Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Paraire, te 8 o Akuhata, 1890. — Awarua Poraka

Paraire, te 8 o Akuhata, 1890.
Awarua Poraka.

Te Hori Kerei.—Kei te mohio te Whare i te timatanga o te Paremete i whakamahara atu ahau ki te Whare i te tukunga o tetahi ota e te Tiati Tumuaki kia turia tetahi Kooti Whenua Maori ki Matene. Me taku whakaatu kua tuhituhi mai nga Maori ki ahau mo te nohoanga o te Kooti i to makariri a he roa te haerenga o etahi Maori kia tae atu ki taua Kooti a kahore he Whare nohoanga mo ratou ahakoa e ahei ana ratou te utu mehemea tera he Whare. A he mea uaua te kimi i te kai, a kei te mate nga koroheke o taua iwi me etahi o nga kaiwhaki korero. Me te tutata mai o nga Paparakaute me te kino o te noho i reira, me te ki a nga Maori mehemea ka noho i reira tera etahi o ratou e mate. I penei nga kupu o taua pitihana. He tino inoi na matou tenei ki a koe kia hikitia te Kootitanga o Awarua Poraka ki to matou kainga kei runga tonu i taua whenua e whakawakia nei, he kainga kahore he Paparakaute hei whakararu i nga tangata e tae atu ana ki taua Kooti. Kahore o matou koroheke e ahei te haere ki Matene i te roa o te huarahi me te kino o nga rori i nga takiwa tupuhi. Ko tetahi e tau ana he mate nui kia matou mehemea ka noho i roto i te Taone Pakeha i waenga i te hunga mahi tutu, i te wahi hoki e hokona ana aua wai me etahi atu whakawainga me te noho i roto i te paru me te matao, ko tona tukunga iho ka pera ano me to matou mate ia i Whanganui i te whakawakanga a te Kooti mo taua poraka ano. I turia tenei Kooti i te wa kino rawa o te tan, a kahore he whakamanawatanga, ko te takoto tonu i roto i nga teneti, kahore hoki matou e ahei te utu i nga Whare Pakeha me nga kai, no reira ka pangia maton e te mate, a tokowhitu kua tino mate rawa atu i roto i nga marama e toru kua pahure ake nei. E te hoa aroha e te Tiati Tumuaki kia tau tou atawhai ki runga i a matou e tangi nei ki o matou huanga kua mate nei i runga i te tunga o tenei Kooti ki te wahi tawhiti i o matou kainga me to matou whakaaro nui ki o matou kaumatua i te roa o te haerenga ki Matene ki te kainga e kore rawa pea ratou e hoki ora mai.

Erueti Arani
, Winiata Wharo
Mo Ngatiwhiti

Te Miterehana.—I mea kei te mohio pea te Whare ki te mea e korerotia nei e te mema mo Akarana. I tino korerotia tenei take a pau katoa tetahi ahiahi o te Whare e korero ana. He tika ano ia ta te mema mo Akarana e korero nei ara he tokomaha nga kaumatua Maori, i roto i taua iwi a he maha a ratou kiinga mai ki ahau me te Tiati Tumuaki kia tu te Kooti ki Moaowhango kaua ki Matene. Kei te mohio ano pea nga mema kei to Tiati Tumuaki tonu te tikanga ki te ki kei te whea wahi te Kooti tu ai. He mea kihai i taea te arai te tunga o taua Kooti i te makariri, a he tika ano hoki tenei mehemea i kawea to Kooti ki Moaowhanga kua pera ano te roa o te haerenga o nga Maori e noho ki te taha ki Poneke o te Maunga i Rangitikei me Turakina. A i te mea ko ratou te hunga tokomaha e whai take ana ki Awarua Poraka a kua neke ke te mate ki runga i a ratou mehemea i nukuhia te Kooti ki Moaowhango a kaua a Matene. I tukuna mai e te mema na te waea ki ahau i tae mai ki aia i te ahiahi o nanahi nei he tono ano ki au kia whai page 28kupu ahau ki te Tiati Tumuaki kia nukuhia te Kooti ki Moaowhango a i muri tonu iho o te taenga mai o taua waea ka tukuna e ahau ki te Tiati Tumuaki a ki mai ia kei te tuku patai ia mo taua mea ki nga Tiati o te Kooti.

Nohohanga O Te Whare i Nga
Mane
.

Taiwhanga.—I te wiki tuarua i muri iho o te nohoanga o te Whare i karangatia he hui o te taha turaki e te mema mo Waimate hei whiriwhiri i taua take. Ko ahau ano tetahi. E toru tekau nga mema i tae mai ki te hui, erangi kihai i tae katoa mai nga mema i whakaingoatia mo taua Komiti; ko taua mema ano tetahi. Na kei te tautoko aua mema i aia i naianei no te mea pea i mea ia me whakatu he mema mo tenei Komiti. E tino whakaae ana ahau ki nga korero a te mema mo Maniatoto i aia i ui nei he aha ratou haunga te Kawanatanga i noho ai ki te whiriwhiri i tenei motini. He motini ano taku hei kokiri ki te Whare. He aha ra te Kawanatanga i kore ai e hapai i taku motini, a ka tuhi hei motini tuatahi i runga i te Ota Pepa? Kahore ratou e pera no te mea he mea e taumaha ana i runga i a ratou. Kei te hanga Pire ratou i naianei hei whakamana i nga hoko o Rotorua. No reira ahau i mea ai ka pooti ahau kia kaua te Whare e noho a te Mane. I toku taenga atu ki te hui kua wkakahuatia nei e ahau ka kite ahau i etahi mema tokomaha kihai i tautoko i tenei take. I te whakarongo tonu ahau o te torutoru anake i mea he huarahi pai taua huarahi. Ko etahi anake o aua mema e toru tekau i tautoko i taua tikanga. I ahua maha nga kupu o te mema mo Taranaki me etahi atu a tautoko ana ahau i a ratou. Kahore oku wehi ki tenei whakarereketanga o a te Kawanatanga. Erangi ko taku i hiahia ai kia kite e pehea ana te mahi o taua mea.

Heoi ka pootitia aua kupu kia noho te Whare i te hawhe-paahi o te whitu i te ahiahi o nga Mane, tona tukunga iho—

Nga Ae e, 37; nga No, 30.

E whitu te nukunga ake o nga ae.

Nga Utu Mema.

Tame Parata.—E te Tumuaki, e pouri ana ahau i te mea ka korero ahau mo runga i tenei motini, erangi e mahara ana ahau he mea tika ano kia korero tia. I mea te mema mo Tanitana ki te Hauauru me whakahoki iho nga utu mo nga mema o te Whare kia £50 a ki ana ia ko te take i pera ai ia no te mea kua whakahokia iho nga utu o nga kaimahi a te Kawanatanga. E mohiotia ana i puta ake tenei whakaaro i runga i te motini kia whakahokia iho nga moni i roto i te pukapuka moni kia £50,000. Mehemea i haere motini a te mema nei i runga i te huarahi kia mahi noa nga mema o te Whare, a kia pera ano hoki nga Minita o te Karauna kua taukoto ahau i tana motini, heoi i te mea kihai i pera te huarahi o tana motini kahore aku whakaaro mo runga i tana motini. Me whakaaro taua mema ka nui te mate o Nui Tireni i naianei, heoi he mea tika kia whakahokia iho nga utu a nga kaimahi a te Kawanatanga e tae nei o ratou utu ki te £600 ki te £700. Ekore e tau he mate ki runga i aua tangata i te tangohanga i te £50 i runga i o ratou utu. Kahore he pai e kitea e ahau ina pahitia e tatou tenei motini. Ki taku whakaaro ko te mea tika me paahi he Pire hei whakatikatika i te Ture utu mema. Kua tupu mai te whakaaro i roto i ahau tera ahau e pai ki te korero roa mo runga i tenei take erangi kahore an e pai ki te whakaroa i te Whare.

Taiwhanga.—Ka pooti ahau ki te turaki i tenei motini. Mehemea e whakahokia iho ana nga utu mo nga mema me whakaae nga Minita o te Kawanatanga kia tangohia kia £500 kia £400, ranei i runga i o ratou utu. Kahore au e whakaae ki tenei mahi whakahoki iho i nga utu mo nga kaimahi a te Kawanatanga. Heoi te mahi a nga Minita he noho i roto i o ratou tari me te pene i roto i o ratou ringa, hei haina i o ratou ingoa ki runga i nga pukapuka. A kei nga heketari te taimahatanga o te mahi. Ko te mea tika kia rite tonu te utu a aua heketari ki a ratou mahi. I konei ka pootitia kia mau tonu nga utu i meatia kia patua.

No nga Ae e, 49; ko nga No te, 19.

Whakakorea ake te menemana a kia whakaitia nga moni huri ana te Whare ki te whakaputa moni mo te Koroni.