.gif)
Nga Korero Paramete: 1891-1895
Ture Tiaki I Te Awa O Whangui
Ture Tiaki I Te Awa O Whangui.
I motinitia e te Wirihi kia korerotia tuaruatia tenei Pire. He mea kau tana kia mahia taua awa kia puta ai nga tima.
Te Kapa i whakahe nga Maori i mua ake nei ki taua Pire. Tena ano pea he pai taua Pire ki te Pakeha erangi ko nga Maori i ki e kino ana ki a ratou. Kua maha nga tau e rere haere ana te tima i roto i taua awa a i tae i mua ake nei ki nga wahi e hiahiatia ana. Kahore ahau a Kapa i mohio he aha te take kia tukuna mai tenei Pire. I ki nga Maori mehemea ka paahi tenei Pire ka keria e te Tiaki Awa nga tahataha o te awa i nga wahi i pai ai ratou a ka tau he raruraru ki nga Maori. I whakaae te Kawanatanga ki te whakarere i etahi Pire maha a ratou, a kahore ahau i kite he aha te take i kaika ai te Kawanatanga ki te paahi i tenei inahoki no nga Maori anake te whenua e paangia ana e taua Pire.
I te whakahenga a te Kapa ki taua Pire i mea atu ia te mema mo
Whanganui kia kite ia a te Kapa i a Meiha Keepa koia hoki te
kawhakahaere o nga Maori o Whanganui erangi kihai a te Kapa i
whakaae ki taua tikanga. I tono a te Kapa kia araia te Pire a ki te
kore ia e arai ekore e tika taua mahi mehemea ka whakaae ia kia
paahi. He page 54
mea pai ano
pea ki nga Pakeha kia akiaki i nga mema kia paahitia nga Pire e tau
ai he painga nui ki nga Pakeha, erangi kahore te Whare e paahi i
tetahi Pire e tau ai he painga ki nga Maori. E rua nga tu Pire i
tukuna mai ki te Whare ko nga Pire i tukua mai e te Kawanatanga me
nga Pire e tau ai he pai ki nga tangata takitahi: Ko tenei Pire mo
te tangata kotahi a me turaki. Ko te mea tika ma te mema nana i tuku
mai tenei Pire me haere i te tuatahi kia kite i nga Maori whai take
ki aua whenua a tera ano pea kua whakaae ratou. E motini ana ahau
kia tukuna te Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori. Ko te huarahi tonu
tera mehemea e pa ana tetahi ki nga take Maori a i mahara ia me
penei ano hoki tenei.
Taipua.—E whakaae ana ahau ki te motini kia tukua tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori a kei reira a ka ahei a Meiha Keepa te tangata e whai paanga ana te tae mai ki taua Komiti ki te korero. Ka maha nga pukapuka mai a nga Maori o Whanganui ki ahau e mea ana kahore i te whakaae nga Maori katoa ki taua Pire.
Te Wirihi.—Ekore e whai taima kia tukuna tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori.
Te Hetana.—He Pire whakatikatika tenei i runga i tetahi Pire i tukuna mai nei e to tatou hoa aroha kua mate nei ara e te Paranihi, a ko nga mea e meatia kia patua e tenei Pire ko etahi mea kihai i ahei te whakahaere i raro i taua Pire a te Paranahi. Kihai ia i tino tau tetahi he ki i runga i nga take a nga Maori erangi ia hei painga mo ratou. Kahore hoki he hunga e tau ai nga painga nui ake i nga Maori e noho ana i te taha o taua awa no te mea hei painga ano mo tatou te wahanga i nga taheke me te tiaki i nga tahataha o te awa hei painga mo ratou mehemea e tukua ana tenei Pire ki te Komiti mo nga Mea Maori i tenei wa o te Paremete he whakaatu tena ekore tenei Pire e puta i tenei Paremete, a ka tono atu ahau ki nga mema Maori kia kaua ratou e tuku i taua Pire ki te Komiti erangi me whakaatu i a ratou whakaaro pai mo runga i tenei Pire e tau ai te pai ki nga Maori me nga Pakeha. Hei painga ano mo nga Maori taua Pire. Heoi nei hoki te tikanga o tenei Pire he mea kia whakanuia ititia atu nga mana a hei patu i etahi tikanga whakararuraru e mana nei i naianei. A no te mea na te Pirimia kua mate nei i tuku mai taua Pire kua tono ahau ma te Kawanatanga e whakahaere taua Pire mehemea ehara i te Pire e pa ana ki te takiwa kotahi erangi i runga i nga tohutohu mai a te Tumuaki i tera rangi araia ana te Kawanatanga kei whakahaere i taua Pire. Hei painga mo te katoa te rere haere o nga tima me nga waka i runga i taua awa. E rua nga poraka whenua i runga i taua awa kua whakanohia e te Kawanatanga a heoi nei te huarahi e tae atu ai he kai ma taua hunga ma te awa anake. E hiahia ana ahau kia kaua nga Maori e turaki i tenei Pire.
Te Moa.—Kahore ahau i ahua pai ki te arai i te korerotanga tuarua o tenei Pire erangi ia e whakaaro ana ahau he mea tika kia whakaaetia te tono kia tukuna ki te Komiti mo nga Mea Maori. Mehemea i whakaaro te mema nana i tuku mai tenei Pire he tikanga nui kei roto ko te mea tika me tuku mai e ia i nga rangi tuatahi o te Paremete.
Te Wirihi.—Me ki atu ahau ka rua nga marama e takoto ana tenei Pire i te aroaro o te Whare.
Te Moa.—Mehemea he pena he mea tika mei korerotia noatia ake te korerotanga tuarua a me kaua e waiho ki te whakahemohemonga te Paremete ka korero ai.
Te Wirihi.—Kihai i taea e ahau te tuku mai i te mana o etahi atu Pire.
Te Moa.—E mea ana ahau mehemea he tikanga nui kei roto i tenei Pire kua taea ano te tuku mai kia korerotia tuaruatia. He mea he ki te hunga whai take kia tukua mai enei Pire mo te korero tuarua i tenei wa o te Paremete. Ki taku whakaaro he tika ano te whakahe o nga Maori ki taua Pire ara nga Maori e noho ana i te taha o taua Awa no te mea tera ano e tau he mate ki runga ki nga whenua e pa tata ana ki te awa.
Ko G. Hutihana.—I te mea koia nei anake te wa e
ahei ai e tetahi mema te paahi i tetahi Pire ra roto i te Whare me
tuku tenei Pire kia mahia ana ara mehemea i waenganui o te rironga
atu page 55
i taua Whare me
te paahitanga i tetahi atu wahi tera e tukuna ki te Komiti Takiwa.
He mea tika ano hoki kia tukuna atu nga Maori ki te korero.
Te Puruiha.—Ka pouri ahau mehemea ka pooti ahau mo tetahi Pire e tau ai he mate ki runga i nga Maori, erangi ki taku whakaaro ko te take i mea ai nga Maori kia turakina tenei Pire he mea kihai ano ratou i ata matau ki nga tikanga o taua Pire. E mohio ana ano ia ahau he nui to ratou whakahe kia wahia a ratou pa tuna, piharau hoki. Otira he tika ana ano ta te Pirimia i ki nei heoi rano te huarahi nui mo te ora ki te katoa e noho ana i tera wahi o te whenua a he huarahi e taea ai etahi whenua nui. Ko taku whakaaro tuturu tenei he Pire tenei e tau ai he painga nui ki nga Maori e whai whenua ana i taua takiwa.
Te Pihi.—Ki taku whakaaro ko te huarahi e paahi nei tatou i nga Pire he tikanga kino rawa atu. He nui te wa e takoto ana ki nga mema ki te tuku mai i nga Pire takiwa i runga i ona huarahi ano a ma reira e ata whiriwhiria ai. Mehemea e pai ana nga ropu takiwa ki te mau mai i a ratou Pire i te wa e mutu ana te Paremete no ratou ano tena he mehemea kahore e paahitia aua pire. E whakahe ana ahau ki te ki a te mema nana i tuku mai taua Pire kihai ia i whai taima ki te whakapuaki i te nui o nga tikanga o tenei Pire mehemea e marama ana ki nga mema kia paahitia tonutia tenei Pire ekore ahau e pena. He mea tika ano kia tukua ki te mema mo Whanganui tetahi wa hei whakamarama i nga tikanga o tenei Pire. Otira kihai i tukuna kia whakamarama ia i nga mema i te pai o nga tikanga o tenei Pire. Kahore hoki ahau e mohio heaha te tikanga i arai ai taua whakamarama i tenei Pire. I tino kaika te Pirimia kia pahitia tenei Pire. Erangi ko te take i pera ai ia ki taku whakaaro no te mea ko te mema mo Whanganui tetahi o ona tino hoa. Otira kua tino rere ke taua Pire mehemea naku ke taua Pire i kokiri ki te Whare. Kihai nga whakaaro o te mema mo Whanganui i ata tau me piri ia ki tewhea ki tewhea ranei o te Whare a kihai hoki te Pirimia i tino mohio mehemea ka piri ki tona taha. No reira i tahuri ai te Pirimia inaianei ki te tautoko i taua Pire.
Te Hiara.—Ki taku whakaaro tera e whakarerea e nga Maori ta ratou arai mehemea e whakaae ana nga mema ki te whakatikatika i te wahi rarangi tuatoru o te rarangi tuarua i runga i te patu i enei kupu "me etahi atu mea ranei."
Heoi ka pooti te Whare i konei ko nga kupu i meatia kia patua me mau tonu hei kupu mo te Pire a pootitia ana ko nga Ae e 34 ko nga No 12 ko te nuinga ake i nga No e 22.
Heoi whakakorea ake te menemana a korerotia tuaruatia tuatorutia ana te Pire.