Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1891-1895

Wenerei, te 24 o Akuhata, 1892

Wenerei, te 24 o Akuhata, 1892.

Te Rori i Te Hakopa.

H. K. Taiaroa.—E te Tumuaki he patai atu tenei naku ki a te Pakere, Mehemea tera e whakamahia e te Kawanatanga nga herehere hei whakapi kapai i te ro i o Te Hakopa tae atu ki to rori o Portobello? Ko nga here-page 5here kei taua takiwa e mahi ana inananei, heoi ano hoki taku e tono atu nei kia whakapaia e ratou nga wahi kino o taua rori i waenganui o Te Hakopa me te rori o Portobello. Koia tera ko te rori e tika ana ma te Rae o Taiaroa, e haere atu ana i Te Hakopa ki te rori o Portobello.

Te Pakere.—E kore e taea e au te utu atu i te patai a Taiaroa inaianei, i te mea kaore ano au kia mohio noa ki aua putake, Taihoa kia mohio au ka whakahoki ai tana patai.

Rahui Maori O Arahura.

H. K. Taiaroa.—He patai taku ki te Hekeretari mo te Koroni. Mehemea ranei ka mahia e te Kawanatanga tetahi Ture i tenei Paremete, hei whakamana i te Kaitiaki mo te Katoa ki te utu i te moni £551, ki nga Maori whaitake, ko taua moni he mea utu na te Poari o Greymouth mo nga kowhatu i tangohia atu i te rahui Maori? Me whakaatu atu e au, i raro i te rarangi 22 o "Te Ture Rahui Maori o te Taibauauru o te Waipounamu me Whakatu, 1887, kaore i whaimana te Kaitiaki mo te Katoa ki te utu i aua moni ki nga Maori whaitake. E mea ana taua rarangi."

"Ko nga moni katoa e riro i te Kaitiaki mo te Katoa i tetahi atu tangata hunga ranei hei whakarite mo te whenua ake a te tangata, ka purita e ia ka tukuna ki a ia ki a ratou ranei, hei painga mo nga Maori e puritia ai te whenua mo ratou i riro mai ai aua moni, a me tuku aua moni, i ia wa i runga i nga tikanga nama moni a te Kawanatanga," et cetera.

Koia nei te take i tono atu ai au ki te Kawanatanga kia mahia he ture hei whakamana i te Kaitiaki mo te Katoa kia ahei ai ia ki te utu i aua moni ki nga Maori whaitake ki te whenua.

Te Pakere.—E tika ana te whakamarama mai a Taiaroa i aua take; engari koia nei te take raruraru: Ko taua whenua i tangohia ra e te Poari o Greymouth, he whenua na Wereta Tainui, a ko nga moni e puta mai ana i taua hoko e tika ana kia utua ki nga kaiwhakakapi o taua tangata. He maha nga tangata e tono ana ki te Kaitiaki mo te Katoa, a i runga i te tohutohu atu a tana roia, e ki tonu atu ana ia, e kore e taea e ia te utu atu i aua moni, engari ano ma runga i te tohutohu a tetahi Kooti whaimana. Ka pai rawa ia ki te utu i aua moni ki te tangata tika ina tuturu te tika o tona kereme.

Pire Whakatikatika Whakamana I Nga Take O Tahoraiti.

Ripoata o te Komiti mo nga mea Maori.

Kua ata whiriwhiria e te Komiti nga putake o roto o tenei Pire, kua ata rapua hoki nga tikanga, a e mahara ana te Komiti he mea tika kia whakamana hei Ture.

H. Wiremu, Tiamana.

30 Akuhata, 1892.

Pire Rahui O Kaipo, 1892.

Ripoata o te Komiti mo nga mea Maori.

Kua kite te Komiti ko te whenua e pangia ana e tenei Pire, e hara i te Whenua Maori tona tuturutanga, engari he whenua i hokona i raro i nga tikanga o Te Ture Whakahaere Tikanga mo nga Whenua of the Karauna, 1864, he mea tono na Te Petatone mo te taha ki a Rio raua ko Piripi, a maharatia ana hoki na raua i utu te moni, ara te £100 i utua ra mo taua whenua, kaore i whakahuaina he tikanga tiaki i taua wa, i muri mai ranei. Na te kore ruri o taua whenua i roa ai, a no te tau, 1872, katahi ano ka puta te Karauna karaati, a kua mate ke atu aua Maori, a Rio raua ko Piripi, ko Rio he mea kohuru na tona iwi ake ano, mo tana piri pono ki te Kawanatanga. I ata pataia ano i taua wa mehemea ko wai ma nga tangata tika mo te Karaati, a whakataua ana kia whakaurua ano ko nga ingoa o aua tokorua, na raua ra taua hoko, waiho ana ma te Kooti Whenua Maori e whiriwhiri nga kairiiwhi mo raua, a na taua Kooti pea i whakatau ki nga tangata kei a ratou nei taua whenua.

I tu ano he whakawa i te Hupirimi Kooti mo te riihi a Kere o tetahi taha o taua whenua, otira kihai i rapua i reira mehemea he whenua tiaki ranei taua wahi.

Kaore i te ata mohiotia mehemea he rahui taua wahi mo te iwi, e hara ranei, engari e maharatia ana tera atu ano page 6tetahi tangata i uru atu hei hoa mo Rio raua ko Piripi ki te uta moni mo taua whenua, e whaitikanga ana ki taua whenua, a tera pea e tika kia ata whiriwhiria aua putake.

Kaore tenei Komiti i te pai ki enei tu Ture e takahi nei i nga Karauna karaati me nga mana e tau ana i raro i aua Karaati; engari i runga i enei putake kua korerotia ake nei, e mahara ana te Komiti, e tika ana kia whakamana te Pire nei, i runga i ona tikanga kua oti nei te whakatikatika.

H. Wiremu, Tiamana.

1 Hepetema, 1892.