Waipiro Poraka.
Pitihana a Tuta Nihoniho.

Ki te Tumuaki me nga Mema Honore o te Kaunihera e noho huihui ana i te Paremete i Poneke.—Te Pitihana inoi a Tuta Nihoniho me etahi Maori o Niu Tireni: E whakaatu atu ana,—

No te tau 1885 i whakawakia tetahi whenua e te Kooti Whakawa Whenua Maori i Waiomatatini tona ingoa ko Waipiro Poraka e takoto ana i te takiwa o Waiapu kei te Tai Rawhiti ko te nui-page 10nga o taua whenua 30,133 nga eka nui atu iti iho ranei.

I tono atu a koutou Kaituku Pitihana kia tuaruatia te whakawa mo taua wheuua.

I whiriwhiria e te Tumuaki o te Kooti Whakawa Whenua Maori nga tikanga o taua tono, a katahi ka whakaaetia kia whakawakia auo taua whenua. I puta hoki te kupu a taua Tumuaki o te Kooti Whenua Maori kaore i tino marama nga korero mo nga take ki te whenua o tetahi taha o tetahi taha ranei, i te whakawa tuatahi. No reira pea i ahua pohehe ai te whakataunga a te Kooti tuatahi.

I tu te whakawa tuarua i te marama o Oketopa, 1886, i Kihipane ko te Tumuaki o te Kooti Whakawa Whenua Maori. Ko te Makitanara raua ko Tiati Paki nga Kaiwhakawa, me Tamahau he tangata Maori hei Ateha. I kitea e aua Kaiwhakawa me to Ateha lie tino take a o koutou Kai-tuku Pitihana ki taua whenua a whakataua ana kia maton kotahi tekau mano eka o taua Poraka e huaina ana ko Waipiro Naina 4a i whakataua ki tera taha te toenga o te Poraka.

No muri mai i taua whakataunga tuturutanga ki ta te Ture tikanga katahi ka tonoa e tera taha kia hangaia tetahi ture hou kia taea ai te whakawa tuatoru i taua whenua.

No te Paremete kua hori ake nei i hangaia tetahi Ture e mohiotia ana ko "Te Ture Whakarite Whakawa mo te Ngarara me Waipiro, 1889."

I raro i te mana o taua Ture i tu te Kooti Whakawa Whenua Maori ki Kihipane i te 20 o nga ra o Hanuere, 1890, ko nga Kaiwhakawa ko Tiati Wirihana raua ko Tiati Patene me Tarawhiti he tangata Maori hei Ateha.

Ko te taha ki te taha ki o koutou Kaituku Pitihana i karangatia i te tuatahi. He tokomaha nga kaikorero mo te taha ki a matou. He tino kaumatua te nuinga o aua kaikorero he tangata rnohio ki nga korero o nehe ra mo taua whenua me nga korero hoki i tuku iho ki a matou i o matou tipuna o mua.

A mehemea ka tirohia i nga pukapuka o te Kooti nga korero mo taua whakawa ka tahi kakitea te tino maramatauga me te tika me te pono o a ratou koreio. Otira ko tera taha ahakoa ka tonoa atu kia karangatia etahi kaumatua hei tautoko i ta ratou keehi he pehea ranei, kihai rawa ratou i karanga ahakoa kei reira tonu kei te Kooti i ia wiki i ia wiki ratou e whakarongo ana ki nga korero o te whakawa. Ki ta te Maori whakaaro he mea nui tenei. Mehemea e mohio ana nga kaumatua o tera taha e he ana nga korero o nga kaumatua o te taha ki o koutou Kaituku Pitihana he aha ra te take i noho puku ai ratou? Ko wai rawa nga mea tika hei kaikorero i nga korero i tuka iho i nga tipuna, ko nga mea ranei i whanau inaianei, ko nga kaumatua o era whakapaparanga? I mua, te mahi a te Kooti Whenua Maori kia karangatia ko nga kaumatua patai atu ki a ratou nga korero mo nga whenua e whakawakia ana. Ki ta o koutou Kaituku Pitihana i whakaaro ai, te take i noho puku ai nga kaumatua o tera taha he tino mohio no ratou he tika he pono nga korero i korerotia ki te taha ki o koutou Kaituku Pitihaua. E hara i te mea na o koutou Kaituku Pitihana anake tenei whakaaro, kahore, ko te whakaaro tenei o te iwi nui tonu.

Na no te 20 o nga ra o Hauuere, 1890, taenoatia ki te 14 o nga ra o Pepuere i haere tonu te korero i te aroaro o te Kooti Whakawa mo te taha ki o koutou Kaipitihana.

Engari no te roanga haeretanga o te whakawa ka pa te mamae ki te ngakau o o koutou Kaipitihana no te mea i puta ake tetahi raruraru i waenganui i nga kaiwhakawa tokorua. Te take i tipu ake ai taua raruraru—koia nei—ara ko Tiati Wirihana he tangata mohio ki te reo Maori, ko tona hoa ko Tiati Patene kaore ia e mohio. Na ahakoa he Kaiwhakamaori i roto i te Kooti i tohe touu a te Wirihana ki te korero maori ki te Kaiwhakahaere o tera taha. Nate kore marama o nga korero a Te Wirihana i te reo Maori ki tona hoa Kaiwhakawa me etahi take ano hoki pea, no kouei i puta tetahi riri i waengauui i uga Kaiwhakawa. A no reira i mutu ai te whakawa. Ko nga Kaikorero katoa ki te taha i o koutou Kaipitihana kua oti te karauga ki te aroaro o te Kooti Otira kaore ano kia timata te keehi a tera taha.

page 11

No te 20 o nga ra o Maehe, 1890, he Kaiwhakawa hou me tetahi Ateha hou me Tiati Wirihana nga Kaiwhakawa. Ko Tiati Wirihana he mea tono na tera taha kia tu.

Na haere ana te whakawa whakataua ana i te 23 o nga ra o Mei, e ki ana te Kooti kore rawa atu he take a o koutou Kaipitihana ki taua whenua ki Waipiro.

Ki ta koutou Kaipitihana e koro e tika tenei whakataunga, no te mea e tino maraina ana nga korero mo o ma ton take ki te whenua.

Na ki ta o koutou Kaipitihana i whakaaro ai ko tetahi tino take nui i he ai te whakataunga o te taha ki a matou i roto i tenei whakawa mo Waipiro na te raruraru i te tuatahi i waenganui i nga Kaiwhakawa. Me i kore taua raruraru i puta ake ai e kore pea matou e whaitikanga kia tuku atu i tenei Pitihana ki te Paremete—ko tetahi mate tenei no roto i taua raruraru a nga Kaiwhakawa i pa mai ai ki o koutou Kaipitihana, koia tenei.

I te tuunga ano o te Kooti i te 24 o nga ra o Maehe ko nga korero a nga Kaikorero ki te taha ki o koutou Kaipitihana i whakamaoritia i te pukapuka o te Kooti i panuitia kia rongo ai te Ateha Maori. E ono nga ra e panui ana enei korero ara nga korero a nga kaikorero katoa i timataria i te 20 o nga ra o Hanuere tae noatia mai ki te ra i riri ai nga Kaiwhakawa—Koia anake te mahi mo te Kooti. E ono tiuo ra e panui ana nga korero a nga kaikorero ki te taha ki o koutou Kaipitihana ara nga korero i pau i te aroaro o Te Wirihana raua ko Patene—Kihai rawa te Ateha i tuhituhi i aua korero ki te reo Maori, he whakarongo kau taua—Ko wai rawa te tangata e kaha ki te pupuri i roto i tona hinengaro nga korero a ia kaikorero a ia kaikorero i panuitia i roto i nga ra e ono.

Ko nga ra i whakapaua i roto i te Kooti i nga Kaikorero mo te taha ki o koutou Kaipitihana e toru wiki ko nga ra i whakapaua i te pauuitanga a te Kaiwhakamaori e ona nga ra, heoi; ka mutu te panuitanga, ka tahi ano ka timataria e te Ateha te tuhi i nga korero, a haere tonu te whakawa taenoatia ki te 22 o nga ra o Mei, kei te 23 o nga ra o Mei i whakataua ai—Ki a o kontou Kaituku pitihana i mahara ai i whakataua i runga i te ngakau pohehe ki etahi tino korero i korerotia e nga kaikorero mo te taha ki o koutou Kaipitihana.

Na e mea ana o koutou Kaipitihana kia whakaatutia ko tenei raruraru kei waenganui i nga Maori anake, e hara i nga Pakeha me nga Maori. I te whakaaetanga a te Paremete kia hangaia "Te Ture Whakarite Whakawa mo Ngarara me Waipiro, 1889," i matua kitea e te Paremete kaore he tikanga ahakoa pehea ranei pehea ranei ki te taha ki nga Pakeha i a ratou te reti o Waipiro Poraka ahakoa ka tuatorutia te whakawa mo Waipiro.

Na e inoi ana o koutou Kaituku pitihana kia ata whakaarotia e te Paremete tenei mate nui kua pa mai ki a matou, kia whakaae mai ano hoki te Paremete kia whakapuare ano te huarahi kia taea ai te whakawa ano o te whenua o Waipiro, kia ora ai te ngakau o a koutou Kaipitihana e noho mate ana i roto i te wahi pouri kerekere a ka inoi tonu a koutou kai inoi.