Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1896-1899

E nga Rangatira Honore o te Kau nihera, me nga Rangatira o te Runanga Nui,—

E nga Rangatira Honore o te Kau nihera, me nga Rangatira o te Runanga Nui,—

He tino putake nui hei painga mo te iwi kia mau ai hoki te momo rangatira kia araia atu nga tangata ahua rereke, me nga Tainamana nei, e whakararuraru nei i a tatou mahi me o tatou oranga. Notemea kua whakahaere tikanga era atu Koroni o Atereiria hei tiaki pera i a ratou, me etahi atu take hoki kua nui haere mai nga Tainamana me era atu tu iwi pera ki Niu Tireni nei, no reira i mahara ai aku Minita me tuku atu ki a koutou etahi tikanga hei mahi tikanga pakeke raarama hoki hei whakamutu i te haere mai o aua tu iwi. Ka tukuna atu ki a koutou he Pire hei whakarite tikanga mo aua putake.

Kei te mohio ano koutou i whakamana i tera tunga o te Paremete tetahi ture whakamana i tenei Kawanatanga kia ahei ai ki te whakarite tikanga whakangawari i nga utu katimauta i waenganui i tenei koroni me South Australia. Engari kihai taua koroni i whakamana ture pera mo te taha ki a ratou. E whakaaro ana aku Minita he mea pai kia whakapuaretia he wahi hei tukunga atu mo a tatao nei taonga, me whakamatau ano kia whakaritea he tikanga pera i waenganui i a tatou me era atu koroni o Atereiria, me Ingarani me ona wahi katoa i raro i te mana o to tatou Kuini.

E koa ana au ki te whakaatu atu i piki haere nga moni i puta mai i enei marama o te tau kua huri ake nei, kua tupu haere nga mahi, kua piki ake nga moni i kohia i te Katimauta i runga i nga taonga kaore nei i pangia e te ture o te Paremete kua mahue ake nei, e kitea ana kua tupu haere te kaha o nga hunga whakahaere mahi, i runga hoki i te tupu haere o te iwi me te piki ake o nga utu mo a tatou taonga, e maharatia ana tera e pai haere e tupu haere nga mahi me nga oranga mo te iwi.

Ka tukuna atu ki a koutou nga rarangi moni e kitea ai e koutou ahakoa i whakaitia iho nga utu mo te utanga o etahi tu taonga kia mama ai nga mahi a te iwi, kei te nui haere tonu nga moni e puta mai ana i nga reriwe, no reira i kitea ai kei te tupu haere nga taonga e ngakia mai nei e nga iwi o tenei koroni.

Kaore i tino pai te haere o nga mahi i whakamataua nei hei tikanga e puta atu ai a tatou rakau ki Ranana hoko ai. Engari e kitea ana inaianei mehemea ka tupato te whakahaere ki te rapua hoki ko nga rakau tika tera e puare mai nga wahi keri koura o te Cape of Good Hope me Transvaal i Awherika hei wahi hokonga mo a tatou rakau. I runga i te pai o nga mahi i oti i nga hui a nga tangata whakatupu hua rakau me nga tangata mahi pata me era atu mahi, e hiahia ana aku Minita kia tu he hui pera o nga tangata e uru ana ki nga mahi kani rakau, ma tera pea e puta ai he painga, a ka hohoro te whakarite he wa hei tunga mo tetahi hui pera.

I runga i ta ratou mahara hei painga mo te iwi, kua whakakorea nga waea utu iti kaua e tere rawa te tuku, a kua whakaitia iho te utu mo nga wae e patua ana ma te tari waea. E maharatia ana hoki ka tino maha atu nga waea a ka puta mai he moni nui atu i runga i taua tikanga, ahakoa nui atu te mahi, a ka waiho hei painga mo te katoa, e taea ai hoki te tiaka pai nga mahi whakahaere oranga mo te iwi, me te kore piki ake o nga taake hei utu ma te katoa.

Mo runga mo nga ture i whakahaerea i tera Paremete mo te Peeke o Niu Tireni kua kitea etahi putake e maharatia ai e aku Minita he mea tika kia whakahaerea etahi tikanga hei whakarite pai i nga mea e hapa ana, kia tino tiakina paitia ai nga take o te koroni.

Ko te wha enei o nga tono atu ki a koutou kia whakamamatia nga utu e utua ana e te hunga utu taake, ara ka tonoa atu kia whakamana e koutou he ture kia aheiai nga Kawanatanga whakahaere takiwa ki te kohi reiti i runga i te utu tika o te whenua haunga atu ia te utu o nga whakapainga o runga o te whenua. Kei te mohio ano koutou e peratia ana te tikanga mo nga taake whenua e kohia nei e te Kawanatauga.

page 6

Kua mahia etahi Pire hei arai kia kaua ai e taea te tono i te itarati taimaba rawa mo nga moni e nama ana e te tangata, hei whakamana hoki i nga hunga whakahaere takiwa kia ahei ai ratou ki te whakahaere i a ratou mahi i runga i nga tikanga kaporeihana, ara huihuinga o nga tangata kaimahi.

Ka tukuna atu ki a koutou he Pire whakarite tikanga mo nga mahi kimi koura, me te tuku whenua a nga Maori mo nga mahi keri koura.

Ka tonoa atu hoki kia whiriwhiria e koutou nga Pire mo te whakanohonoho i te whenua, kainga kaimahi, paamu a te Kawanatanga, tiaki i nga utu mo nga kaimahi, huihumga o nga tangata noa whakaora i a ratou, whakarite i nga haora mahi, penihana koroheke, te tuku patai ki te iwi katoa mo ia putake, Kawanatanga takiwa, inihua a te Kawanatanga, huri, rangatira me ana kaimahi e ako ana ki te mahi, utu tika mo te reti whenua, whakarite a te Kawanatanga i te utu tika mo te whenua, tuku moni nama ki nga tangata noho whenua, whakahaere hoko waipiro. Ka tonoa atu hoki kia whiriwhiria e koutou he tikanga whakarereke i nga tore pooti mema, kia kore atu ai te tikanga rehita kaipooti mo tana whiwhinga ki te whenua, e rite ai e mau ai hoki ki te pooti o te nuinga, me te wkakarereketanga o nga takiwa pooti mema.

E tono atu ana au kia ata whiriwhiria e koutou enei me a katoa, a e kaha ana taku hiahia ki te tautoko i a koutou mahi hei painga mo tenei koroni, a ka inoi au kia tau te atawhai a te Atua ki a koutou e mahi mai na, kia puta ai te ora me te pat ki nga iwi o Niu Tireui.