Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Taite, te 28 o Hune, 1894

Taite, te 28 o Hune, 1894.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Tumuaki ki runga ki tona nohoanga.

Ka mutu te karakia.

Ka whakahaerea ko etahi Pire me etahi atu mea; ka mutu era, ka tae ki nga patai.

Rori O Nepia Ki Te Wairoa.

Te Kanera (Mr. Carnell). —Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whenua, mehemea ranei ka whakaaetia e te Kawanatanga he moni hei mahi i te rori o Nepia ki Te Wairoa?

Ko Te Makenehi (Hon. J. Mc Kenzie, Minita mo nga Whenua).—Ko te utu mai tenei a te Minita, ara, e takoto uaua ana nga tikanga mo taua rori. He nui nga moni e pau e oti ai page 9te hanga o taua rori, a he iti noaiho nga eka whenua o te Karauna kei taua takiwa; ko te nuinga o taua rori ka tika ma runga i nga whenua Maori, a i te mea ma te hanganga i te rori e nuku ake ai te utu o te whenua, e kore e marama te mahi o taua rori kia oti ra ano tetahi ritenga e taea ai te whakahaere o tetahi tikanga e utu ai aua tu whenua i tetahi taha o te moni i oti ai te hanga o nga rori e tika ana ma runga aua whenua. Otira ka ata whiriwhiria e te Kawanatanga nga men katoa e pa ana ki nga putake penei te ahua, i mua mai o te whakariteritenga e te Whare o nga moni e whakapaua i tenei tau ki runga ki nga mahi penei te ahua.

Nga Rori O Te Tai-Rawhiti.

Ko Wi Pere.—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whenua. I te mea e kitea ana i nga tau kua pahure ake nei ko te Tai Rawhiti o te motu o Aotearoa nei te takiwa e ngakaukoretia ana te hanga o nga rori, ka whakaae ranei te Minita ki tetahi moni hei whakarite i te mahinga o aua rori kia ngata ai nga hiahia o taua takiwa? Otira me whakamarama atu ano ahau ko etahi atu o nga takiwa o te motu nei kua whakawhiwhia ki te reriwe ki te rori ki te piriti hoki; engari ko te takiwa e pa nei ki reira tenei patai aku, kaore noaiho i te maharatia e te Kawanatanga, a kaore kau he reriwe o reira. He aha te tikanga o tenei mahi a te Kawanatanga e whakanohonoho nei i nga tangata ki runga, ki nga whenua, a kaore e hoatu ana he rori atu ki o ratou whenua? Ki toku nei whakaaro kaore i te tika ma te peeke hoiho ma te tuara ranei o te tangata e wahawaha nga taonga me nga kai me era atu mea e tae atu ai ki runga e puta ai ranei ki waho i aua tu whenua.

Ko Te Makenehi (Hon. John McKenzie, te Minita mo nga Whenua). —Kaore te Kawanatanga i te whakaae kei te ngakaukoretia te mahi rori mo te Tai-Rawhiti o Aotearoa. He tika he maha nga poraka whenua nunui kei nga Maori o taua takiwa o te koroni kaore ano i taka mai ki te ringa o te Kawanatanga, a he tika hoki kaore ano i mahia he rori mo aua whenua. Engari kaua e mahara te mema honore ma te Kawanatanga e kimi he moni hei hanga rori mo aua whenua Maori, kia nuku ake ai te utu, i mua o te hokonga o aua whenua o te Kawanatanga. Ko nga whenua katoa o taua takiwa kua riro mai nei i te Kawanatanga i tere ano te whakatu-whera ki te rori. Na reira ka mahara ahau kaore kau he kupu nanunanu mo nga whenua o taua takiwa kua taka mai ki te Karauna. Kaore rawa e taea e te Kawanatanga te hanga rori, mo nga wahi katoa o te koroni, i muri tata tonu iho i te whakanohonohoanga o aua wahi ki te tangata, otira kei te mohiotia ka kikino ano nga rori atu ki nga whenua hou i te tuatahi. Hei kupu whakamutunga maku, me penei atu ahau, ka ata hurihuria tikatia ano tenei mea, a ka whakahaerea paitia e te Kawanatanga te Tai-Rawhiti i runga ano i nga moni e watea ana mo aua tu mahi.

Rori O Te Wairoa Ki Rotorua.

Ko Kapene Rahera (Captain Russell).—Ka patai ahau ki te Minita mo nga Whenua, mehemea ranei ka whakaaetia e ratou ko tona Kawanatanga he moni hei mahi i te rori atu i Te Wairoa ki Waikaremoana ahu atu ki Rotorua, hei hono atu i te takiwa o te Tai-Rawhiti ki era atu wahi o te koroni?

Ko Te Makenehi (Hon. J. McKenzie, Minita mo nga Whenua Maori).—Ka penei taku utu atu i tenei patai. Koira anake, ara, ko te takiwa o Te Wairoa ahu atu ki Turanganui, te wahi o te koroni nei kaore ano i taea e ahau te haere i a au e tu nei hei Minita mo nga Whenua. Ko toku hiahia he haere kia kite i taua takiwa ana mutu te Paremete nei. Otira kua whakaaturia mai ki ahau e nga apiha o toku tari. he nui nga moni a te koroni e pau ina mahia taua rori. Kua oti ano he rori pai mo Te Wairoa ki Waikaremoana engari ko te takiwa atu i Te Wairoa ki te awa o Rangitaiki he whenua uaua rawa mo te mahi rori, a kaore ano i tino mohiotia e whia nga moni e oti ai taua rori. He nui rawa nga whenua o taua takiwa kei nga Maori ano inaianei e pupuri ana, ara, he pera ano te ahua me nga whenua i tonoa nei he rori mo reira e te mema Maori mo te Tai-Rawhiti.

page 10

Tena ano e tae mai ki a au etahi ripoata hou a nga apiha o te tari mo taua rori, a kia tae ki te taima e whakariteritea ai nga moni hei whakapan i tenei tau mo aua tu mahi ka whakaarohia ano te Tai-Rawhiti. Otira mo runga mo nga whenua o te Karauna kei taua takiwa, ko toku hiahia me tino tae ahau ki taua takiwa kia riro ai maku tonu ake e titiro te ahua o nga whenua, ara, te pai te kino ranei, mo te whakanohonoho ki te tangata, hei reira ra ano e tika ai taku whai kupu atu ki oku hoa Minita kia whakapaua he moni hei mahi i nga rori o taua takiwa.