Ko te Huinga Tuarua o te Tekau ma rua o nga Paremete o Niu Tireni, i whakatuwheratia i tenei ra e te Kawana, a i pai ia ki te whakapuaki i tenei

Whai-Korero.

E nga Rangatira Honore o te Kaunihera, me nga Rangatira o te Rununga Nui,—

Kanui toku koa mo tatou kua huihui nei ano ki roto ki te Paremete.

I taea e ahau i muri iho o te Paremete o tera tau te haere ki nga moutere o Snares, Auckland, Campbell, Antipodes, Bounty, me Wharekauri. I runga i toku haerenga ki enei moutere rereke, pai hoki, nui atu toku pouri i toku kitenga kua ahua tino kore nga kekeno o reira, he tino nui rawa nei aua mea ki reira i mua. E mea atu ana ahau ki a koutou kia ata tirohia e koutou te ngaronga o enei rawa nui mo te iwi.

E koa ana ahau moku e ahei nei ki te whakamoemiti atu ki a koutou mo te ahua o te koroni inaianei, e puta ai pea he ora i nga wa e haere ake nei. Ko te mate kore moni i pa nei ki nga takiwa katoa o te koroni i te wha me te raumati kua taha ake nei no te ngahuru nei i timata ai te pahemo haere, a inaianei kua ahua ora ake te ngakau o te iwi. Kua nuku ake te utu mo te witi, me te utu hoki o etahi atu o nga tino taonga e puta ana i te koroni. Ka puta he oranga ngakau mo tatou, otira mo nga tangata o te Porowini o Akarana i runga i te nekenga ake o te utu mo te kapia, a kua tae hoki he ora ki etahi atu takiwa i te mea kua nui haere te hiahia o te tangata ki te hoko rakau. No naia tata nei i timata ai te piki haere o te utu mo te hipi kua whakahukapapatia, a me apiti atu ki tenei te taeatanga o etahi whakahaere hou e whiti ai te kau ora me te hipi ora ki Ranana i runga i nga kaipuke. I roto I nga marama kua taha ake nei kua nui haere te mahi kari koura ki nga takiwa o Akarana, a tera pea e pera hoki te tupu haere o taua mahi ki te tai Hauauru o te Waipounamu. No reira e tika ana te whakaaro, i runga i te mahi kari koura tera e nui ake nga tangata e whiwhi i te mahi ma ratou, a tera hoki e nui ake nga koura e taea i tenei wa i nga koura i taea i nga tau kua pahemo ake nei. Ahakoa te pai o te mahi a te mihini cyanide i te koura, kaore e taea te huna kei te peehi kino nga moni e tangohia ana mo taua mihini e te Kamupene o Kahera i te mahi kari koura. Otira, i te mea kua hinga te mana o taua Kamupane i nga page 2Kooti o Ingarani, kua whakapuaretia taua tu mahi koura ki te katoa, a kua whakahaere hoki aku Minita i etahi tikanga e kore atu ai te mana o taua Kamupane ki tenei koroni.

I te mea kei te takoto pai nga moni a te iwi o Niu Tireni, e tika ana tenei hei oranga ngakau mo te iwi. Ka ahei ano ahau i tenei tau ki te ki atu ki a koutou ko nga moni i whakaritea i tera tuunga o te Paramete hei whakahaere i nga mahi a te iwi kaore i pau, a kei te toe ano etahi. Ma nga kaute e wkakaatu nga moni i kohikohia me nga moni i whakapaua, a me nga moni toenga—ko enei toenga he tino pouo, kaore e taea te whakahe e te tangata ata whakaaro.

I muri iho i te Paremete o tera tau he nui rawa nga tikanga i whakahaerea hei whakakotahi i nga iwi Maori, kia tahuri ai ratou ki te puru i nga hoko whenua, kei te koa aku Minita i te mea e taea ana te whakaatu kua kore e kaha taua tikanga. Otira, he nui rawa nga ingoa e hainatia ana ki nga tiiti hoko whenua, a kaore kau he wehi tera e katia te mahi whakawhiwhi i te Karauna ki nga whenua Maori. I runga i etahi take tera e whakaaturia ki a koutou, no nga marama kua taha ake nei ka katia ohoreretia te ruri o te takiwa ki te iwi o Tuhoe. Otira no te taenga atu ki reira o nga hoia, no te whakahaerenga koki o etahi tikanga e te Minita mo te taha Maori, tere toni te mutu o taua raruraru. Engari i runga i te whakaaro o aku Minita he mea tika me arai nga raruraru me nga tikanga puru, era e tupu ake ano i taua takiwa o te koroni, tau ana te whakaaro i a ratou me mahi he rori puta noa i nga wahi katoa o te whenua o te Urewera, kia takoto pai ai taua whenua i runga i te rongomau me te tuwhera ki te katoa.

Kua roa e mohiotia ana kaore e taea e te Kamupene Reriwe o te Waipounamu te whakaoti o ta ratou konotaraka. Ka toru nga tau o te whakaaturanga mai o tenei ahua e te kaiwhakahaere o te Kamupene i Niu Tireni nei. Na, he ahakoa he maha nga hoatutanga ki a ratou i etahi tikanga nunui hei whakangawari i te mahi, ka rua rawa taenga mai i muri nei o te Kamupene ki te Paremete tono ai kia whakangawaritia ano nga tikanga o te konotaraka kei pakaru ta ratou mahi. Ko ta ratou tono tuarua kaore rawa i whakaaetia. A he ahakoa no Hanuere o tenei tau i mutu ai te taima i whakaritea hei otinga mo taua konotaraka, he iti rawa nga moni, kaore i tae ki te tua-rima, kua whakapaua ki runga ki taua raina reriwe, a i roto i enei marama kua taha ake nei he kore noaiho nga mahi kua whakahaerea hei hanga i taua reriwe. Ko te whakawa i tonoa nei e te Kamupene kua nukuhia ki tera tau e nga kai whakawa. I runga i te he rawa o tenei mahi whakaroa haere a te Kamupene, i aukatitia ai te rima miriona eka o nga whenua o te Karauna murua ana e aku Minita nga wahi o te raina kua oti me nga wahi kaore ano i oti. Ko tenei tikanga i whakahaerea i runga i te ture a i runga hoki i te tohutohu a nga tino matauranga. Ko te wahi o te raina o taua Reriwe o te Waipounamu i oti te hanga kei te whakamahia e te Kawanatanga, a tera e tonoa he mana hei mahi tonu i te raina kia roa. Ko te utu o taua mahinga i te raina kia roa ka tonoa ma te Kamupene e utu.

He nui te painga kua tau ki te koroni i runga i te haerenga o te Minita mo nga Moni ki Ranana. I te tuunga o te Huihuinga mo nga Poutapeta ki Hobart, i whakahaerea etaai utu hou mo nga waea haere i raro i te moananui, a i runga i aua ritenga e £3,000 te moni a te koroni e kore e pau. I a ia i Ranana taea ana e te Minita mo nga Moni te whakariterite etahi tikanga ki te Peeke o Ingarangi e puta ai he ora ki te koroni e rite ana ki te £3,000 i te tau. Otira te mea nui rawa, kua riro ma Niu Tereni e whakaatu te huarahi i taea ai te nama rnoni ki te makete moni o Ingarangi i runga i te initareti e toru pauna mo te rau, ma tenei e whakakaha tenei koroni, e mau tonu ai te mana o tona ingoa i nga whare whakahaere moni o te ao, e mohiotia ai hoki te putanga o te tikanga nama moni i runga i te mana o te Ture Tuku Moni ki nga Tangata Noho Whenua. He maha nga tangata noho whenua kua whakapae ko a ratou tono nama moni kihai i ata whiriwhiria i runga i te aronga o aua tono. Otira ko te tikanga whakahaere mo taua ture kei te Poari, a ko nga mea e whakapaea nei kaore i aku Minita te tikanga. Otira e page 3mea ana ahau, tera ano e whiriwhiria e koutou tenei mea.

Kua whakaritea e aku Minita he tikanga kia taea ai te tukutuku atu a tatou nei taonga ki Canada me South Australia kia puare ai aua whenua hei whenua hokonga mo a tatou taonga. Ka whakaaturia atu ki a koutou aua tikanga kua whakaritea nei, a ka tonoa atu kia whakamana kia whakatuturutia e koutou. Ka tukuna atu hoki ki a koutou te ripoata a nga tangata i haere ra i tera tau hei mangai mo tenei koroni ki te hui i Ottawa— i tukuna e te Kawanatanga o Ingarani a Earl of Jersey hei mangai mo Ingarani i taua hui. I roto i taua ripoata e korerotia ana nga tikanga mo te meera e hiahiatia nei kia tika mai ma Vancouver, me te raina patu waea mai i raro i te moana mai i British North America ki Niu Tireni nei.

Kua tupu ake ano te raruraru mo te hunga kore whai mahi, e pa nei taua mate ki nga takiwa katoa o te ao. I muri mai o te mutunga o tera huihuinga o te Paremete, i tae tetahi o aku Minita ki New South Wales ki Victoria me South Australia kia kite i nga kainga me nga wahi e nohoia ana e nga hunga kaimahi o era koroni. No runga i ana tikanga i kite ai ia i reira kua timataria etahi kainga mo nga hunga kaimahi me te whakarite mahi ano hoki ma ratou. Kua tukuna hoki tetahi apiha tawhito ki Atereia kia ata whiriwhiria e ia nga tikanga o nga kainga whakanohonoho tangata o era koroni. Kia hoki mai ia tukuna atu tana ripoata ki a koutou.

I te pai haere te mahi whakanohonoho tangata ki nga whenua takoto kau a te Karauna i tenei tau kua pahure ake nei.

Kei te tupu haere tonu te mahi hanga pata a nga tangata mahi paamu, a na reira i mohiotio ai kei te pai kei te whaitikanga te mahi a te Tari mo nga Paamu i a ratou e whiriwhiri nei i nga ahua o tenei mea o te pata, me nga whare matao kua hanga hei takotoranga mo te pata.

E mohio ana aku Minita he mea tika kia tautoko atu ratou i te mahi tuku rakau me te mahi tuku hipi ki Ingarani, kua whakaae hoki te Kawanatanga ma ratou e utu tetahi taha o te utu mo te utanga atu o nga rakau ma runga kaipuke, a e meinga ana hoki kia karangatia he hui ki Poneke kia ata whiriwhiria ai he huarahi pai hei hokonga mo nga hipi e tukuna matao atu nei ki Ingarani.

Kei te whakahaerea tonutia nga mahi i whakaritea ra e te hui mo nga pa me nga huarahi arai atu i te taua o te hoariri ina tupono. Ko nga mahi i tohutohua mai ra i tera tau i roto i te ripoata o taua hui kei te mahia haeretia, a i tenei tau ka whiwhi katoa nga hoia ki nga raiwhara Martini-Henry. Ko nga kariri mo aua pu kei te hanga katoatia i Niu Tireni nei.

Ki taku mahara kua tae inaianei ki tona wa e tika ai kia whakatokomahatia aku Minita. I runga i te nui haere me te tupu haere o te iwi, me te tupu haere o nga hunga e whakanohonoho nei i te whenua, me te nui haere o nga mahi ma te Kawanatanga kua pakeke rawa nga mahi a aku Minita, no reira kua whaitikanga inaianei kia pera, ma tera hoki e puta ai he painga ki te koroni.

E Nga Rangatira O Te Whare Runanga,—

Ka tukuna atu ki a koutou nga rarang moni o nga moni i putamai me nga monii i pau i roto i tenei tau.

I ata whiriwhiria nga moni e whakapaua ana i runga i te tikanga ata tupato kia kaua ai e nui haere te pau o nga moni.

E Nga Rangatira Honore O Te Kaunihera, Me Nga Rangitira O Te Runanga Nui,—

Ko te toru enei o nga tau e tonoa ai kia mahia e koutou he Pire hei whakamana i nga hunga whakahaere o nga kawanatanga tikiwa, kia ahei ai ratou ki te kohi i nga utu reiti i runga i te utu tika o te whenua (haunga ia nga whakapainga o runga o te whenua). Ma tera e ahei ai aua hunga whakahaere kawanatanga takiwa ki te kohi reiti i runga ano i te huarahi i kohia ai nga takoha e te tino Kawanatanga i roto i enei tau kua pahure ake nei.

Ka tukuna ki te Paramete he Pire whakarite i te utu tika mo nga whenua e retia ana, me tetahi Pire hei whakatikatika i te Ture Whakanohonoho Whenua. Ka tonoa atu hoki kia mahi e koutou etahi tikanga kia kore haere ai te page 4whakarereketanga tonutanga o nga rohe o nga takiwa pooti mo ia mema mo ia mema.

I runga ano i te tono a te iwi e whaitikanga ana kia whiriwhiria nga raruraru e puta ake ana mo nga kawanatanga takiwa, me nga mahi awhina i te hunga rawa kore, kia horohoro ai te whakatau ina taea te pera. Ka tukuna atu ki a koutou he Pire hei whakaiti iho i te tokomaha o nga Kaunihera Takiwa, me te whakatopu i a ratou mahi me te whakanui ake i a ratou moni.

E hiahia ana au kia tahuri hoki koutou i tenei huihuinga o te Paremete ki te whakatikatika i nga utu o te Katimauta. I whakaturia e au he Komihana hei whiriwhiri i aua take hei kohi putake mai ma te Paremete kia ahei ai te whiri-whiri he tikanga mo aua putake, ko nga tangata o taua Komihana he Rangatira katoa kua roa e mahi ana kua pukengatia ki aua mahi. Ka tukuna ki a koutou te ripoata a taua Komihana, kei roto i tera nga korero katoa mo aua putake i whiri-whiria ra e ratou.

Ka ata whakawatearia atu ki a koutou he wa hei whiriwhiringa i nga putake pakeke e meimgatia nei kia mahia, hei whakapai hei whakatikatika hoki i nga ture e pa nei ki nga tikanga whakahaere i te hokohoko waipiro.

Kua inahia hoki etahi Pire hei whakarite tikanga e kore ai e taea te tono kia nui rawa te hua itareti mo nga, moni e nama ana ki te tangata, hei tiaki hoki i nga kainga o nga hunga kaimahi e noho whenua, ana kia, tuturu ai ki a ratou tamariki nga kainga kua hanga nei e ratou.

Kua mahia hoki etahi Pire whakarite tikanga mo nga rangatira whakahaere mahi ine a ratou kaimahi e ako ana ki te mahi, me nga tikanga whakahere konotaraka, me etahi tikanga whakatupato kei nui rawa te haere mai o nga iwi ke me etahi atu tu tangata. Ka tonoa atu hoki kia whakamana e koutou etahi Pire whakarite tikanga mo nga kaiwhakaako o nga kura Kawanatanga, me etahi tikanga mo nga tino kura matauranga nui, me etahi Pire whakatikatika i te ture mo nga huri.

E tukuna atu ana e au enei putake kia whiriwhiria e koutou. E tino pumau ana taku hiahia ki te tautoko atu i a koutou mahi e whakahaerea ana hei painga mo te koroni. E inoi ana au kia tau te atawhai o te Atua ki a koutou, kia puta ai te ora me te pai ki nga iwi o Niu Tireni i runga i a koutou mahi.

Te Rori I Portobello.

H. K. Taiaroa. — He patai atu tenei naku ki a te Pakere. Mehemea e whakaaro ana te Kawanatanga kia whakaotia te rori atu i te "Kaika Maori" ki Portobello? I mahia ano tetahi taha o taua rori e nga hereherei mua, engari kua kore ratou e mahi i tenei wa. He rahui Maori ano kei taua wahi, kua rua tekau ma rima nga tau inaiatiei e nohoia ana e te Pakeha. E wha tekau ma rima nga riihi kei taua rahui, a ko nga tangata e noho ana i runga hui atu ki a ratou tamariki e tae ana ki te toru rau tangata, haunga utu nga Maori o taua takiwa. E rua rawa. page 5a ratou haeretanga ma taua rori i te wiki ki Dunedin ki te hokohoko i a ratou taonga, a e haere ana ratou ma taua rori. Ki taku mahara i pootitia te £1,000 mo taua mahia e £700 o taua moni i whakapauaketia mo te rori ki nga pa hoia i Otago Heads, a kaore i puta atu he painga ki taua takiwa. Ko taua moni pootitia mo te rori atu i te Maori Kaika ki Portobello. Koia nei te take i patai atu ai au i taku patai.

Te Pakere.—Ko taua rori kei raro i te maha o to hunga whakahaere o taua takiwa. E tika ana i maahi ano nga herehere i taua rori, a i te mea kua korerotia taua mea tera pea ka ata whakaarohia e te hunga kei a ratou nei te tikanga mo te whakahaere mahi i taua takiwa.

Pire Taone Maori.

Ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori o te Kaunihera, mo runga mo te Pire Taone Maori:—

"Kua ata whiriwhiria e te Komiti nga tikanga o te Pire Taone Maori, kua rongo hoki i nga korero i whakina atu mo runga mo aua tikanga. E mahara ana te Komiti me whakamana te Pire i runga i tona ahua kua whakatikaia nei e te Komiti, e tukuna tahitia atu nei te kape o te Pire."

Whangara.

Ripoata a te Komiti ino nga mea Maori o te Kaunihera, mo Whangara:— "Kua ata whiriwhiria e te Komiti nga putake o te Pitihana a etahi o nga Maori whaitake ki Whangara Poraka, me te pukapuka a Tiati Patene te Kaiwhakawa o te Kooti Whakamana, kua rongo hoki te Komiti ki nga whaikorero a etahi o nga Kaipitihana, a kua penei te whakatau: Kaore i whakaaturia mai he take e tika ai kia tahuri te Paremete ki te whakararuraru i te whakataunga a te Kooti Whakamana mo runga mo Whangara Poraka."

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki e mahara ana ano au he take nui tenei e whakahaerea atu nei e au. He raruraru nui i puta mai ki a matou i runga i enei take i roto i nga tau maha kua huri ake nei ko nga take o te raruraru e whakahuatia ana i roto i te Pire nei kua roa ke e haere ana, kua tae pea inaianei ki te rinia tekau ma tahi tau e haere ana. E mahara ana ano au kaore e whaitikanga ana ki roa aku korero whakamarama atu i nga tikanga o te Pire, notemea kua mohio te nuinga o nga Mema ki nga take e pangia ana e te Pire. E marama ana i te ingoa o te Pire ona tikanga, ara kia whakawhanuitia atu nga tikanga o te Ture whakawa mo te Karauna. I kaha ai au ki te mahi mai i tenei Pire he roa o nga Maori e tatari ana kia whakaotia aua raruraru. E mea ana te Pire kia tukuna he mana ki te Hupirinui Kooti ki te whakawa i aua take. A e mea ana te rarangi 3 kia mana te Hupirinui Kooti me te Kooti Piira ki te whakawa i aua mea. E mea ana te rarangi 4 kia mana te Kooti ki te whakahaere tikanga me te whakatau i nga mea e tika ana. Ko te rarangi 5 e mea ana mo rite tonu te mana whakahaere o te Kooti ki ana mana e whakahaere mai nei i ana mahi. E pera. haere ana ona tikanga o te Pire. Me korero atu ano au i etahi take ki te Kaunihera notemea e mahara ana au tera etahi mema e tahuri ki te whakahe i taku Pire i runga i to ratou page 7mahara kua whakaputaina he oranga ki nga Maori mo aua take. E kore au e whakaae atu kua whakaritea nga kupu i whakaaetia mo te Otakou Poraka. Ki taku mahara e tika ana kia whakaaetia ma te Hupirinui Kooti e rapu he tikanga i te mea hoki kua maha nga tau e tatari atu ana nga Maori, a e tika ana kia whakataua inaianei. Kia marama ai enei take me panui atu e au ki te Kaunihera enei pukapuka poto nei. Ko tenei i tuhia mai i Kaiapoi, i te 13 Hanuere, 1893:—

"Wi Naihira te Ihoka me etahi atu ki a Te Karimana.

"Kaiapoi, 13 Hanuere, 1893.

"E hoa,—Tena koe. E tuhituhi atu ana matou e patai atu ana ki a koe me te Kawanatanga mo nga whenua i Wairau, Tautuku, Wanaka, me Stewart Island, e mau na i nga mapi i tukuna mai na e te Kawanatanga, mo nga Maori aua whenua, hei whakaea ranei mo nga kereme o Ngaitahu me Ngatimamoe, mo etahi atu tikanga ranei. Ka tatari atu matou kia whakamaramatia mai ki a matou. Kati.—Na o hoa,

"Wi Naihira Te Ihoka, "Paratene Te Tiki,
"Me etahi atu."

Koia nei te utu mai i tuhia i Poneke i te 16 Pepuere, 1893:—

"Tari whakahaere i nga Ture, Poneke, 16 Pepuere, 1893.

"E hoa ma,—Tena koutou. Kua tae mai ta koutou pukapuka o te 13 Hanuere kua pahure ake nei. Ko nga whenua e mau i nga mapi na ko nga whenua ena mo nga Maori kore whenua, me nga Maori kaore nei he whenua hei oranga mo ratou me o ratou tamariki.

Mehemea e mahara ana koutou e whai kereme ana koutou, ma te Paremete ena e whiriwhiri.—Na to koutou hoa aroha,

"Na C. J. A. Haselden, "Hekeretari.

"Kia Wi Naihira te Ihoka me etahi atu, Kaiapoi."

I hoatu aua whenua mo nga Moari kore whenua, me nga hawhe kaihe me nga koata kaihe, me nga Pakeha, a ko nga Maori whaitake i runga i nga tikanga kua whakahuatia ake nei e au kaore i whakawhiwhia ki te whenua. I te tau 1893 i tuku pitihana mai matou ko Topi ma ki te Paremete. I tukuna mai taua pitihana nama 339 ki tera Whare, a e penei ana ta ratou ripoata:—

No. 339.—Pitihana a H. K. Taiaroa me tetahi atu.

"E inoi ana nga kai-pitihana kia ata whiriwhiria o ratou mate mo runga i nga rahui whakatekau o nga eke i Otakou, Ngaitahu, me Murihiku Poraka i te Waipounamu.

"Kua whakahaua ahau kia ki penei: E whakaaro aua tenei Komiti me tuku tenei Pitihana ki te Kawanatanga kia ata whiriwhiria nga tikanga.

"18 Akuhata, 1893."

Tera pea nga Mema e mahara kaore nga tikanga o tenei Pire e pa ki te Otakou Poraka anake, a tera e pa atu ki etahi atu o nga hoko. Me ki atu au inainei e pa ana anake ki te Otakou Poraka. Kaua nga mema e whakaaro kei te hiahia nga Maori kia whakataua o ratou kereme ki nga wahi taone hei rahui mo ratou, ki nga wahi pai anake ranei, tera ratou e pai kia whakataua ki etahi atu wahi ahua pai ano. Me whakaatu hoki au ki to Kaunihera i te tau 1876 i mania te Pire e huaina ana ko te Pire tono oranga i te Karauna. Me panui atu e au te whakatau a te Komiti mo runga mo taua Pire:—

"I tukuna mai e te Matara te ripoata a te Komiti mo runga mo te Pire tono oranga i te Karauna, panuitia ana te ripoata, penei ana, ara: E ripoata ana te Komiti nana nei i whiriwhiri te Pire tono oranga i te Karauna. Ki te mahara o te Koniti e kore e taea e te Pire nga take e hiahiatia ana e nga kai-kokiri i taua Pire, a i te mea kua tata te mutu o te Paremete e kore e taea te whakatikatika kia taea ai nga tikanga e hiahiatia ana kia mahia. Ko nga kereme a nga Maori o te Waipounamu, e kore e tika kia waiho tonu me te kore whakarite i nga whakaaetanga i whakaaetia mo te taha ki te Kawanatanga, a kaore i te tika kia waiho e te Paremete kia tarewa tonu. A ki te kore e taea te whakarite he tikanga i mua mai o tera huinga o te Paremete, me hohoro te tuku mai i tera huinga o te Paremete i tetahi ture e taea ai te whiriwhiri me te whakatau i ana kereme."

page 8

No muri mai o tena i tukuna mai ano e au tetahi Pire pera ki tera Whare a paahitia mai ana i reira, no te taenga mai ki konei turakina atu ana e te Kaunihera. Ki taku mohio ko te take i turakina atu ai e te Kaunihera he mea kua whakaae te Kawanatanga kia whakaturia he Komihana hei whiriwhiri i aua take. I whakaturia ano he Komihana, a ko te Mete raua ko Neana nga Komihana, a kaore ano kia mutu noa ta raua mahi ka whakamutua raua e te Paraihe, ko te Hooro te Pirimia i taua wa. No muri mai nei ka whakaturia a te Make hei whiriwhiri i aua take, a whakatika ana ai i aua kereme. I motuhake tana ripoata mo runga mo te Otakou Poraka, ki ana ia e tika ana ano kia whakataua ki nga Maori nga rahui i whakaaetia ki a ratou. No muri mai hoki i tena ka tu te Komiti huihui o nga whare e rua ki te whiriwhiri i aua take, a ki ana ratou e kore e taea e ratou te whakatau mo tera notemea e ngaro ana etahi o nga pukapuka. He nui ke aku korero mo aua putake, he maha ke nga pukapuka e taea e au te panui atu, me nga ripoata hoki mo runga mo aua take, hei tautoko atu mo taku Pire, engari kaore au i te hiahia kia whakaroa au i te Kaunihera. Ka tono atu an ki te Kaunihera kia paahitia te korero tuaruatanga o te Pire ka tuku atu ai ki te Komiti mo nga mea Moari, kei reira au te kaha ai ki te whakapono i nga take e korerotia atu nei e au, kei reira te kitea ai te tika. E tono atu ana au ki te Kaunihera kia whakaaetia te korerotanga tuarua o te Pire.

Nukuhia ana te korero mo te Pire.

Nga Maori O Kawatiri.

Ture Rahui Maori O Te Tai Hauauru O Te Waipounamu Me Whakatu.

Ripoata a te Komiti mo nga mea Maori o te Kaunihera, mo runga mo te Pire Whakatikatika i te Ture Rahui Maori o te Waipounamu me Whakatu:—

"Kua ata whiriwhiria e te Komiti te Ture Whakatikatika i te Ture Rahui Maori o te Tai Hauauru o te Waipounamu me Whakatu, a kua kitea ko te moni e whakahuatia ana i te Tekiona toru he moni no roto o te moni tinana, a ko nga tikanga o roto o te Pire e takahi ana i nga hiahia o te Paremete i whakamana ra i roto i te Ture Rahui Maori o te Tai Hauauru o te Waipounamu me Whakatu. E mahara ana te Komiti me patu te Tekiona toru o te Pire, a me hoatu he tekiona hou hei whakamana i te Kaitiaki mo te Katoa kia ahei ia ki te utu i etahi moni o roto o nga moni tinana, i runga i tana whiriwiuringa e kitea ana e ia he mea tika hei whakaea mo nga moni pau i runga i te hikitanga i nga Whare a nga tangata whaitake.