Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Paraire, te 22 o Akuhata, 1890

Paraire, te 22 o Akuhata, 1890.

Nga Take O Nga Maori O Te Waipounamu.

Tame Parata.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori mehemea e taea e ia te whakaatu mai ki te Whare a hea te Komiti Huihui o Nga Take Maori o te Waipounamu te tuku mai ai i ta ratou ripoata?

Te Miterehana.—I tukuna ano tetahi patai penei te ahua i era rangi e te mema mo Waimate a i ki atu ahau i reira i te raruraru etahi mema o te Komiti mo nga Take Maori o te Waipounamu ki te Komiti mo runga i nga Rahui Whakataunga o te Tai Hauauru me etahi atu Komiti e mahi nei i naianei. Ko te Tiamana hoki o te Komiti i o nga Take o Te Tai Hauauru Te Tiamana o te Komiti Mo Nga Take Maori o Te Waipounamu. A ka tae mai te ripoata a te Komiti mo nga take o te Tai Hauauru ki te Whare, ka ahei te Komiti Mo Nga Take Maori o Te Waipounamu te ata whiriwhiri i aua mea me te tuku i te ripoata ki te Whare mo runga i aua take. Kua whai kupu atu ahau ki te Tiamana o te Komiti, a kua kiia mai e ia ki te watea nga mema o nga Whare e rua ki to whakahaere i aua take ka pera ratou, a e whakaaro ana te Tiamana ka ahei-ia te karanga i te Komiti i roto i enei rangi, a ka ahei te Komiti te tuku ripoata i mua o mutunga o te Paremete.

Nga Rahui Maori O Te Tai Hauauru.

Hoani Taipua.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori,—(1.) Mehemea e mohio ana ia he tokomaha nga Maori e whai take ana ki nga rahui o te Tai Hauauru kahore e pai ki te tango i nga moni reti i te Kaitiaki o te Katoa mo nga whenua i riihitia, a ko te take i pera ai ratou he whakahe ki te Kaitiaki o te Katoa mo ana mahi riihi i nga whenua i te mea kahore ratou e pai kia riihitia? (2.) Mehemea e watea ana te Kawanatanga ki te whakarite i ta ratou whakaae ki te Whare i te tau 1887 i mea ra te Pirimia me tuku atu ki nga Maori te whakahaere o a ratou whenua?

Te Miterehana.—E mohio ana ahau he tokomaha nga Maori o te Tai Hauauru kua maha a ratou whakakahoretanga ki te tango i nga moni reti i te Kaitiaki o te Katoa. I rongo hoki ahau ko nga Maori kihai i pai ki te tango io ratou moni, he hunga kei raro i te mana o te Whiti, a kua ki mai a Renata te kaiwhakahaere o te Kaitiaki o te Katoa i te Takiwa o Taranaki he tokomaha nga tangata i turi ki te tango i a ratou moni i mua kua pai ki te tango i naianei, a he nui nga moni reti kua utua ki aua Maori i turi ra ki te tango. Na mo runga i te tuarua o nga patai kahore ano te Kawanatanga i watea ki te whakamana i ta ratou whakaaetanga i ki mai na te mema na i whakaaetia i te tau 1887. I te noho nga Komiti i runga i nga take o nga Rahui o Te Tae-Hauauru, a ka tae mai a ratou ripoata ki te Whare, ka tahi ka ahei te Kawanatanga te ki ka pehea ta ratou tikanga mo runga i aua take.

Nga Kaiwhakamaori.

Te Rore.—I patai ki te Minita Maori mehemea ka tahuri ia ki te whakariterite i nga mahi ma nga kaiwhakamaori i runga i to ratou matauranga kia page 40kore ai raton e pa ki nga mea kihai e taea e to ratou matauranga.

Te Miterehana.—Kua oti te whakatu tetahi hui Kaiwhakamaori, a kua tukuna atu ki a ratou nga take o tenei patai. Ehara hoki tenei take i te mea ma te Kawanatanga e whiriwhiri. Erangi ki te whakahaerea aua tikanga e tana hui ka awhina te Kawanatanga i a ratou.

Manutahi Poraka.

Timi Kara.—E patai ata ana ahau ki te Minita Maori kua pehea ara. Mehemea e tika ana kia whakahaerea tetahi tikanga pera me te ripoata a te Komiti Mo Nga Mea Maori mo runga i te pitihana a Eru Pahau No 286 me etahi atu o te Paremete kua hori nei mo runga i Manutahi Poraka?

Te Miterehana.—I ki atu ano ahau i te Paremete kua hori nei tera ahau e haere ki te Tai Rawhiti a ka whai kupu atu ahau ki nga Maori i runga i taua whenua tonu. Na kua oti i ahau te whakarite i era kupu aku, a whakaaro ana ahau i runga i te mea i tukua taua whenua ki te Kawanatanga mo tetahi tikanga ake, a kihai i whaka-haerea i runga i nga tikanga i tukua ai taua whenua, ki taku whakaaro he mea tika kia whakahokia te wahi nui o taua Poraka te katoa ranei o taua whenua ki nga Maori. I au i reira i mahara ahau ka ahei te Kawanatanga te whakahoki i taua whenua a kia kaua e hanga he Ture e te Paremete hei whakahoki, erangi inaianei kua ui atu ahau ki te Roia o te Karauna ki ana whakaaro mo runga i taua poraka a mea mai ana ia ekore e ahei te pera erangi me hanga marire he Ture e te Paremete ka tahi ka taea ai te whakahoki. Ki taku whakaaro ekore e taea te hanga tetahi Ture mo taua mea i tenei Paremete. Erangi kua mea te Kawanatanga me whakahoki te nuinga o taua poraka ki nga Maori a ka whakahaerea he tikanga a muri ake nei hei whakaoti i taua take.

W. H. Taipari.

Hoani Taipua.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori e pehea ana nga whakaaro a te Kawanatanga mo runga i te pitihana (No. 134) a W. H. Taipari i tukuna ra te ripoata a te Komiti Mo Nga Mea Maori o te 21 o Hune, 1888. I whakahaerea tenei pitihana e te Komiti Mo Nga Mea Maori a tukua atu ana ki te Kawanatanga me te tono atu kia ratou kia ata whiriwhiria taua pitihana. I te kimi tonu te kaipitihana i tetahi huarahi e ora ai ia. He roa tona huarahi i haere mai ai ia i Akarana ki Poneke ki te tuku pitihana ki te Whare, i tae ano hoki ia kia kite i te Kawana me nga mema o te Kawanatanga mo runga i taua take. No naianei ka waea mai ia ki au me te tono mai kia hurahia ano taua mea ki te Kawanatanga i roto i te Whare kia utua mai ai tenei patai. I tono atu ano ahau ki te Minita Maori kia ata whiriwhiria taua pitihana me te tuka kupu atu ki te kai-pitihana kia mutu ai te whakaaro o te kai-pitihana ki taua mea.

Te Miterehana.—Tana whakahoki kua tukua taua keehi ti te Tiati Tumuaki kia tukuna mai tana ripoata mehemea he take tenei hei whiriwhiri ma te Kawanatanga, a ka tae mai taua ripoata i te Tiati Tumuaki ka tuku atu ahau i nga korero ki te mema na.

Nga Korero Paremete.

Hoani Taipua.—E patai atu ana ahau ki te Minita Maori mehemea ka tukua e ia he whakahau kia tuhatuhaina nga Pukapuka Korero Paremete i muri tata iho i te mutunga o te Paremete? E hiahia ana ahau kia whakahaerea tetahi tikanga e ahei ai te tuku wawe i aua pukapuka. E whai kupu ana toku iwi pooti i te roa o te tukunga o aua pukapuka, me te tika ano hoki o ta ratou ki e tere tonu ana te whakaputa o a nga Pakeha no reira e hohoro tonu ana te matau o nga Pakeha ki nga korero o te Paremete.

Te Miterehana.—He take tena me patai atu ki te Tumuaki o te Whare ekore e tau maku e utu i tena patai.

Nga Tiati O Nga Kooti Whenua Maori.

I runga i te mothai a te KERE i whakahaua kia whakatakotoria ki runga i te tepu o te Whare he ritaana o nga mahi katoa i mahia e ia Tiati o te Kooti Whenua Maori i roto i nga marama tekau ma rua i muri mai i te 31 o nga ra o Hurae, me whakaatu mai hoki taua riitana i nga page 41tiwhikete take i tukuna, kua oti ranei mo te tuku, te maha me te rahi o ia poraka i whakahaerea e ia Tiati. Te maha o nga ota i tukuna i runga i nga wira me etahi atu ota, te roa hoki o te taima o te Kooti i pau i te whakawakanga i ia keehi, me te maha o nga tangata i roto i ia poraka, me nga utu o te whakawakanga; erangi ia mo Aotearoa anake tana ritana.