakawa Mo Te Karauna.

H. K. Taiaroa.—I te mea ka motini atu au kia korerotia tuaruatia te Pire nei, ekore au e korero roa atu i nga page 7tikanga o te Pire, engari me panui atu e au te rarangi whakamarama i nga putake i mahia ai te Pire nei, me panui atu hoki etahi o nga kupu whakatau a nga Komihana mo aua mea, kia inarama ai to Kaunihera ki aua putake. Kei te mohio ano nga Mema he putake taimaha rawa enei ka korerotia atu nei, a kua maha hoki nga tau e tarewa ana, a e kore e taea e au nga pukapuka katoa e pa atu ana ki aua putake. I mahara nga Maori he take tika to ratou mai ano o te tuatahi, e mau tonu nei to ratou whakaaro pera. Me panui atu e au te rarangi o te Pire hei whakamarama atu i ona tikanga:—

"Notemea kua whakaritea i roto i te tekiona 40 o "Te Ture Whakawa mo te Karauna, 1881," kia kaua nga tikanga o te Wahi II. o taua Ture e pa atu ki nga putake me nga whakawa o mua atu o te mananga o tau Ture: Notemea hoki kaore he huauahi inaianei e taea ai te rapu i te mana o nga kereme e whakahuatia i raro iho nei i roto i tetahi o nga Kooti whakawa o roto o te koroni nei: A notemea hoki i mua atu o te whakamananga o te Ture Whakamana o Niu Tireni (15 and 16 Viet., c. 72) e te Paremete o Ingarani, i oti te whakarite tetahi whakaaetanga mo te hoko o etahi whenua a nga Maori o Niu Tireni e nga apiha whaimana o te Kamupane e whakahuatia ana i roto i taua Ture Whakamana o Niu Tireni ko te Niu Tireni Kamupane, a e mau ana i te Kupu Apiti ki tenei Ture te whakapakehatanga o taua whakaritenga whakaaetanga, i tuhia ra ki tua o taua pukapuka: A notemea hoki ko nga take me nga mana o taua Niu Tireni Kamupane i whakawhitia ki a te Kuini e etahi o nga Ture a te Paremete o Ingarani: A notemea hoki e kiia ana ko nga whakaaetanga me nga whakaritenga a taua Niu Tireni Kamupane a te taha hoki ki a te Kuini e man ra i taua whakaaetanga, i puta ake rauei i runga i taua whakaaetanga, kaore ano kia mahia kia whakaotia ranei: A notemea hoki e tika ana kia whakawakia e tetahi Kooti whaimana o tenei koroni nga take me nga kereme o nga Maori i uru tahi ki taua whakaaetanga whakaritenga, o ratou uru ranei i raro i nga tikanga Maori, kia taea ai te whakatau i runga i te tika me te pono."

Na i runga i tenei e kitea iho ana i tika ano kia mahia aua take e te Kawanatanga, engari kihai ano kia whakaritea e te Kawanatanga nga take i whakaritea i te wa i whakawhitia ai aua poraka e te kamupane. Tera ano nga pukapuka i tuhia i taua wa ano e Wairaweke me Kapene Haimona he mea whakamarama i nga tikanga e pa ana ki aua poraka, engari e kore pea e whaitikanga e kore hoki e whai taima inaianei kia panuitia atu ena ki te Kaunihera; engari e hiahia ana au ki te panui atu i etahi kupu o roto o te pukapuka a Te Retimana, te Hupereteneti, ki a te Kawana, e penei ana nga kupu, ara:—

"Poneke, 12th Hune, 1844.

"Ki a te Kawana.

"E Pa,—Ko te 'Kotia,' te kaipuke hei haerenga atu mo Te Haimona, kua hoki mai ano, he kore puta i te kaha o te hau, nokonei au ka mahara ake, he mea pai mo te Kawanatanga me te Kamupane kia poua nga rohe o nga Rahui mo te katoa, i mua mai i te timatanga o te wea o te Taone. No reira kua tukuna atu e au he mana ki a te Haimona, e tukuna tahitia atu nei e au te kape, kia mana ai ia ki te whiriwhiri i aua wahi, mehemea ka kitea he mea tika kia peratia ina mutu te whakariteritenga mo te hoko. Engari hoki kua matua whakaritea kia mau ano te mana o te Kawanatanga ki te tango mai ano i tetahi atu wahi, engari i mea atu ano au ko era atu wahi e hiahiatia ana e koe e te Kawana me tango mai runga ano i te ahua tekihana pera me era e takoto ana i te mapi o taua wahi.

"Na i tua atu ano i ena mea kua tuhia nei ki taua pukapuka kua whakahaua e au a te Haimona kia wehea ano e ia tetahi wahi whanui ano hei whenua haerenga mo nga tangata o reira.

"E kitea ana e au i roto i te Ono o nga rarangi o te pukapuka whakatakoto i nga tikanga o te Kamupane Whakanohonoho kainga o Etinipara, ko nga whakaritenga oranga mo nga Maori i mahia nei e nga kai-whakahaere o te Niu Tireni Kamupane kua tukua inaianei ma te Kawanatanga Takiwa e whakarite.

"No reira ka tonoa e au ma ratou kia kotahi o roto o ia tekau tekihana, ara, page 8o roto taone, o waho tata o nga taone, o nga whenua hoki o te tuawhenua, ka whakaritea hoki e maua ko te Apiha o te Kamupane, te Apiha ranei o te kainga whakanohonoho hou nei, kia mohiotia ai te tikanga hei whiriwhiri i aua tekiaua, mehemea ra kaore e tae mai tau kupu whakahau mai i au i mua atu o tona taenga mai me nga ropu tangata o tawahi.

Na Te Retimana, Hupiriteneti."

I tuhia ki runga ki taua pukapuka enei kupu a Kawana Pitiroi ki tana hekeretari ki a Takuta Hinikerea, ara:—

"Ki a Takuta Hinikerea.—Tuhia atu ki te Hupiriteneti he kupu whakaae atu mo nga ritenga kua mahia e ia mo runga mo tenei mea, ka tuku atu i taku whakatika i nga mea kua whakaritea e ia.—R. F. Akuhata 18, 1844."

Na ka kitea i runga i nga korero o tenei pukapuka, e whaitake ana ano au kia mau mai i tenei Pire. Me whakaatu hoki e au i whakaturia he Roiara Komihana i te tau 1879, ko Te Mete raua ko Neana nga Komihana i wkakaturia hei whiriwhiri i aua putake, hei oati hoki i nga Maori kaikorero ki to raua aroaro. E rua e toru raw a nga tau e haere atu ana nga Maori ki te whaki korero ki aua Komihana, a whakamutua ana te tunga o aua Komihana e te Kawanatanga o te Paraihe raua ko te Hooro, i te mea kaore ano kia mutu noa te mahi a nga Komihana; engari i puta ano tetahi ripoata ma raua, a me panui atu e au etahi kupu o taua ripoata, e penei ana, ara:

"Ko nga kupu whakaae ki nga Maori whaitake ki aua whenua kua riro mai i runga i nga pukapuka tuku mo nga Poraka o Otakou me Ngaitahu, me tino whakaaro era he kupu pono kia peratia e te pakeha nga whenua o roto o aua rohe kia uru tahi hoki nga Maori, a i raro i taua tu tuku me taua tu whakahaere kua tino nui rawa he oranga mo nga Maori i nga ra e haere ake ana, no reira i iti ai nga nioni i utua i taua takiwa.

"I whakaaro hoki nga Maori i penei nga kupu whakaae, i penei ano hoki nga kupu whakaae a uga Apiha i tu hei whakahaere i nga tukunga mai i aua whenua, e kitea ana hoki e maua i tika katoa aua kupu whakaae a nga Apiha i raro i nga mana i tukua atu ki a ratou. Kua tino tuturu ta maua whakaaro i penei te ahua o aua kupu whakaae me te mahara hoki o nga Maori i taua takiwa, otira kihai i tino mohiotia e nga Maori te nui o aua oranga.

"Kei te kitea hoki nga whakaaro o nga Maori i roto i nga pitihana i tukua mai e ratou ki te Kawana me te Runanga Nui, e whakatika ana hoki nga korero kua kohikohia nei i nga putake o aua pitihana."

No te tau 1879 i puta ai taua ripoata. No muri mai ka whakaturia e te Kawanatanga ko Te Make hei Komihana, a me panui atu e au etahi kupu o tana ripoata, e penei ana, ara:—

"I tino marama te whakaaetanga a te Whakaminenga o Niu Tireni kia wehea ketia nga wahaoga whakatekau i roto i te Poraka o Otakou ma nga Maori pena hoki me era atu kainga a ratou; engari i waihotia ma te Kawanatanga o te Koroni e whakarite e whiriwhiri hoki i aua whenua, otira kihai i whakahaua e Kawana Pitiroi kia whiriwhiria aua whenua ahakoa i maha nga kiinga atu a te Hupiriteneti o Niu Manita ki a ia he mea pai kia peratia. Kahore i te mohiotia te take i kore ai e whakaritea aua whenua, natemea ko tetahi o nga tino tikanga i whakatarewatia ai te mana hoko o te Karauna 'me whakamana nga whakaritenga a te Kawanatanga mo nga kainga o te Whakaminenga o Niu Tireni.'

"Heoi, he mea he rawa kia whakawhiwhia he mate ki nga Maori e whai take ana, mo te korenga e whakaritea e te Kawanatanga o te Koroni nga wahi o te Poraka o Otakou i whakaaetia nei e tika ana kia riro i a ratou: kaati ka kitea inaianei ko te mea tika me tere tonu te whakahaere i tetahi tikanga hei whakaora i te mate i tau nei ki nga Maori i runga i te korenga e whakaritea he whenua ma ratou. Hore kau he porowhita i whakaritea ma nga Maori i roto i te Poraka o Otakou, ko nga whenua hoki e nohoia nei e ratou i puritia era e ratou i te wa o te hoko, koia na hoki etahi wahi o o ratou whenua o mua. I whakaaetia ano hoki tenei e te Whakaminenga o Niu Tireni ara e to ratou hekeretari e te Haringitana i tana whakaaetanga e tika ana kia page 9whakaritea e te Kawanatanga he porowhita ma nga Maori i roto i te poraka i runga i te whakahaere a to Whakaminenga."

I whiriwhiria enei ripoata a nga Komihana e to Komiti, a i tono atu ano matou ki taua Komiti kia tukuna atu he tangata hei kaikorero ki to ratou aroaro; a ko maua anake ko Te Matara nga mea i whakaaetia kia haere atu hei kaikorero. Ko etahi atu kaikorero na te Komiti ke ratou i karanga. I rongo au i tahuri ano to Komiti ki te kimi i aua pukapuka kua panuitia atu nei e au te tauira, ara te pukapuka a Meiha Retimana ki a Kawana Pitiroi, a kaore hoki i kitea e ratou. I te tau 1891 ka whakaturia ano a Te Make hei Komihana, na tetahi pea o nga [gap — reason: damage] tono kia whakaturia. I tae atu ano nga Maori ki te whaki korero ki tona aroaro, a me panui atu e au etahi o nga kupu o taua ripoata o te tau 1891. E penei ana, ara:—

"Ko tetahi mea whakamiharo mo runga mo te kore whakaritenga o nga 'whaka-tekaunga' i roto i te Otakou Poraka mo nga Maori, ko te tino mohiotanga o Kawana Pitiroi he putake nui rawa taua whakaritenga rahui, a i roto i ana Panui e rua o te 26 o Maihe, 1844, me te 10 o Oketopa, 1844, whakanoa i te mana motuhake o te Karauna ki te hoko whenua, i whakaritea kia kotahi o ia tekau eka o te whenua, o tona tu shua ano o nga whenua, ara ahua o te oneone, me te wahi e takoto ai te whenua, me tuku atu e te kaihoko ki a Te Kuini mo te katoa, hei painga rawa hoki mo nga Maori; a i tetahi pukapuka ana mo runga mo nga hoko a nga Maori i nga whenua o roto o Nui Tireni, i taua wa ano, i penei ana kupu mo te rahuitanga whenua mo nga Maori, ara: 'Kaore e tino mahara ana ratou ki o ratou uri, a e tika ana kia kaua e hoki iho i te kotahi eka o ia tekau eka o nga whenua e hokona ana, me te apiti atu ano hoki i etahi atu rahui nunui.'"

E korero atu ana au mo te Otakou Poraka, a me ki atu au ko aua Komihana kaore i whakaturia mo etahi mahi ke atu, engari i whakaturia mo enei putake, a i haere nga ripoata mo runga mo aua putake; na tae noa mai ki tenei wa kaore ano kia whakamana aua ripoata e te Kawanatanga e to Paremete ranei. E kore au e korero roa kei hoha te Kaunihera, engari me panui atu e au nga ripoata e rua a nga Komiti. Ko te mea tuatahi he ripoata na te Komiti mo nga mea Maori o te tau 1876 mo runga mo tetahi Pire penei ano me tenei e korerotia nei e te Kaunihera, E rite tahi ana te ingoa o taua Pire ki tenei e korerotia nei e au, a na Te Matara tera i kokiri. E penei ana nga kupu whakamutunga o taua ripoata, ara:—

"Ko nga kereme a nga Maori o te Waipounamu, ina maharatia nga kupu whakaae ki a ratou mo te taha ki te Kawanatanga, e kore e tika kia waiho e te Paremete kia tarewa touu ana, kia kaua e whakamaramatia kia kaua e whakaritea.

"Ki te kore e taea te whakarite i mua o tera huihuinga o te Paremete, me hohoro te tuku mai he Pire i te timatanga o tera Paremete kia taea ai te whiriwhiri te whakatau enei kereme."

No runga i te whakataunga a taua Komiti i whakaturia ai aua Komihana ara, te Komihana a Te Neana raua ko Te Mete, me nga Komihana a Te Make o muri mai nei. I te tau 1882 i tukuna mai e au he pitihana ki te Kaunihera i runga i nga putake o aua ripoata a aua Komihana. I penei te ripoata a taua Komiti, ara:—

"Ko etahi wahi anake o nga kereme a nga kaipitihana kua manakitia, notemea e kitea ana kaore i whakamana katoatia e te Kawanatanga nga tikanga i hokona ai e te Niu Tireni Kamupane, nga poraka o Otakou me Ngaitahu. No reira ka mahara ta koutou Komiti, ko te huarahi pai, ko te huarahi tika e taea ai te whakamarama te mate o nga kaipitihana, me whakaae e te Kawanatanga kia whakawakia kia whakataua te inoi a nga kaipitihana e tetahi Kooti whaimana i runga i te whakaaro tuturu, me waiho kia pumau ana i runga i te whakatau a taua Kooti, ahakoa pewhea te whakatau, a ki te mea ka rahuitia ano e te Kawanatanga etahi atu whenua ma nga kaipitihana, me here (kia kaua e taea te hoko)."

No te tau 1882 tera ripoata, a tae noa mai ki tenei wa kaore ano kia mahia e te Kawanatanga tetahi huarahi kia mana ai he Pire e taea ai e nga Maori page 10te kawe i ta ratou keehi ki tetahi Kooti. E hiahia ana au inaianei kia korerotia tuaruatia te Pire nei, ka tuku atu ai ki te Komiti, ara ki te Komiti mo nga mea Maori, ki tetahi Komiti motuhake ranei, ara ki ta te Kaunihera e pai ai. Nei ano tetahi kupu me whakamarama atu e au, kei whakahuatia mai e tetahi mema ka rereke pea tana whakamarama mai i ona tikanga. Kua whakaritea e te Kawanatanga etahi whenua mo nga Maori kore whenua, engari kei waho ke tena i taku e korero atu nei. Ko ena tangata, he Maori etahi he hawhekaihe etahi no etahi wahi ke atu—to etahi o aua tangata no tenei motu ke no Aotearoa. E tono atu ana au ki te Kaunihera kia whakaaetia te korero tuarua o tenei Pire, kia tukuna atu ai ki te Komiti, kia taea ai te karanga nga kaikorero, kia taea ai hoki nga pukapuka me era atu mea e pa ana ki aua take. Kei reira whakaae ai kia mauria atu ta matou keehi ki tetahi Kooti whaimana, a ki te pera ka pai noatu matou kia waiho i runga i ta te Kooti e whakatau ai, ahakoa ka tika ka he ranei matou i taua whakataunga. He maha nga kianga a nga Mema i roto i te Kaunihera nei, ko te hurahi tika mo enei tu raruraru me waiho ma nga Kooti e whakatau, e puare mai nei aua Kooti ki te katoa. Kaua hoki te Kaunihera e tahuri ke inaianei e whakahae i tenei tono aku kia tukuna ta matou keehi kia whakawakia e te Kooti. Kaore au i te tono atu kia utua mai ki te moni ki te whenua ranei. Heoi ano taku e tono atu nei he mea kia whakaaetia kia tukuna atu ki te Kooti, kia ahei ai te Kooti ki te whiriwhiri mehemea ranei e tika ana ta matou kereme e pewhea ana ranei. Me whakamahara atu hoki au ki te Kaunihera kua maha atu i te rima tekau nga tau e tarewa ana enei putake, a i te iwi honore i te iwi kiri ma aua tikanga e pupuru ana, a tae noa mai ki naianei kaore ano he mea ma kia tukuna mai ki a matou ki te iwi Maori, ki te iwi mangu nei te kiri. Ki taku titiro kaore ano kia tukuna mai he mea ma ki a matou e te iwi Pakeha ma nei ona kiri, kihai i mahia i runga i te tikanga o te mea ma, Kaore pea i te tika kia whakahuatia e au enei tu kupu, engari hoki me mahara mai te Kaunihera kei te mamae au i aua mahi, kua maha noatu hoki nga tau e whakahaere ana au i aua putake i roto i te Kaunihera. Me ata whiriwhiri e te Kaunihera enei putake.

Te Waaka.—E pouri ana au mo taku whakahe atu mo te korero tuaruatanga o tenei Pire. E mahara ana au ahakoa he mea tawhito tenei, he mate tawhito pea, e hara ano i te whakaaro aroha te tautoko atu i te tikanga e hiahiatia ana e te Mema honore na. Kua maha nga ata whiriwhiringa i aua take, a i ata mahia kahatia hoki e te Komiti Huihui o nga Whare e rua, i noho nei i te tau 1889, me te tau 1890, a mahemea i kite iho au i etahi kupu i roto i nga ripoata o taua Komiti e maharatia ai tera e manaakitia te tono a te honore Mema, me ona hoa ina paahitia te Pire nei, mehemea i pena kua koa au ki te tuku i te Pire kia haere ana, engari e mohio ana au he pouritanga ano, he nui nga ra e moumoutia. Noreira ka turaki au i te Pire. Ko te Tiwini te Tiamana o te Komiti Huihui i tu nei i te tau 1889. I ata mahia i ata whiriwhiria aua take, kohia ana nga korero katoa i taea ai e ratou, a ko te ripoata mo runga mo Otakou Poraka, kaore i kitea he korero marama mo taua Poraka, a waiho aua kia tarewa ana te ripoata mo runga mo taua poraka. I te tau 1890 i whakaturia ano taua Komiti. Ko Te Tiwini ano te Tiamana i taua tau, a whakaotia ana he ripoata ma taua Komiti i taua tau. I haere te whakataunga i runga i te patai mehemea ranei i whakaaetia nga "whakatekau" i te wa i whakaritea ai te hoko o te Otakou Poraka. I te tau 1889 i penei te ripoata a te Komiti:—

"Otakou Poraka.

"Kua ata whiriwhiria e te Komiti tenei keehi, kua tirohia i runga i te maramatanga o nga korero me nga pukapuka e kitea ana, a e mahara ana te Komiti koia nei te take hei rapu, ara mehemea ranei i pa atu aua 'whakatekau' ki taua hoko. E kore e taea te whakatau kia rapua ra ano te alma o nga kupu whakahau a te Kawana, i tonoa atu ra e Meiha Retimana i tana pukapuka o te 12 o Hune, 1844, a i te mea kaore e kitea nga pukapuka mo enei take i roto i te koroni nei, kua page 11whakataua e to Komiti, me tono atu ki te Tari mo nga Koroni i Ingarani kia tukua mai nga kape o nga pukapuka."

No te tau 1890 ka mahia ano aua take, a penei ana te ripoata, ara:—

"I te mahinga i enei take i tera Paremete i meatia kia whakahaerea he tikanga i muri o te Paremete hei kimi me he pewhea uga kupu whakahau a te Kawana, i tonoa atu ra e Meiha Retimana i tana pukapuka o te 12 o Hune, 1844. I tukua atu he tono ki te tari mo nga Koroni i Ingarani, a kaore i kitea he kupu whakahau a te Kawana kia rahuitia nga 'whakatekau.' I te mea kua ata whiriwhiria enei take kaore ano kia marama te Komiti i pa atu nga tikanga 'whakatekau 'ki te hoko mo Otakou. E ki tuturu ana hoki a Te Haimona te kaihoko o taua poraka, kaore ia i ki atu ki nga Maori ka pa atu aua tikanga 'whakatekau,' notemea i mohio ia e kore nga Maori e marama ki taua tikanga, a mea ana ia i waiho nga 'whakatekau' ma te Kawana e whakarite, a kaore i te kitea i nga pukapuka tana whakahaerenga tikanga mo nga 'whakatekau' o roto o taua hoko.

"Kua tau te whakaaro o te Komiti me hohoro te whakarite oranga mo nga uri o nga Maori na ratou te hoko, e noho kore whenua ana, e kitea ana e tika ana kia arohatia inaianei. Ahakoa kaore e ahei te Komiti ki te ki e tika ana i runga i nga korero kia whakaaetia e pa ana te tikanga 'whakatekau' ki te Otakou Poraka, e mahara ana ano te Komiti i te mea e noho whenua kore ana nga uri o nga kaihoko hei oranga mo ratou, e hara i te tikanga pai ma te koroni me ka kore e tahuri ki te awhina i a ratou. I runga i nga korero ki te aroaro o te Komiti i tenei tau, e kitea ana kaore i te rite inaianei nga whenua hei oranga mo nga Maori.

"E mahara ana te Komiti me hohoro te kimi i enei take, ara:—

  • "(1.) Ko wai ma nga uri e ora ana inaianei o nga Maori na ratou taua hoko?
  • "(2.) He whenua ano ranei a ratou, a he aha o ratou oranga inaianei?
  • "(3.) Me pewhea he whenua tika mo ia tangata e maharatia ana he tika kia hoatu he whenua?
  • (4.) Kei whea nga whenua e watea ana inaianei, e rite ana hoki mo aua tikanga?

"E kaha ana hoki te kupu atu a te Komiti, ko nga whenua e whakataua ana, me here; a me hohoro touu hoki te timata atu o te whiriwhiri i au take."

No muri i tena kua maha nga kimihanga, kua tu hoki nga Komihana hei whiriwhiri i au take, a ki taku mahara kua timata haere ano taua mahi. Kaore au e kaha ki te ki atu i te mahia teretia aua mahi e nga Komihana, a ka koa ano au ki te kiki atu kia tere ai te mahi. Engari ki taku mahara e kore e taea te mea e hiahiatia ana e te honore Mema na me ka pootitia kia korero tuaruatia te Pire nei.

Te Poene.—Kua tnkua mai ranei tetahi ripoata hei ripoata tuatahi mai ma nga Komihana.

Te Waaka.—Kaore au i te mohio no reira kaore e taea e au te utu atu tena patai inaianei.

H. K. Taiaroa.—Ko ewhea Komihana ena e whakahuatia mai na e te houore Mema na.

Te Waaka.—Ko te Komihana e whakahaere nei i te keehi mo nga. Maori e mea nei kia whiwhi whenua i Te Waipounamu.

H. K. Taiaroa.—Mo runga i te korero a Te Waaka, e hiahia ana au ki te whakamarama atu, ko taua Komiti i mea atu nei au, kaore i karaugatia nga Maori kia korero, ko maua anake ko te Matara nga kiakorero i karangatia. Me patai atu au ki te honore Mema, mehemea e mahara ana ia he mea tika kia takahia e te ripoata a te Komiti Huihui nga ripoata a aua Komihana e rua, i whakaturia ra hei kaiwhiriwhiri mo enei take, a i oatitia nga kaikorero ki o ratou aroaro. No reira au i mahara ai kaore i tino marama nga kupu a te honore Mema i a ia e arai nei i te korerotanga tuarua o tenei Pire. Me patai atu hoki au mehemea e mahara ana ia he mea tika kia waiho ko te ngaronga o te pukapuka a Kawana Pitiroi, hei take turaki mana i te Pire nei. Ko aua pukapuka e kiia nei kua ngaro, e hara i te mea i ngaro i nga Maori, kaore hoki i a ratou e tiakt ana. Ko aua pukapuka na nga tangata kaihoko i aua whenua, me nga pukapuka hoki a Te page 12Wekepiri, a Te Haimona, me etahi atu. Ki taku mahara e hara tena i te take tika hei turaki i te Pire nei, engari ano te ki tika mai he Pire tika ano te Pire nei, engari he kore ano no nga Mema e pai kia whakaaetia mai taku tono.

Pootitia ana.

  • Kai-tautoko, 11.
  • Kai-turaki, 13.
  • Hinga ana te Pire.