Rahui Maori O KerEimaute.

Tame Parata.—E patai ana ahau ki te Kawanatanga mehemea e utua ana etahi moni reti ki te Kaitiaki mo te Katoa mo nga tekiona i te Rahui Maori i Kereimaute e turia ana e nga whare karakia me nga kura me te hohipera a mehemea e peratia ana me kore e pai te Kawanatanga ki to whakaatu i te nui o nga moni reti e utua ana? Ko nga whenua e whakahuatia nei he whenua Maori a he whare, he hohipera, he kura, me te whare karakia kei runga i taua whenua e tu ana. Ko nga Maori no ratou taua whenua kihai i te mohio mehemea e utua ana he moni reti mo enei whenua a e hiahia ana ratou kia mohio he pehea te rahi o nga moni reti e utua ana.

TE Waari.—Me ki ake ahau i te tau 1884 kahore he moni reti i utua, no muri iho ka whakahaua e te Kaitiaki mo te Katoa kia uiuia nga tikanga na ka whakahokia mai e te Make he kupu koia hoki te tangata i whakahaua kia uiuia nga tikanga. Na ka mea mai ia "ko nga tekiona 257 me te 258 i riihitia ki nga Kaitiaki o te Hahi o Kotereni mo nga tau e rua te kau matahi timata mai i te tahi o nga ra o Hurae, 1873, mo nga moni reti £10 mo nga tau e whitu a £12 mo etahi tau e whitu a £16 me etahi tau e whitu. Kihai nga kaitiaki i utu i nga moni reti, a no te tau 1884 ka whakahaua e te Hamatana kia uiuia nga tikanga i kore ai nga moni reti e utua katahi ka utua mai e te Make e te tangata i whakahaua kia uiuia nga tikanga ka mea kahore he korero o mua mo runga i taua take. Ko nga Hahi katoa haunga ia nga Weteriana kei te pera tonu nga tikanga me te tikanga i tukuna ki te Hahi o Katarana, a kua peratia ano te tikanga ki nga Weteriana mehemea i whakahaerea ta ratou tekiona hei mahi mo te Hahi anake. Mehemea e tirohia ana te mapi o Kereimaute tera e kitea terano he rahui hei turanga whare karakia kei te taha tonu o Hohipera Tiriti. Ko taua poraka kei te Hahi o Ingarangi a kahore e utu reti ana, a i rahuitia ano i te ruritanga o te taone i te tuatahi a i runga ano hoki i te whakaae a nga Maori ki a Pihopa Haapa. A ka nui haere te taone ka hanga whare karakia etahi atu hahi a i muri iho ka tono ano etahi hahi kia peratia ano hoki te tikanga ki a ratou. Kihai nga Pikopo i hiahia ki tetahi turanga whare karakia mo ratou no te mea kua hanga ketia e ratou to ratou whare karakia i runga i tetahi whenua a ratou ake i roto i te taone, erangi i tono ratou ki tetahi whenua hei turanga kura None i roto i te taone Maori a me kaua ratou e utu moni reti. Ka tahi ka whakaaetia kia peratia ano te tikanga ki a ratou me era atu Hahi. E hara i te mea hou te whakaae a nga tangata whai take kia tukua noatia nga whenua mo nga tikanga penei mo etahi atu mahi hoki mo te katoa i te mea e ruritia ana nga page 76taone a he mea ano hoki kia nohia ai aua whenua."

Pire Reiti.

I runga i te motini o te PIRIMIA kia whakaaetia nga menemana a te Kaunihera kia patua hoki te kupu "me" kia whakaurua ko te kupu nei "ko."

Te Kapa.—E whakahe ana ahau ki te patunga o te kupu nei "me" me te whakaurunga o te kupu "ko." I te taenga mai o te Pire nei ki te aroaro o te Whare i mua ake nei i whakahe ahau ki te tikanga reiti i nga whenua Maori kahore ano kia whakawakia e te Kooti Whenua Maori. Tera ano pea etahi kararehe torutoru nei e haere ana i runga i aua whenua a ma kona tonu e kiia ai me utu nga reiti katoa o taua whenua e ratou. Mehemea ka ata whakaaro mai te Pirimia ki nga Maori a ka whakaae kia patua atu tenei menemana kua matu aku korero. E hiahia ana ahau ki te patai atu ki te Pirimia i tenei patai i mua o taku whaikorero. E hiahia ana ahau kia mohio mehemea ka whakaae ia ki te whakauru i te kupu nei na "ko."

Te Hetana ara te Pirimia kua ki ake nei ahau ki te Whare he menemana tika tenei a no te mea kua tukua tetahi mana ki te Kawana ki te whakarere i runga i etahi keehi otira ki taku whakaaro ekore te whakarereketanga i aua kupu e whakaeke i tetahi mate ki runga i nga Maori. Kei te whai mana te Kawana ki te mea kia kaua e whakaekea he reiti ki runga i nga whenua o nga Maori rawa kore ara i nga whenua e noho ana ratou. Tera ano e tukuna mai he Pire whakatikatika a tenei Paremete e haere ake nei ekore hoki e taea te mahi i tetahi atu mea mo tenei Pire i tenei Paremete. Otira kahore he mea e mahia ana e mataku ai nga Maori i runga i te whakaurunga o nga kupu nei "ko" me te kupu nei "me."

Te Kapa.—I kite Pirimia ka whakatikatikaia tenei Pire a tenei Paremete e haere ake nei erangi kahore ahau e pai kia tau matou ki raro i nga mahi a nga ropu takiwa, heoi hoki ta ratou i hiahia ai kia nui nga moni e riro i a ratou. Ka ahei ano te whakatikatika i aua kupu i mua o te pahitanga o tenei Pire. Ekore ahau e tatari ma tetahi atu Paremete e whakatikatika i tenei he. I ki te Pirimia kahore he wa hei whakaturanga i tetahi hui. I tohe ano ahau ki te Pirimia i tera rangi kia nukuhia tenei Pire heoi kihai ia i whakaae. Na kua ki ia inaianei kahore he taima hei mahi i tenei Pire. I ki te Kawanatanga e whitu miriona eka whenua kei nga Maori inaianei. Ko te nuinga o taua whenua kahore ano kia whakawakia e te Kooti Whenua Maori a he Maori koroheke kei runga i tenei i tena poraka e noho ana, a ki te kore e patua enei menemana ka meatia kia utu reiti aua Maori. Kua kite ahau he nui nga whakarereketanga o te Pire nei mo te taha ki nga Pakeha, kua tino whakangawaritia mo te taha ki a ratou a ko nga wahi tino he ki nga Maori kua waiho kia mau tonu. Kahore rawa ahau i pai kia pahitia te Pire nei i tera rangi otira na te whakaaro pai ake o taku ngakau i tukuna ai e ahau kia pain. Otira kihai ahau i mahara ka penei te whakarereketanga o te Pire nei. Ka motini ahau i tenei menemana kia apitia atu ki te motini nga kupu nei na "me te whakarere i te menemana i whakaurua ki te rarangi 14."

Timi Kara.—E hiahia ana ahau ki te whakaatu ki te mema na kahore he take e whakauaua ai ia kia whakaurua tana menemana ara i runga i te pono o te kupu a te Kawanatanga i mea ai mehemea tera etahi tangata rawakore etahi tangata ranei e pangia ana e tetahi mate tnturu a e noho ana i runga i nga whenua kua whakaaturia mai e te mema na. Ka tino tupato te Kawanatanga kia kaua nga reiti e whakaekea ki runga i a ratou. Ko tetahi mehemea e ata titiro ana te mema na i te Pire nei tera ia e kite ko te whakamaramatanga o te kupu kainoho ka whakahaerea i raro i te mana kua tukua ki te Kawana i raro i te tekiona 17. I roto i te wahi tekiona (2) o te rarangi 17 kei te araia enei whenua ara nga whenua o nga Maori i runga i to ratou powhara i runga ranei i tetahi take i whakaaro ai te Kawana me kaua e whakaekea he reiti ki runga i a ratou. A tera ano hoki etahi kupu kei roto i te tekiona (4) e mutu ai te mataku o te mema na, a e penei ana nga korero o taua rarangi. Ekore e whakaekea he reiti ki runga i page 77tetahi whenua kahore ano kia whakawakia nga take e te Kooti Whenua Maori a mehemea hoki kahore he Pakeha e noho ana i runga pera me te whakamaramatanga mai e te tekiona tekau-ma-wha o tenei Ture. Na mehemea e ata tirohia ana enei tekiona e rua me te whakaaro ano hoki i ki pono ai te Kawanatanga ki te mema na ko te mea tika mana he ata titiro i nga take e whakahuatia mai na e te mema na. Na ki taku whakaaro he take marama enei ekore ai te mema na e whakauaua kia whakaurua tana menemana. Ekore e tino roa te wa i waenganui i tenei Paremete me tera e haere ake nei, kei reira ka tahuri te Kawanatanga ki te nuku i nga raruraru mo runga i nga take i whakahuatia e te mema na. Mehemea ka tupu mai tetahi raruraru i runga i te whakahaere o tenei Ture kua mea te Kawanatanga ka ata tirohia e ratou kia kaua e takahia nga take a nga Maori.

Tame Parata.—E patai atu ana ahau ki te Minita nana i tuku mai i tenei Pire mehemea ka ki pono mai ratou ki te Whare ka tahuri te Kawanatanga ki te arai i enei Maori kei whakaekea, he reiti ki runga i a ratou.

Timi Kara.—Kua puta ra te kupu a te Pirimia ka pena ano te pono o tana kupu.

Taipua.—Kahore ahau e pai ki te menemana i hanga mai nei i tetahi atu wahi, e tino mohio ana hoki ahau ka tau he mate ki runga i nga Maori ara nga kaumatua kahore nei e ahei te utu i nga reiti. I te taenga mai o tenei Pire i mua ake nei i whakahe ahau ki taua menemana no te mea i tino mohio ahau ka mate nga Maori kaumatua i whakanohia e nga iwi ki runga i nga whenua hei tiaki i nga whenua. Kua ki pono mai te Kawanatanga ka tiakina e ratou nga whenua o nga Maori koroheke me nga Maori rawakore i whakanohia e nga iwi hei tiaki i aua whenua erangi ki taku whakaaro me kaua matou e tuku i te Kawanatanga kia pera. Ki taku whakaaro ma te ture anake e tiaki. Kei te mohio ano matou kihai i tiakina nga iwi e te Kawanatanga, a ko toku mataku tenei mehemea kahore e whakaaetia ta matou e tono nei ka mate nga Maori. Ki taku mohio tera e tonoa nga kaumatua e noho ana i runga i aua whenua kia utu ratou i nga reiti ekore e taea e ratou te utu, a ko tona tukunga iho ka tangohia nga whenua i a ratou. Kua tukuna mai etahi Pire hei whakamana i te Kawanatanga ki te tango i etahi whenua Maori. Ki taku mohio he penei ano te hanga e mahia nei a ka whakahaere te Kawanatanga i taua mana a ka tango i nga whenua no te mea kahore e taea te utu i nga reiti. He take iti noa iho tenei a ka ahei ano e te Kawanatanga te whakaoti mehemea e whakaae ana ratou ki te menemana a toku hoa mema. Ki taku titiro iho heoi ta te Kawanatanga i hiahia ai kia mana katoa nga mea i hiahia ai ratou. Ki taku whakaaro kahore e tika kia pera ratou. Ko te mea pai me whakangawariwari iho ratou me taku tono kia whakaaetia e ratou tenei menemana kia mutu ai tenei take inaianei. Kei te tumanako ahau ka whakaaetia ano e ratou. He mea tika kia tupato matou kei tau tetahi mate kei whakaekea e ratou tetahi mate ki runga i nga kaumatua ara te iwi kahore e ahei te tiaki i a ratou ake me nga iwi kahore ano i wehewehea o ratou whenua. He maha nga mea kei roto i tenei e whakahe ana ahau otira ko tenei take anake taku i tino hiahia ai haunga era. Ki taku whakaaro he mea he rawa kia whakaekea he taumahatanga ki runga i nga tangata kua whakuahatia nei e ahau a e noho ana i runga i aua whenua. He maha nga take kei roto i tenei Pire i mahara ai ahau he mea pai me whakarere kia whai takiwa ai nga Maori ki te wehewehe i o ratou whenua ma reira hoki e mohiotia ai ko wai nga tangata tika hei utu i nga reiti.

Te Tumuaki.—Me kaua te mema na e korero i tona nuinga o te Pire erangi ko nga menemana anake.

Taipua.—Ko te wahi o tenei Pire e whakahe nei ahau e pa ana ki nga whenua kahore ano kia whakawakia e te Kooti Whenua Maori a he whakaatu taku kahore ano aua whenua kia whakawakia a kahore e tika kia whakaekea he reiti ki runga erangi me wehewehe nga whenua i mua o te whakaekenga o nga reiti.

Te Tumuaki.—Me korero anake te mema na mo runga i nga menemana page 78i whakahe ai ia. I te whakamatau ahau ki te hopu i nga tikanga o nga korero a te mema na, a ki taku titiro iho kei te haere ana korero mo runga i te Pire katoa kahore i haere i runga i nga menemana. Me haere tonu ana korero i runga i nga menemana anake.

Taipua.—Heoi ra me ki tonu ake ahau e whakahe ana ahau ki nga menemana i hanga mai i tetahi wahi ke. Kei te kaha tonu te whakaaro o nga mema katoa mo runga i nga menemana. E whakahe ana ratou ki tenei menemana i whakaurua nei ki roto i te Pire. Kua ki mai nga mema o te Kawanatanga ekore ratou e wareware ki te ata tiaki i nga Maori erangi kahore matou i tino makona i tenei ki a ratou. Ki taku mohio mehemea kahore e whakarereketia tenei menemana e tohea nei e matou tera e ngaro te hea o te Maori e noho ana i runga i te whenua ara ka tangohia i aia. E whakaaro ana ahau mehemea kahore e taea e nga kaumatua te utu i nga reiti tera e tukuna to ratou hea ki te Kaitiaki mo te Katoa.

Timi Kara.—E mea ana ahau ehara tena i te Pire, kei te pohehe te mema na. Ka ahei e te Kawanatanga te arai i tetahi whenua i tetahi tangata ranei kei whakaekea he reiti ki runga a tera ano hoki tetahi wahi tekiona e arai ana i nga whenua i te aroaro o te Kooti ara nga whenua kahore ano kia marama nga take. E tino marama ana tenei a i muri iho i tena i ki pono te Kawanatanga ki nga mema Maori mehemea e ruarua ana o ratou whakaaro ka ata tirohia e ratou kei whakarereketia nga tikanga o te Ture. Kahore he take e whakahuatia ai te Kaitiaki mo te Katoa tetahi atu tangata ranei.

Te Puruiha.—E tono ana ahau kia patua te menemana e tohe nei nga mema Maori ki te whakahe.

Te Pirimia.—Ekore rawa e taea te patu.

I konei ka tukuna kia pootitia kia apitia nga kupu ki te rarangi 14 haunga ia te menemana te tukunga iho:

Ko nga Ae e 23

Ko nga No e 30

Ko nga mema i pea, 10.

Tokowhitu te nuinga o nga No heoi hinga ana te menemana.