.gif)
Nga Korero Paramete: 1886-1890
Turei, te 29 o Hurae, 1890
Turei, te 29 o Hurae, 1890.
Nga Pire Maori.
Taiwhanga patai ana ki te Minita Maori, ka pewhea nga Pire Maori i
homai e ia, ara te Pire Kooti Whenua Maori, Pire Tiaki Maori, Pire
Ruri Whenua Maori me te Pire Whakapumau Take Tika? Te take o taua
patai, kua unuhia pea enei Pire. I tukua e te Kawanatanga etahi Pire
i tera tau, ki te Kaunihera, te take i peratia, kei kitea e ia, e
Taiwhanga, aua mea. A kei te pera tonu te Kawanatanga, inaianei. I
homai ana Pire ki runga ki te Ota Pepa i te Wenerei, a i te Taite
kua ngaro. Me ki atu ia ki te Kawanatanga, me uuu page 24
rawa enei Pire. Kaore ia e pai
kia paahitia i tenei tau. Tera e man mau te taima mehemea ka homai
enei take raruraru. Me ata waiho mo tenei Paremete e haere ake nei,
kia tukua aua Pire kia kite te iwi Maori katoa i ona ritenga, a ma
ratou e tiro tiro, e whakaae. He aha te take kaore te Minita Maori i
haere ki nga hui nui i Kaiapoi, i Okahu, i Waitangi, i Akarana, i
Turanganui, me te whakakite kite i aua Pire e wha nei? E whakatupato
ana ia i te Kawanatanga, kia unuhia mariretia aua Pire inaianei kei
maummaua te taima o te Whare. Ki te homai aua mea, tera ia e korero
roa, pena me tona mahi i te tau 1888, e rua nga ra e rua nga po e
korero ana ia i roto o te Whare, kaore e kai, kaore e moe.
Te Miterehana ka mea, kei te pohehe te honore mema, kihai ano i unuhia i roto i te Ota Pepa, a kahore te Kawanatanga e unu i aua Pire.
Te Mate Ngerengere, Tuwhenua, Puhipuhi.
Te Ropiha patai ana mehemea ka pai te Kawanatanga ki te whakatakoto ki te aroaro o te Whare te ripoata a Takuta Tinita mo te paanga o taua mate ki nga tangata Maori o Rotorua? E hara i te mea kei Rotorua anake taua tu mate, erangi kei etahi atu wahi ano kei te pito ki raro o te motu nei, a notemea pea kei te pito ki raro e ngau haere ana koia pea i whakahaweatia ai, Otiia e tino tika ana kia ata whakaarohia tenei mea kei nui haere te rongo ki tawahi a ka kino te ingoa o tenei motu ki era koroni me Ingarangi hoki. A ko te mea pai me kimi te Kawanatanga i tetahi Takuta tino mohio ki tenei mate, ara ko Takuta Pekewara, ko Takuta Karorana o Akarana. E kore e nui te moni e pau, a tera e tau te mauri mehemea ka kimihia nga ritenga o tenei mea.
Te Hirope kua utua tetahi patai penei ano i enei rangi kua hori ake nei, me tana whakaatu atu i reira, kua taki tahi haere tenei mate; tera i mua, he nui noa atu. Kua tae mai tetahi ripoata ia Takuta Tinita erangi kaore ano kia whai taima ia ki te titiro; taihoa ka homai e ia ki te tepu o te Whare. Engari kaore he mate penei i te takiwa o Rotorua inaianei.
Nga Rahui Whakanohonoho Tai Hauauru.
I runga i te motini a Hoani Taipua, i whakaaetia kia whakatakototia ki te aroaro o tenei Whare: (1.) He ritaana e whakaatu ana i nga riihi katoa haunga nga riihi kua whakamana, kei te takiwa o te Tai Hauauru kua whakaitia nga moni reti, ara kua whakangawaritia e te Kai Tiaki o te katoa, a i raro i te mana o tewhea Ture mehemea tera he ture, i whakahokia iho ai. (2.) He ritaana e whakaatu ana i nga moni riihi i whakaritea kia utua i raro i nga whakahaerenga mo te riihitanga o aua rahui, me te moni reti kua whakaitia, te ahua o te mahi i whakaitia ai a no raro i te mana o tewhea Ture enei whakahaere. (3.) He ritaana e whakaatu ana i nga riihi katoa e takoto nama ana te moni reti, a no raro i te mana o tewhea Ture i whakaroaina nga whakahaere e te Kai Tiaki, i kore ai e tahuri ki te whiu i aua kai riihi kia whakaeangia e ratou aua nama.
I runga i te motini a Hoani Taipua i whakaaetia kia homai ki te aroaro o tenei Whare tetahi ritaana hei whakaatu ko ewhea riihi o te Tai Hauauru o tenei motu kua whakahaerea i raro i te tekiona 7 o "Te Ture Whakanohonoho Rahui o Te Tai Hauauru Ture Whakatikatika, 1887," nga ingoa o nga kai riihi, nga ritenga o nga riihi me nga moni e utua ana i raro i nga riihi tawhito me nga mea hou, nga ingoa o nga kaiwhiriwhiri, nga moni i pau i runga i te mahi apitereihana, a ma wai e utu aua moni.
Te Rerewe Ki Kaihu.
Taiwhanga.—E mohio ana ahau ki tenei rerewe, ko
maua ko te roia i oma kahaki ra i a matou moni £1,600 nga
kaiwhakahaere mo Parore. I arai maua i taua rerewe kia matua homai
te utu e £2,000, mo te haerenga i waenga o te whenua Maori.
Whakaturia ana e matou he panui, a mehemea i whai roia tika matou.
Kaore e puta taua rerewe a kua kore e pau kino nga moni o te koroni.
I meatia kia waiho tenei raina hei kawe mai i nga rakau kauri i
Waoku, i Maunganui, i Opouteke, me Opanake, otiia kahore ano kia
puta te utu mo enei poraka. I homai Pire ahau i te tau 1887 e tono
ana te £400,000 kia utua page 25
mo enei whenua, kaore ano kia homai e
te Kawanatanga. E pai ana ahau kia wahia te rerewe kia tae atu ki
nga Motu Kauri.