Pire Tiaki Maori Kereme Whakarite Rehita Hoki.

Timi Kara.—Ko tenei Pire, ana mutu taku whakamarama poto, me pare ki te Komiti Maori, pera me era atu pire. Me whakaatu ahau ki te Whare, i nga tau katoa e haere mai ana nga amuamu a nga Maori whai karaati, whai tiwhikete i raro i te Kooti Whenua Maori mo etahi poraka whenua, he tikanga tiaki kei runga, a i etahi keehi, ahakoa i tika kia uru he ritenga tiaki, kihai i uru. Tera e tahi whenua nui kei te penei, kei Whakatane. He whenua enei i raupatutia muri iho ka whakapumautia ki nga Maori e tetahi Kooti Komihana. I whakataua e taua Kooti ki etahi rangatira o nga hapu e whai paanga ana, page 25Whakaputaina ana he Karauna karaati ki nga tangata torutoru ma ratou e pupuri enei whenua mo te iwi nui tonu i runga i te ritenga tiaki. A i runga i te mea kihai i wehewehea aua whenua, kihai te kooti i ata whakarite ko wai anake nga tangata, nga hapu, nga iwi e tino whai paanga ana ki enei poraka, ko nga moni reti e puta mai ana ia tau ia tau e kainga ana e aua Kaitiaki ma ratau anake, ahakoa e whakaae ana ratou he kai tiaki kau ratou mo a ratou hapu, me ta ratou ki mai, me matua kimi te kooti kowai ma nga tangata tika i raro ia ratou, katahi ka utu ratou ki aua tangata. Koinei te rarururu. I te tau 1886 me nga tau i muri mai i whakaurua he rarangi ki nga Pire Maori hei whakamana i te Kooti ki te whakahaere i enei mea, otiia kihai i kaha, kahai i tupono, a no reira mai ano, a pau noa nga tau e rua te kau ka mau tonu tenei mate. Na ko te tikanga o tenei Pire he whakamana i te Kooti Maori i runga i te tono a te Kawana i roto i tona Kaunihera ki te ui ki te kimi i te tono a tetahi tangata ka kiia e whai paanga ana me te hanga ota hoki hei whakapumau i taua whenua ki nga tangata katoa e tika ana a ka whakaputaina he tiwhikete i raro i te Ture Tuku Whenua. He maha nga ahua o nga ritenga tiaki. He tauira kau enei e korerotia nei e au. Ko to mea pai me waiho ma te Kooti e kimi enei mea katoa. I etahi keehi he maha nga tangata whai paanga i mahue ki waho o nga tiwhikete, a kaore he whakahaere e watea ana e uru atu ai ratou. I etahi keehi, i peneitia. I whakaritea e nga tangata whai paanga, i waho o te Kooti, ko etahi tangata toru toru anake o ratou e tuku atu ki roto ki te tiwhikete hei kaitiaki mo te iwi. I haere te Kooti i runga i te ritenga o te Ture 1873. Otiia kaore he mana penei i roto o taua Ture. Na inaianei, ko aua tangata toru toru, kua kiia no ratou ake ano aua whenua, me to ratou whai mana ki te riihi ki te hoko rawa atu, kua kore noa atu te paanga o te nuinga o te iwi, hapu ranei. A e hoatu ana he mana ki te Kooti i roto i tenei Pire, ki te whakaoti i enei he katoa i runga i te ata ui ui marire me te whakawa, me te whakatau tika. Ko te roanga o tenei Pire a pa ana ki nga rahui o Te Waipounamu. I runga i te hokonga o te whenua o Ngaitahu i wehea he rahui ma taua iwi hei oranga ma ratou tae iho ki o ratou uri. He nui nga tau i pahure nei me te takoto hapa ano o enei whakaaetanga me te tuku atu ano o te Kawanatanga i etahi whenua ma enei tangata. A ko tenei Pire e whakamana ana i te Kooti ki te whakahaere i nga ritenga katoa e pa ana ki euei rahui, ki te wehewehe ki te whakatau me era atu ritenga katoa. I te pito ki runga me Rakiura hoki i whakahaere a Te Ture Whakapumau Take Tika kia uru mai etahi tangata i mahue ki waho o nga whenua. Kua oti te whakawa me te whakatau o te Kooti otiia i runga i tetahi hapa, kaore te Kooti i whai mana ki te whakaputa i nga tiwhikete, a e whakamana ana tenei Pire ki te whakaoti aua mea katoa. Na reira e motini ana ahau i te panui tuarua o tenei Pire.

Tame Parata.—Ka korero ahau mo te 6th, 7th me te 8th rarangi o tenei Pire, e hoatu ana he mana ki te Kooti i raro o enei rarangi ki te whakaoti pai nga tiwhikete a nga Maori mo nga wahi whenua kua whakataua kia ratou. He maha nga tuunga o te Kooti i nga tau 1886-87 ki te whakatau i nga hea o ia tangata. o ia tangata ki roto i etahi rahui Maori. Mahia ana e te Kooti nga rahui Maori katoa i waenga o Kaiapoi tae atu ki Murihiku. Na i te opitotanga o enei mahi katoa katahi ka kitea kahore he mana o te Kooti ki ki te whakaputa i nga tiwhikete ki ia tangata ki ia tangata mo tona wehenga mo tona wehenga o enei rahui. Kua oti katoa te wehewehe e te Kooti, enei rahui ki nga hapu me uga ropu whanaunga kia kaua i kotikotia i te whenua ki nga piihi ririki, koata eka pea ma etahi tangata, ta te mea mehemea i peneitia, he nui rawa atu te moni e pau mo te ruritanga koia i meatia kia wehea a haputia aua rahui. He nui nga tau e whakamatauria ana kia mahia he rarangi penei i roto i nga ture Maori, Otira, no te ahua rere ke o aua ture, kihai i pai kia paahitia, me te waiho kia hapa tonu tenei raruraru a kua pau te whatekau tau e tatari ana nga Maori mo o ratou tiwhikete kia whakaputaina kia ratou. Hei koanga nui tenei mo page 26toku ngakau mehemea ka whakamana te Whare i te Kooti ki te whakaputa i nga tiwhikete ki nga Maori kua hoha haere i te taringa i a ratou take whenua i roto i nga tau maha kua taha ake nei. E hiahia ana ahau kia parea tenei Pire ki te Komiti Maori kia ahei ai te whakatikatika. A he nui toku manaako ki te panui tuarua o tenei Pire.

Timi Kara.—E tika ana te whakamarama mai a Te Roretana mo tenei Pire. Ko te mana o Te Kooti kia whakahaerea i runga i etahi whenua o Te Waipounamu kua kore e kiia he whenua Maori i te mea he whenua i homai e te Karauna, otiia ma te paahi o tenei Pire, ka whai mana te Kooti. Mehemea kaore tenei mea, e kore e kaha te Kooti ki te whakahaere ahakoa kua oti te wehewehe etahi o enei whenua ki ia tangata, ki ia tangata. Kaore he mana ki te whakaputa tiwhikete. Ko tona ahua whakahaere i nga whenua o Te Waipounamu, he ahua whakamana kau i nga mea kua oti te mahi. Ko nga whenua tera e whakahaerea i raro o tenei Pire i tenei motu, kaore ano kia mahia. Tera ia e rapu i nga mea katoa e pa ana ki tenei Pire a ka whakaaturia mai ki te aroaro o te Komiti.

Patai ana Te Roretana mehemea kua tae mai he ripoata o te Kooti Whenua Maori?

Timi Kara.—Ae kua tae mai te ripoata a Te Make.

Panui tuaruatia ana taua Pire.