Pire Hoko Whenua Maori.

Te Karimana motini ana kia panuitia tuaruatia taua Pire me te whakaaatu mai he Pire tenei hei whakarite moni hoko whenua me te hanga tikanga tuku tipenetua. E ahua nama moni ana tenei Pire inahoki ka whakapaua e £50,000 i te tau mo te mahi hoko whenua Maori. Mehemea ka whakapaua taua moni i runga i nga piriti me nga rori ka utu ano matou i te inatareti, tena ko tenei ka hoki tonu mai taua moni ki te koroni i runga i te hokonga atu o nga whenua Maori ki nga tangata. Mehemea e utu ana matou i te 5s. mo te eka ka ruritia a ka hokona atu mo te 10s. mo te eka ki toku mohio e puta ana he utu tika ki nga Maori mo nga whenua e riro mai ana inahoki e utu ana matou i te 1s. 6d te 2s. te 4s. ranei mo te eka mo etahi whenua kino kore rawa e tae tona tikanga utu ki tena moni. E tika ana kia whiwhi nga Pakeha i nga painga ta te mea e hara i te mahi a nga Maori i nuku ake ai te utu mo a ratou whenua. I rongo ahau e whakahe ana etahi Maori mo te hokonga o Poneke mo te 1s. mo te eka na inaianei kua tae ki nga pauna maha noa atu mo te puutu, Otiia i taua wa imua he utu tika tonu te 1s. mo te eka. Na te mahi o nga Pakeha i kake haere te utu o naianei. Tetahi tikanga kei roto o te Pire nei hei tiaki i nga Maori kei ruke kino ratou i o ratou moni, na reira e meatia ana kia maka tetahi wahi ki roto ki te tari o te Kai Tiaki o te Katoa ki reira takoto ai a me hoatu te hua hei oranga ma ratou, kei kore ratou e tino tae ki te rawa kore tanga. Ahakoa amu amu nga Maori mo tenei ritenga, he ora mo ratou kei roto. Ka tukua hoki te mana ki te Karauna ki te hoko i nga whenua ahakoa whenua here. He painga nui tenei mo te Kawanatanga inahoki he nui te raruraru i pa kia matou mo enei here. Titiro hoki ki te keehi mo te poraka o Awarua, e tino tika ana kia riro tera whenua ia te Karauna otiia kore rawa e mama i runga i te mea he here kei runga e whakararuraru ana. Ka mama katoa page 36nga whenua o Aotearoa i raro i tenei mana pakaru i nga here. Kua kaha haere te whakaaro kia whakaekea he reiti ki runga ki nga whenua Maori a kua tino uaua taua hiahia inaianei. Mehemea ka paahitia tenei Pire ki taku mohio tera e tere te tae ki tenei ahua kia tika noa atu te eke o te taake ki runga ki nga whenua ka hokona nei e matou, me te whakamama hoki i nga Maori inahoki kei te nui noa atu a ratou whenua e takoto mangere ana kore rawa e taea e ratou te whakamahi. A mehemea ka whakaekea he taake ki a ratou whenua e takoto mangere ana, metemea he muru tonu tena ina hoki ka raupatu tonu i tetahi wahi ia tau ia tau hei utu mo nga reiti me nga taake. Mehemea ka paahitia tenei Pire heoi ka watea nga Maori ki te tuku i o ratou whenua takoto kau me to tuku atu ano ki tetahi painga mo ratou ara ko te moni ka waiho ki te Kaitiaki o te katoa hei punga mo te iwi katoa.

Taipua.—Me whakamahara atu ahau ki nga mema he nui rawa nga pitihana a nga Maori kua tae mai tono ai kia whakamutua te mahi hoko whenua a te Kawanatanga, me ta ratou ki mai kia mutu hoki te Kooti Whemia Maori kia tukua atu ki nga Maori te mana whakahaere i o ratou whenua. He tohu tenei kua rongo nga Maori i te mamae i runga i te hoko raruraru o mua, kei te mohiotia hoki kaore i te utua nga Maori ki te utu e tika ana mo a ratou whenua. E homai ana e te Kawanatanga te moni paku noaiho muri iho ka hokona atu aua whenua mo te moni nui. Ki te haere tonu te mahi hoko whenua a te Kawanatanga he wahi nui noa atu o te £50,000 e pau i te utu o nga apiha, wahi paku noa iho pea te moni e tae mai ki nga Maori. Mehemea ka puare te hoko whenua kia katoa tera e tere te hoko whenua nga Maori, tena ko te take raruraru inaianei ko te apo a te Kawanatanga mana anake e hoko, mana anake e whakawai nga Maori, ma te Kawanatanga anake e tinihanga, E ki mai ana te Minita ki te paahitia tenei Pire tera e hohoro te riro mai nga tini whenua nui a te Maori i roto i te takiwa poto. Katahi pea ka tino puke te kino me te raruraru. Me toku rnohio kahore e utua ki nga Maori tetahi utu tika mo a ratou whenua. Kei Poneke nei te Komiti whiriwhiri Rangatira a nga Maori e titiro ana ki nga mahi o nga ture i roto i te Paremete. Tera ahau e tonoa e ratou ki te mahi whakatika i tenei Pire, ko te take o taku tu maro inaianei he kaha no te whakahe a nga Maori ki tenei Pire, a ki te tae mai te Pire Kooti Whenua ki te Whare ka mahi ano ahau te whakatikatika mei kore e taea te unu i nga wahi kino; ki taku mohio kua tata pea te whareherehere i nga Maori mo ta ratou noho kau i runga i o ratou whenua inahoki te ahua kino o nga ture e mahia ana e tenei Whare. Na i maharatia i mua ko te Kuini kei te awhina kei te tiaki i nga Maori me o ratou whenua otiia inaianei ka murua rawatia nga mana o nga Maori. Na tenei Whare i whakaeke here i runga i nga whenua Maori a ka horoia rawatia ana here inaianei. I herea etahi whenua i mua hei rahui tuturu mo nga Maori, a e meatia ana e tenei kia whakakahoretia tenei painga mo nga Maori. Tetahi rarangi he ko te 17 e hoatu ana i te mana ki te Kawanatanga kia peia nga tangata i runga i nga whenua Maori, ahakoa Tiainamana, Mangumangu, Pakeha ranei e noho pai ana i runga i te whakaaetanga o nga Maori whai paanga ka taea te pana i runga i te ringa maro, kati me whakatutuki rawa i tenei tikanga, me pana tahi nga Maori me nga Pakeha. I raro i tenei rarangi ka taea te pana i tetahi Pakeha kua marenatia ki te wahine Maori nona te whenua, a ka peia kinotia taua tangata i runga i te hiahia o te Kawanatanga kia panuitia taua whenua he whenua tera e tahuri te Kawanatanga ki te hoko a tona wa ahakoa kua nui nga tau e noho pai ana taua tangata i runga i te whenua o tona hoa wahine. Ko taku e pai ai me whakamatau te hunga whai paanga katoa i mua o te hokonga katahi ka marama. Kua ahua wehi kua ahua maharahara nga Maori inaianei, na reira e tino tika ana kia ngawari te whakahaere tikanga e marie ai a ratou pouri. Kua korerotia nga hoko o mua. I pai etahi, i kino etahi. Titiro hoki ki te hoko he o Waitara, a maringi ana te toto, waihoki na te whakahaere he i tu ai te pakanga ki Wairau ki Waikato me era atu wahi. Na reira ko te mea tino tika me page 37tupato rawa tatou inaianei kei ara ake he mate penei i waenga ia tatou. Tokowha tonu matou kei tenei Whare, a e kore rawa matou e kaha ki te kawe tikanga kia oti. Na reira e tino tika ana kia ata takare mai koutou, kia aroha mai ki te awhina ia matou. Ki te kore nga mema o tenei Whare e atawhai ia matou, pai atu kia kaua matou e noho i roto o tenei Whare. E tino mohio ana ahau, kahore i te mea kia kotahi te ture mo nga iwi e rua inahoki e kore e tango i te whenua a te Pakeha mo te moni iti penei me tenei tikanga e kawea nei i roto o tenei Pire. Ko tona ahua tonu tena he whakaheke i te Iwi Maori ki roto ki te mate ki te pouri a kahore kau he mea e mahia ana hei painga hei oranga mo matou.

Kanui nga mema i whai kupu mo tenei Pire. A no to ratou mutunga ka tu a Te Karimana ki te utu utu i a ratou korero, katahi ka motinitia kia parea ki te Komiti. Tikanga Maori—Panuitia tuaruatia a parea ana ki taua Komiti.