Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Wenerei, te 30 o Mei, 1888

Wenerei, te 30 o Mei, 1888.

Nga Riihi I Rotorua.

I runga i te motini a Hirini Taiwhanga kia whakatakotoria nga pukapuka e whai atu ana ki tetahi ota o te Kaunihera No. 9 o te tau, 1882,—(1.) O etahi riihi i tukuna i muri iho i te tau 1882 i roto i te Taone o Rotorua. (2.) Te nui o nga moni reti e riro mai ana mo aua riihi, me te nui o nga moni reti kahore ano kia utua e nga kaitango reti (ara) ki te mea tera etahi moni reti kahore ano kia rite. (3.) Te nui o nga moni kua utua ki nga Maori whai take, me te huarahi i utua ai aua moni, me nga kape o nga pukapuka hainatanga mo te rironga mai o aua moni, mehemea ranei kua wahia etahi moni ki waenga i nga tini hapu, me nga tikanga o taua wahanga, me te huarahi i whakahaerea ai taua wahanga.

Taiwhanga.—Ka motini kia apitia mai te ingoa a Taipua ki te Komiti mo nga raruraru i Mokau.

Whakaaetia ana te motini.

Hohua Hone.

Tame Parata.—E ki ake ana ahau he tikanga ano taku i hiahia ai ahau ki te korero mo runga i tenei take. I meatia kia whakaturia tetahi Komihana motuhake hei whiriwhiri i te take o tenei tangata kotahi. E tino mohio ana ahau mehemea e whakaturia ana tenei Komihana hei whiriwhiri i nga mate ekore e rereke ta ratou ripoata i ta nga Komihana kua whiriwhiri i tenei keehi i mua. E aru atu ana aku korero mo runga i te Komiti o te Katoa me te Komiti mo nga mea Maori. Ehara ia taku i te mea e iti iho, ana te matauranga o taua Komiti i etahi atu Komiti ki te whakahaere i tenei take, erangi ki taku whakaaro me whakahaere nga take o tetahi taha o tetahi taha. Tera tetahi take nui ekore e mauria mai ki te aroaro o tenei Komiti. Tera e waiho ko nga korero anake a te kai-pitihana hei take whakataunga ma te Komiti, ekore ratou e rongo ki nga korero o tetahi taha, heoi ka rite tonu ta ratou whakataunga kita tera Komiti. Ka koa ahau ina whakaturia tenei Komiti mehemea ka rite i a ratou te whakatau i te mate o te kai-pitihana, me nga mate o nga Maori hoki. E tino whakaae ana ahau ki te whakaaro o te mema mo Taranaki (ara) ma te Kawanatanga e whakatu i te Komihana, erangi me whakatu e ratou i nga tangata matau, e nga tangata mohio hoki ki te reo Maori hei whakahaere i tenei keehi me etahi atu e rite ana ki tenei. Ki taku mohio ko te huarahi pai rawa tenei. Ko te take i mea ai ahau ko te huarahi pai tenei tena ano pea etahi atu keehi penei kei taua takiwa e hiahia ana kia whakawhakia kia whakatikaia. Ki toku mohio mehemea e whakaturia ana he Komihana pera me tera kua kiia ake nei tera ratou e whai mahi hei whakahaere. i nga mate e ki ana kua pa ki taua page 24takiwa (ara) nga mate i runga i uga riihi whenua me te kore e rite o nga moni reti. Ki te peneitia te whakahaere katahi ka rangona nga mate o nga iwi e rua. No reira au i mahara ai he mea pai kia whakaturia tetahi Komihana motuhake. E peneitia ana no te whakahaere i runga i etahi keehi, koia au i mea ai he mea pai kia peratia ano hoki i runga i tenei.

Whakamaoritanga Pire Maori.

Tame Parata.—I runga i te mea e kohiri ana ahau i te motini e mau ana ki toku ingoa me ki atu ahau he maha nga taima i oho ai nga Maori. Kahore ratou i whai wa hei whiriwhiri i nga Pire e pa ana ki a ratou. He maha nga Maori kua tae mai ki Poneke a hei konei ano e noho ana inaianei. I haere mai ratou ki te titiro i nga mahi a te Paramete ara ki te titiro i te ahua o te whakahaere i nga Pire e pa ana ki nga Maori ki taku whakaaro he mea tika kia whakamaoritia nga Pire Maori kia tuhatuhaina ki waenga i nga Maori o nga tini kainga kia ahei ai ratou te whapuaki i a ratou whakaaro mo runga i aua Pire kia ahei hoki ratou te ako atu i te iwi ki nga tikanga o aua Pire. Inaianei kei te mauria mai nga Pire e pa ana ki nga a Maori ki roto ki te Whare i te mea kahore ano kia panuitia. Tera ahau e whakahe ki aua Pire i te mea kahore au e mohio ki nga hiahia o nga Maori mo runga i aua take, no te mea kihai i tukuna tetahi wa hei whiriwhiringa i aua Pire. Ki taku mohio kei te rite ano te raruraru o etahi mema ki toku. A ko te mea tika me tuku i tetahi wa e ahei ai nga Maori te mohio ki nga tikanga o aua Pire. Kahore ahau e pai ki te whakararu i te Kawanatanga, erangi e whakaaro ana ahau e enoho tika ana taku e tono nei. I mua atu o te huinga o te Paremete i kite ahau i roto i te nuipepa kua tae te Minita Maori ki tetahi hui nui a nga Maori, a kua ki atu ia ekore e rua wiki ka tuhatuhaina nga Pire Maori a te Kawanatanga ki nga.Maori. Kei te tatari tonu nga mema Maori a e tatari nei etahi atu Maori i Poneke kia kite i aua Pire. Akuanei i runga i te mea kahore ano kia whakamaoritia kia tuhatuhaina aua Pire tau ana te mate ki runga i nga tini Maori kua huihui mai nei ki Poneke ki te whiriwhiri i nga tikanga o aua Pire i runga i te nui o te moni kua pau i nga kai i nga Whare me era atu mea. I haere mai hoki ratou ki te tautoko i nga mema Maori i runga i te tuku atu i o ratou whakaaro. Heoi ka kokiritia tenei motini ki te whakaaro o tenei Whare ko nga Pire katoa e pa ana ki nga Maori me whakamaori me tuhatuha ki nga Maori kia kotahi marama i mua o te nohoanga o te Paremete.

Taipua.—E tino whakaae ana ahau ki nga kupu kua makere mai nei i te mema Maori mo te Takiwa ki te Tonga. I tino whakaae tenei Kawanatanga ka tuhatuhaina te Pire e pa ana ki nga whenua Maori ki nga wahi katoa o te motu nei i mua atu i te nohoanga o te Paremete. I karangatia e Meiha Ropata tetahi hui nui i roto i tona takiwa hei whiriwhiri i nga tikanga o aua Pire. Heoi kihai aua Pire i tukua ake ki taua hui heoi te mea i tae ake ko te wairua anake. I tae mai ano te Minita Maori ki tetahi hui me te whakaatu i nga tikanga o ana Pire ka hanga e ia ara e te Kawanatanga. I muri iho ka karangatia e Renata Kawepo tetahi hui. I tu taua hui ki Nepia ko te take i karangatia ai taua hui he whiriwhiri ano i nga tikanga o aua Pire. I hui huhua kore taua hui no te mea kahore kau he Pire hei whiriwhiri ma ratou. No muri iho ka tu tetahi hui ki Whanganui a ka tonoa te Kawanatanga kia korerotia e ratou ta ratou mahi whakahaere Kawanatanga ki te aroaro o te hui, me te tuku hoki i nga Maori Ma whai kupu mo runga i nga Pire ka tukua mai e ratou. I tae ake ano te Pirimia me etahi atu mema ki taua hui. Ka whakatika atu ahua ka ki atu ki te Kawanatanga kia whakapuakina a ratou whakaaro mo runga i nga Pire Maori. Kihai aua Pire i tukua ki te aroaro o te hui, heoi kihai i whai wa nga Maori hei whiriwhiri i aua Pire. Erangi e tautoko ana ahau i te motini. He tika ana ano ia kua hui mai nga rangatira me nga tini tangata Maori o ia iwi ki Poneke hei titiro i nga whakahaere a te Paremete. A i te tatari tonu ratou kia tuhatuhaina aua Pire. E tino whakawhetai atu ana ahau ki te mema nana i kokiri i tenei page 25motini na reira hoki i ahei ai ahaa te korero mo runga i tenei mea. E whakawhetai atu ana ahau ki te Kawanatanga mo a ratou korero utu mai i aku korero Ka tino makona ahau mehemea ka ki pono mai te Kawanatanga tera e tukuna nga panui o a ratou Pire e pa ana ki nga Maori ki nga wahi katoa o te Motu nei. A me taku tono atu kia hohoro tonu te whakaputa mai i inaianei ano.

Taiwhanga.—Ka motini kia whakaurua atu enei kupu ki mua o te kupu "Whare, "i nga wa katoa e taea ai.

Whakaaetia ana tenei menemana.

Tame Parata.—Kahore atu aku kupu heoi ko te whakaae ki te menemana a te Minita Mo Nga Kura.

Whakaaetia ana te menemana i runga i te whakatikatikanga.