Title: Nga Korero Paramete: 1891-1895

Author: New Zealand Parliament, Legislative Council

Part of: He reo ture nō te taha Kāwana / Language of the Crown

Conditions of use

Share:

Pire Mo Te Hoko I Te Motu O Hauturu.

Ko Te Hutana (Mr. Houston).—Ka kawea mai e ia te ripoata a te Komiti mo nga Mea Maori, e mea ana taua ripoata me whakahaere te Pire mo te Hoko i te Motu o Hauturu.

I runga i te kupa, me takoto te ripoata ki runga ki te teepu o te Whare.

Ko Hone Heke. — E whakahe ana ahau ki te Pire. Notemea kua waiho kia tata tonu te mutu o tenei tuunga o te Paremete, katahi ka kokiritia mai ki te Whare; a kaore nga tangata nona taua Motu a Hauturu i mohio ka peneitia te tikanga. Na taku waea rawa ki a ratou katahi ano ratou ka mohio ki tenei Pire me nga whakaaro o te Kawanatanga mo ratou. He tino he tenei tikanga. E ki ana te Kawanatanga tetahi take i penei ai te ahua, ara, i riro ai mo te tatanga rawatanga o te mutu o te Paremete e mahia ai tenei Pire, notemea kua rongo ratou ka haria he pi miere ki Hauturu e tetahi o nga tangata nona taua motu, hei whakatupu mana ki reira, a ki te tukuna taua mahi kia mahia ki reira ka matemate katoa nga manu o taua motu.

Ko Te Hutana (Mr. Houston). —Ka tu ake ia ki te arai i te korero a Hone Heke.

Ko Te Pika.— Ka ki e tika ana a Hone Heke ki a korero.

Ko Hone Heke.—I ki ano ahau i te korerotanga tuarua o tenei Pire, e tino whakahe ana ahau ki nga tikanga o taua Pire. Ko te ritenga o taua Pire, e tango ana i te whenua o nga Maori, ahakoa pai ratou ki te utu e hoatu ana kaore ranei. Ka tino whakatete ahau i tenei Pire i nga wa katoa. E tino he ana te Pire. Engari ki taku whakaaro ka oti ano he tikanga pai ki waenga i nga Maori me te Kawanatanga, mehemea ka pai te whakahaere atu ki nga Maori. He maha nga take o taku whakahe ki te Pire. Te tino take, mehemea i mea te Kawanatanga ki te tango i nga paanga o nga Maori, me whakaatu ki a ratou i mua ra ano. No reira he tika rawa me waiho te Pire mo tera Paremete. Na ko te mahi tika ma te Kawanatanga, he whakahaere i nga Maori kia kitea ai mehemea ranei kaore e oti he tikanga pai mo o ratou paanga. Ka tonoa e ahau te Whare kia pooti mo tenei mea, a kei te taenga ki te Komiti ka tino whakatetea e au tenei Pire.

Ko Te Makenehi (Hon. J. McKenzie.)—Kaore ahau e. whakamiharo ki te whakatete a te mema honore ki tenei Pire. He pera tonu ia ki nga mea katoa e pa ana ki nga Maori e kawea mai ana ki roto ki tenei Whare. Engari kua he te whakaatuatu mai a te mema honore ki te Whare. Kua ki mai ia kaore nga tangata nona a Hauturu i te mohio kua tuturu te whakaaro o te Kawanatanga me paahi tenei Pire, a kua ki hoki ia ehara tenei i te mahi tika. I etahi tau i mua ake nei kaore e mohiotia ana kei nga Maori ano tenei motu. He maha nga tau e maharatia ana kua riro noa mai i te hoko taua motu i era tau noa atu, ara, i te wa i hokona ai etahi o nga whenua o te Takiwa o Akarana. I muri iho ka kitea page 54kei te whai-kereeme ano nga Maori ki taua motu, na reira ka timataria te whakahaere o te hoko. I whakaae nga Maori ki tenei hoko, a i whakaaetia te moni mo te hoko me nga tikanga o te hoko, engari kotahi te rangatira i mea me hoatu te £3,000 ki a ia anake. Kaore te Kawanatanga i whakaae ki tera, na reira te Kawanatanga ka mea kia tukua atu ki a ratou te mana e noho nei i roto i te rarangi tuatahi o te Pire, kia kitea ai kowai nga tangata hei utunga atu i nga moni. Kotahi tonu te tangata e whakararuraru ana i te hoko. Kua tae mai te waea ki au, he whakaatu mai kua mea taua tangata ki te tahu i taua motu ki te ahi. Ki taku mahara he aitua nui tera mo te koroni me nga Maori ano hoki mehemea ka tahuna taua motu ki te ahi. Kaore tenei Pire e mea ana me tango noa ake te whenua o Nga Maori, engari me tango i runga ano i te utu tika. Kaua te mema honore e mahara ka mahia kinotia nga Maori. He mea kau ake naku enei kupu kei kiia kaore i whakahokia nga kupu a te mema honore.

Ko Ta Ropata Taute (Sir Robert Stout).—Kaore pea te mema honore i te mohio ki nga korero mo tenei motu. Ka takiwhitu ka takiwaru whakawakanga o Hauturu, a he uaua rawa nga pakanga i roto i te Kooti mo taua motu. Na he maha nga ran pauna, a te rangatira Maori i whakahuatia ake nei e te mema honore, kua pau i runga i nga pakanga mo te taha ki tona hapu; a ki taku mahara mehemea ki te hoatu ki taua tangata ake te moni kia rite ki ana moni i pau i te whakawakanga mo te taha ki tona hapu, kua pai. Koira ki au te ara pai mo te Kawanatanga.

Ko Te Hetana (Hon. Mr. Seddon).—Kua tino kimi ahau i nga tikanga katoa o tenei mea. Heoi te take o te raruraru, he mea kia hoatu he moni nui. Ehara i nga Maori ake, engari kei muri i a ratou etahi atu tangata e whakakiki ana i a ratou.

Te Miterehana (Hon. Mr. Mitchelson).—Naku te tikanga tuatahi kia hokona tenei moutere. Kua haina a Tenetahi, kaore he tikanga ki a ia. Engari era atu etahi tokorua tokotoru ranei kaore ano i haina, a he mea atu naku ki te Kawauatanga kia tirohia mehemea heoi ra ano o raua whenua ko Hauturu anake. Mehemea he pera te ahua, kaati e he ana te tango i to raua paanga kia matua hoatu ra ano he whenua mo raua ki tetahi wahi atu.

Ko Te Tamihana (Mr. Thompson). —Ki toku rongo kotahi ano te tangata e whakararuraru ana i te hoko o taua moutere ko Tenetahi. Ki te mahara o nga tangata o Akarana he nui rawa te £3,000 e hoatu nei mo te hoko o taua moutere. I tupu te raruraru o te hoko i runga i te hokonga hetanga a etahi Pakeha i nga rakau. I hokona e ratou i a Tenetahi. E mea ana ahau me paahi te Pire, kei tahuna te ngaherehere ki te ahi kua kino te moutere.

Ka mutu nga korero a whakaaetia ana te motini.