Whai Korero.

E Nga Rangatira o te Runanga Whakatakoto Ture, Me Nga Rangatira o te Runanga Nui, —

E koa ana ahau i taku kitenga ia koutou ka huihui nei i roto te Paremete.

I taku kitenga tuatahi ia koutou no muri tata i taku tunga hei Kawana, a kua whai takiwa ahau mo tetahi haere ahua kaika ki te tirotiro i tenei Motu, a i puta ano toku miharo mo taku i kite ai me te manakitanga ia ahau te kaiwhakarite a te Kuini. Inaianei kua tae ahau ki nga taone nui e wha me taku noho roa i roto i nga mea e toru o aua taone. Me te haerere ki nga wahi maha o te koroni koia ka tino marama taku titiro ki ona painga. I tino miharo ahau ki nga tini painga me te ata ahuatanga me te whakaaro kaha, mamahi hoki o nga kai noho o tenei koroni. I tino koa hoki ahau i te nui o nga nianakitanga i au me te piri pono o nga tangata kia Te Kuini.

Ko te Ekipihana o Niu Tireni me nga Motu, tino pai atu i ta te whakaaro i mohio ai. Nui atu te miharo ki nga tangata o Tanitini, me te hunga na ratou i kite taua whakaaro, me te kaha hoki o te awhina e nga kai noho o tenei koroni i taua mahara nui.

Ko te whakakitenga nui i nga tini rawa me nga taonga, tera e waiho hei mohiotanga mo te katoa me te hunga haere mai ki nga painga nui, nga whakaaro kaha me te ahu whenuatanga o nga tangata o Niu Tireni.

I pai rawa nga whakahuihuinga i tu ki Poneke me Akarana hei whakanui mo te rima tekau o nga tau o te koronitanga. Tino miharo ana ahau ki te ka-kenga haeretanga o te koroni me te nui o nga tamariki ora, ataahua, i whakahuihuia ki roto ki aua whakaminenga, me te ata noho pai o te tini o te tangata. He tohu ra pea tenei o te noho ora me te whakaaro pai o nga tangata kua tau ki tenei koroni.

E koa ana ahau i te mea ka ahei te whakaatu te kakenga haeretanga o te koroni. Ko nga mea i whakaritea mo nga mahi o te koroni, nui, atu, a toe ana etahi. Pai ana te kitenga ko nga mea i hua mai ai ko nga mea mahi a te ringaringa, me te mau tonu hoki o etahi mea, a mohiotia ana kei te mau tonu te ata noho o nga tangata. Ko nga taonga e tukua ana ki tawahi, koi te nui haere, ko etahi o aua mea, kei te mau tonu, ko tetahi anake, ko te muka, kua ahua iti haere te utu.

Ka whakatakotoria e aku Minita ki o koutou aroaro etahi korero hei whakaatu page 2i te hua haere o nga mahi o te koroni.A ahakoa te nui o nga moni i pau i runga i te mahinga o etahi whenua i tenei tau e te pakeha kua ahua whai hua ratou i runga i a ratou mahi — a kua whai hua hoki nga Peeke Tiaki Moni me nga mahi inihua.

Kua pai haere te whakanohonoho i nga whenua o te Karauna. Kua tukaa atu hoki e aku Minita etahi tikanga ngawari e ahei ai te pakeha te nohonoho i nga whenua o te Karauna e watea ana. Ka whakatakotoria ki o koutou aroaro etahi tikanga hei whakaatu i te nui o te whenua kua nohoia e te pakeha, a e koa ana ahau ki te whakaatu kia koutou i neke ake te nohonoho o nga whenua o te Karauna i tenei tau i era tau kua pahure ake nei.

A i te mea e koa ana aku kaiwhakahaere i te nui haere o nga hua o te koroni, kei te whakaaro ratou mehemea e nui haere ana te whakatakoto o nga tikauga hei whakapuare i nga whenua i runga i te hanga huarahi ki aua whenua kia ahei ai te noho e te taugata me te hoko hoki i nga whenua Maori heoi ka tuku atu ratou i etahi tikanga hei whakahaere i enei tikanga. I muri mai o tera Paremete i tae niai a Tianara Erueti he tangata whai mana ia i roto i nga hoia o Ingarangi, a he tangata i whakamana e nga tohunga mo taua mahi, a tae mai ana ia ki tenei koroni me nga koroni o Atareria, hei titiro hei tuku korero i runga i te pai o nga tangata mahi hoia. Kua tukua mai e ia etahi korero nui mo runga i nga pa o te koroni me nga tangata mahi hoia me nga waranatia a kua tukua e ia etahi tikanga e tino mana ai te mahi a aua hoia. A kua tino whiriwhiria e aku Minita nga ripoata mo runga i aua mahi, a ka tukua atu e aku Minita etahi tikanga i mahara ai ratou hei whakahaere i nga tikauga e pai ai te hanga i nga pa o te koroni kia kore ai e taea te whakaeke e te taua.

E Nga Rangatira O Te Runanga Nui, —

Ka whakatakotoria ki o koutou aroaro nga moni i pau me nga moni i puta mai i tenei tau i whakahaerea te whiriwhiri o nga moni mo tenei taua i runga i te whakaaro tupato. I ata whiriwhiria ano hoki te nui o nga tono moni hei hanga i nga whare kura me era atu whare mo te katoa. I whakaaro hoki aku kaiwhakahaere me ata whiriwhiri marire nga moni mo nga tau e rua e haere ake nei mo aua mahi. E mahara ana ratou me utu te hanganga o aua whare i roto i nga moni e puta mai ana o te koroni, a kua tukua nga pooti mo aua moni.

E Nga Rangatira Honore O Te Whara O Runga, Me Nga Rangatira O Te Whare Runanga,—

I roto i te tau kua pahure ake nei i tae mai he tono a te Kawanatanga o Poihakena kia tu he hui o nga koroni o Atereiria ki te rapu whakaaro mo te whakakotahitanga i te Kawanatanga mo runga mo etahi putake. I runga i te tino whaiputaketanga o taua korero me te tika kia whakahoahoa kia whakakotahi atu tatou ki era koroni, i whakaae au, a tukuna atu ana e au a Kaepene Rata raua ko Ta Teone Hooro mo te taha ki tenei koroni. I tu taua hui ki Merepana i te marama o Pepuere, a i whiriwhiria ki reira etahi tino putake taimaha. Ka tukuna atu kia koutou nga pukapuka o nga korero o taua hui, a ka tonoa atu koutou kia whakamana e koutou te whakaritenga i etahi tangata mo te taha ki a tatou kia haere atu ki tetahi hui i roto ano i tenei tau.

I tae mai auo he kupu a te Kawanatanga o Ingarangi ki aku Minita, he mea tono mai ki tenei koroni kia uru atu ki tetahi tikanga whakarite i nga utu pane kuini mo te tuku pukapuka ki Uropa kia hoki iho ki te rua kapa me te hawhe mo te pukapuka kotahi. Kaore aku kaitohutohu i kaha ki te whakaae atu, notemea ka nui ke te ngaro o te moni mehemea kaore i whakaritea houtia hoki he tikanga mo nga meera, a kaore hoki ratou i mana ki te mahi i era tikanga, engari ma ta koutou whakaae atu e mana ai. Ka tonoa atu kia whiriwhiria e koutou, kia whakaaetia hoki e koutou tetahi tikauga hou, e kore ai e nui haera nga moni e pau ana, a e iti iho ai hoki nga utu pane kuini mo runga mo nga pukapuka ki Ingarangi me era atu wheuua.

Ka tukua atu kia koutou nga pukapuka e kitea ai kua nui haere nga mahi page 3katoa o runga o nga reriwe, e kitea ai hoki kei te nui haere te tipu o nga taonga o te koroni nei.

Kua mahia he Pire hei whiriwhiri ma koutou, hei whakarite mo nga kaipooti me terehitatanga i nga kaipooti, he tuku hoki i nga mana pootitanga, he whakarite tikanga hoki mo nga Kaimahi a te Kawanatanga, hei whakarite hou hoki i nga Ture mo nga Hohipera me nga rawakore, hei whakatika hoki i te Ture Kaute Takiwa, hei whakahou hei whakatopu i te Ture mo nga Pekerapu, hei whakarite hoki i tetahi ahua kawanatanga takiwa mo te Tai Hauauru o te Waipounamu, me etahi atu Pire mo era atu tikanga e pa ana ki te katoa. Ka hohoro te tuku atu i enei Pire kia koutou.

I muri mai i te tuunga o tera Paramete i tu he Komihana hei whiriwhiri mehemea e pa ana he mate ki etahi o nga tangata kaimahi o tenei koroui. E tika ana kia whakapai atu te katoa ki nga rangatira i uru nei ki taua Komihaua, mo to ratou kaha mo to ratou whakaaro nui ki taua mahi i tukuna atu nei kia ratou. E koa ana taku Kawanatanga i to ratou rongonga kaore i te kino rawa te noho o nga kaimahi, engari e whakaae ana hoki ratou ki te kupu a nga Komihana e mea nei he mea tika kia whakaritea houtia ano etahi tikanga o te Ture. Ka tukua atu kia koutou etahi Pire hei whakatika i etahi o nga mea e whakahuatia ana i roto i te ripoata me etahi atu putake, kia ata whiriwhiria e koutou.

Ka tukuna atu enei mea kia koutou a ka tono atu kia ata whakaarohia e koutou, a he kupu atu hoki tenei naku kia mohio mai koutou e tino hiahia ana au ki te tautoko atu i a koutou mahi kia puta ai te ora ki tenei koroni. E inoi ana au kia atawhaitia koutou e te Atua i runga i ta koutou mahi whiriwhiri, e puta ai te ora me te pai ki nga iwi o tenei koroni.