Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Poraka O Awarua

Poraka O Awarua.

Ta Hori Kerei patai ana ki te Kawanatanga me kore ratou e whakaae kia hikitia te whakawa o taua poraka kua panuitia kia tu ki Mateue, ki Moaowhango, te kainga o nga tino tangata whai take ki taua whenua. Me whakaae rawa te Whare ki tenei tono tatemea he mate nui ka pa ki nga Maori mehemea ka haere mai ratou i te whenua pamamao. Ahakoa he rarangi o te ture kei te arai kia kaua e whakaaetia taua tono, pai noa atu kia paahitia he ture motuhake hei whakamana i te hiahia o nga kai tono.

Te Hirope.—Ko te ra me te wa e tu ai nga Kooti Whenua Maori, kei te page 6Tumuaki o taua Kooti anake te tikanga, a kaore te Kawanatanga i pai ki te whakararuraru iaia. I tae mai ano nga whakahe a etahi Maori mo te tunga o te Kooti ki Matene, a kua tukua atu ki te Tumuaki, apiti atu ki nga tono a etahi Maori me tu tonu taua Kooti ki Matene, kaua e hikitia he wahi ke. A kua oti te whakarite e taua Tumuaki me tu tonu taua Kooti ki reira a te 2 o Hurae. E tika ana te kupu a te honore mema ra, ko te ture kei te arai ia te Kawanatanga kia kaua e rere atu ki runga ki taua mea, otiia, ahakoa kaore he ture pera, e kore ano e pai kia peke atu te Kawanatanga ki te tohu tohu mo taua Kooti kia pewheatia ranei, ina hoki kaore te Kawanatanga e aha ana mo nga Kooti Hupirimi, Kai Whakawa Tuturu ranei, erangi ma aua Kooti ano ratou e whakahaere.

Ta Hori Kerei.—Kua oti taku whakaaro ara, tera e pa he mate mamae kino mehemea e kore e hikitia taua Kooti. E hiahia ana ia kia korero nga mema Maori me era atu mema.

Hoani Taipua.—Me korero ano ahau ahakoa he maumau korero ina hoki kua puta te kupu a te Kawanatanga. Kua korero noa atu ahau ki te Minita Maori mo te raruraru o tenei keehi, me tu ranei ki Matene, ki Hehitingi ranei. Ko nga tangata katoa o Rangitikei e mea ana me tu ki Matene te Kooti. Ko nga tangata katoa o Hehitingi e ki ana me tu ki Hehitingi. No tera tau tenei korerotanga a whakaaetia ana e te Minita me tu ki Matene, Otiia inaianei kua tono etahi tino tangata whai take ki te whenua, me tu ki Moaowhango te Kooti, a e tono ana ahau me ata whakaaro te Kawanatanga ki tenei. Kaua e parea ki te Tumuaki o te Kooti, erangi me tohu tohu tonu ki te Kooti i nga wa katoa e tika ana, kia tahuri ai te Tumuaki ki te ata rapu rapu tika i nga take katoa ana ara ake he raruraru i roto i nga Maori. Mehemea ka kitea a muri ake nei kua pa he raru ki nga Maori, tera ratou e tuku pitihana mai ki te whare. Me mahara hoki, ko te toru kai tangata tenei, ara ko te hotoke, a tera pea nga kaumatua o Moaowhango, he tangata mohio ki te whenua, kaore e kaha ki te haere rawa mai ki Matene, kua oti hoki te whakawa i te rohe potaeimua, a ko te tino whakawa tenei ka tu nei, ara te whakawa wehewehe, na reira e tika ana me ata whakaaro te Kawanatanga mei kore e taea te kawe taua keehi ki Moaowhango, mehemea koa kei te pera te hiahia o te nuinga, i te mea hoki, kei te ahua tawhiti a Matene i nga kainga a nga Maori, na reira ka pau nui a ratou moni i te nohoanga i roto i te Taone Pakeha. I te keehi o Te Ngarara Poraka, i tu te Kooti ki Poneke, a pau kino ana te moni a Wi Parata i runga i te kawenga ki reira, tae atu pea ki te £600 tana moni i pau. Mehemea i whakaturia te Kooti ki tetahi kainga Maori, kore rawa e kainga kinotia nga moni a nga tangata whai paanga. Erangi e korero ohorere ana ahau i te mea katahi tonu au ka kite i te pitihana kia mauria te Kooti ki Moaowhango.

Te Tana.—E tautoko ana ia ia Ta Hori Kerei i te mea e kite ana ia i te mate e pa ana ki te iwi Maori, tae noa ki o ratou kaumatua i te mauranga o nga whenua ki kainga ke noa atu whakawa ai. Pai atu ki aia mehemea e haere rawa ana nga Tiati ki runga tonu i te whenua e whakawakia ra. Me aroha rawa te Whare ki te iwi Maori, kua pau tetahi moni nui a nga Maori o Moaowhango ite hanganga i te whare mo te Kooti. Tetahi he huarahi kino te huarahi o Moaowhango ki Matene, e whitu pea te kau maero, a ko te makariri hoki tenei. Me ata whakaaro nui te Minita Maori i tenei putake.

Kapene Rata.—E tika ana kia tupato ano te Kawanatanga, kaua hoki ratou e rere noa atu ki te whakararuraru i nga whakahaere o te Kooti, i te mea hoki e tino ki ana te ture "Me noho te Kooti ki nga wahi me nga wa e oti te whakarite e te Tumuaki." Ahakoa pewhea te hiahia o te Kawanatanga, e kore e ahei te pokanoa. Tera pea e raruraru mehemea ka tohu tohu te Kawanatanga ki te Kooti.

Ko Piukenana.—Kua roa rawa e tu ana te Kooti ki Kereitaone a kua hui katoa nga Maori ki reira me a ratou, wahine, tamariki hoki, me te pau kino o a ratou rawa, nuku atu pea i te utu o nga whenua e whakawakia ana, me te noho huihui i roto i nga whare whakahouhou, mate mate ai. Me tahuri rawa te Whare ki te hanga ture e ahei ai te page 7whakatu nga Kooti ki nga wahi e tutata ana ki nga whenua e mahia ana.

Tame Parata.—I tae mai ano etahi o nga Maori e whai paanga ana ki tenei whenua ki aia, a nui atu te tika o ta ratou ki kia tu tonu te Kooti ki runga ki te whenua. E mohio ana ia he nui te mate e pa ana ki nga Maori mo te kawenga i nga whenua ki nga wahi tawhiti. Mehemea ka taea te hanga he tikanga e mutu ai tenei tu whakahaere, nui atu te pai, otiia i runga i te korero a te Heketari o te Koroni e kore e ahei te Kawanatanga ki te rere atu ki runga mea ai. Otiia no nga Mema Maori ano te pohehe, te whakaurua e ratou tetahi rarangi ki te Pire Kooti Whenua Maori i tera tau mo enei tu keehi erangi e tika ana te aue a nga Maori, e tau ana ano nga mate ki runga kia ratou.

Te Puruiti.—Ahakoa tona mate e kore ia e noho puku i te mea e tino aroha ana ia ki te mate e pa ana ki te iwi Maori. Kua oho rawa tona mauri i tona kitenga i te he o te haerenga mai o nga Maori ki nga taone noho noa iho ai, ngaua ai e te mate kai, e te makariri e te mate kino whakarihariha noa atu. Ki tana whakaaro kaua e whakaturia enei Kooti ki nga taone Pakeha, a ko te wahi tika hei whakawakanga mo tenei poraka, ko Moaowhango tonu, otira he nui ano, ara ko te nuinga o nga tangata whai paanga e mea ana, me tu tonu tenei keehi ki Matene, engari he nui ano tona aroha ki te motini a Ta Hori Kerei te mema mo Akarana waenga.

No te taenga ki te hawhe paahi o te rima mutu ana tenei korero.