Pire Whenua Maori.

Ka kokiritia mai e te Tumuaki tetahi pitiana, he mea haina e nga rangatira Maori e ruatekau, e inoi ana kia kaua e paahitia nga Pire Maori inaianei, erangi me waiho kia mauria aua Pire ki tetahi hui ka karangatia ki Waitangi a te Maehe e haere ake nei. Erangi nga rarangi 30, 31, o te Pire Kooti Whenua Maori, me paahi enei anake.

Ko Hetana.—E motini ana ahau kia panuitia tenei pitihana. Panuitia ana e te Karaka.

Ta Hare Atikini.— E motini ana ahau ma te Tumuaki e powhiri ia Meiha Keepa Rangihiwinui me Hikawera Mahupuku kia whakapuaki korero ki te aroaro o te Whare i te po nei i runga i nga ritenga o nga Pire Maori nei mehemea e hiahia ana raua kia pera.

Whakaaetia ana taua motini.

Nuku ana te Whare mo te hawhe haora.

I te huinga mai ano. Ka whakarangona nga korero a Meiha Keepa me Hikawera i te aroaro o te Whare.

Meiha Keepa te Rangihiwinui.— Me mihi atu ahau, e te Tumuaki, kia koutou ko te Kawanatanga me nga mema katoa o tenei Whare honore. E hiahia ana ahau kia whakawhetai atu kia koutou, moku ka tukua mai nei ki o koutou aroaro. E kore e maha aku knpu i te mea he mea tauhou tenei ki au: he turanga hou tenei noku. He titiro atu noku ki nga mema honore, he ma katoa, e rite ana koutou ki te huka rere kei runga i nga tihi o nga maunga nunui. Ka mutu te mihi. Me whakaatu ahau kia koutou, ko nga whai korero a nga mema Maori i whakapuaki ai i roto i tenei Whare ia ratou e whakahe nei ki nga Pire Maori, e hara ia ratou era mahara, erangi na nga Rangatira Maori e noho mai nei i Poneke, e korero ana mo te taha ki o ratou iwi o Niu Tireni. Kua tu ake maua ki O koutou aroaro inaianei, hei tautoko i te pitihana i tukua mai kia koutou i te ra nei. E haere ana ta matou pitihana i runga i nga Pire Maori i tae mai ki o matou ringaringa inanahi tonu. Kaore matou kia whai takiwa hei tirotiro hei hurihuri i enei Pire. Kaore matou i te wareware ki te kupu whakaae a te Pirimia i tera tau. I tino ki mai hoki ia, tera e tuhatuhaina nga Pire a te Kawangatanga ki nga wahi katoa o te Motu nei, i mua atu o te tuunga o te Paremete nei. E te Tumuaki, i ngaro noaiho ten a kupu, kihai i whakamana e te Pirimia. I powhiritia e ahau nga Minita o te Kawanatanga kia tae ake ki te hui Maori i karangatia kia tu i Whanganui; a i tae mai ano nga Minita, erangi kihai au i kaha ki te pupuri ia ratou kia noho roa i reira; hoki mai ana ratou ki Poneke. A i toku taenga mai ki konei i te tuunga o te Paramete nei, ka homai aua Pire ki toku ringaringa. E whitu tahi nga Pire a te Kawanatanga, e ai toku titiro; inahoki he maha rawa no nga ahua. Otiia inaianei, kua kite ahau, e wha tonu aua Pire. Kaore ano matou kia ahei noa te hurihuri i enei mea; ko te take tena i pitihana matou ki tenei Whare honore kia whakapuaki kupu maton ki o koutou aroaro. I hui atu matou ki te aroaro o te Pirimia me te Minita Maori inapo. Whakaatu mai ana raua, kua whakakorea te rarangi taake me te reiti i roto i enei Pire. Otiia tera atu etahi rarangi, e whakahengia ana e matou: e whakakino ana ahau ki tetahi rarangi kua paahitia e tenei Whare (ara te tekiona whakakore i nga here katoa). I whakaatu ano ahau ki te Tumuaki o te Kooti, kaore au e pai ki enei Pire. I ki marama atu ahau ki tona kanohi kei te he etahi o enei mea. Kaore au a huna i toku kupu. E kore e kotiti ke taku haere. Ki toku mahara, ko etahi o nga rarangi rereke te ahua i roto i enei Pire. Kaore pea i ahu mai i te Kawanatanga, erangi i homai hei painga mo nga hoa o te Kawanatanga. E hara i te mea e homai ana enei Pire hei painga hei ora mo nga tangata Maori o Niu Tireni me page 80a ratou wahine, me a ratou tamariki, me a ratou whenua. Ki toku mahara ki te whakamana enei Pire, kaore he koha, kaore he ora e puta ki te iwi Maori i raro i enei hanga. Me ki atu ahau kia koutou. I whawhai au mo tenei motu: I tu ahau ki te taha o te Kawanatanga i te ra o te pouritanga, a tahuri atu ana ahau ki te whakamate i oku iwi ake. Otira, kaore pea i te maharatia oku mahi, inahoki kua matakite ahau kei mua te mate moku e takoto ana. Ko te ingoa o tetahi o enei Pire, e kiia "Pire Whakatikatika." Ko te ritenga o tena kupu "whakatikatika," ki toku mohio, he whakatika, he whakamarama, he whakapai. Otiia kua mohio inaianei, ko tona ritenga i roto i enei Pire, he whakapikopiko, he whakanoniuoni. Kei mea koutou, e whakahawea ana ahau ki te Kawanatanga. I ki atu ano ahau ki oku hoa, e hara ta matou i te whakahe ki te Kawanatanga. Erangi e tino inoi ana matou kia hanga he ture pai, he ture tika, ngawari hei awhina hei whakahaere ia matou me o matou whenua; a ki te peratia, heoi ka tuohu matou ki te aroaro o te Kawanatanga, me te ki atu, kei a koutou te mana. E tino mohio ana ahau mehemea ka whakaotia e tenei Whare honore tetahi Ture pai, tika, e kore nga iwi Maori e kuhu ki roto ki te pouri me te kuaretanga; kaore; erangi ka puta tonu mai ratou ki te ra e whiti ana. E nga mema honore o tenei Whare Rangatira, kei pouri koutou mo oku kupu, i te mea e ki atu ana ahau ki o koutou kanohi. Kauaka e mauahara kia matou nga Maori; i te mea, e inoi kau ana matou. Homai he Ture pai mo matou. Mehemea ka whakaotia e koutoa he Ture pera me ta matou e matapopore nei, ka waiho tonu kia koutou to mana whakahaere, ara kia te Kawanatanga me tenei Whare. I ki matou i roto i te pitihana ra, me pupuri enei Pire, inaianei, kia whai takiwa te Kawanatanga te kite kite i nga tangata Maori katoa o tenei motu, i te hui nui ka karangatia ki Waitangi a tenei tau e haere ake nei. Kowai te tangata ka whakahe ki tena tono pai a matou? Ko te take i penei ai matou. Kua kite matou i te mate me te he o nga ture i meingatia e tenei Whare i te tuatahi. Tau ana te aitua ki runga ki te iwi Maori. Kaua e ki, na te Maori te he, na te Maori te kuare. Me ki atu ahau, na koutou, na nga Pakeha, ta te mea ko koutou te iwi kaha me te iwi whai matauranga. I nga ra o mua, na nga rangatira i hoko te whenua. A ko nga whakaaetanga a nga rangatira, mana tonu, marama tonu, kore rawa e takahia. Na nga rangatira Maori i hoko te wahi e tu nei te taone o Poneke. Na kihai he raruraru i tupu ake, ina hoki na nga rangatira i whakaae. Na o koutou ritenga Pakeha matou i whakararuraru. Na koutou i whakakore te mana o nga rangatira kia rite tonu ki to te wahine, te tamaiti, me te tutua. Na mo runga mo te whakaaetanga. a te Kawanatanga kia patua te kupu reiti, taake, i roto i enei Pire. Ka mana tena kupu mo nga tau e hia ra? Akuanei he whakawareware pea mo tenei wa anake, kei muri tata, ka tae mai ano te rangi kino kia matou. Kaore ano kia tino marama noa tenei kupu mo aua reiti. Ka kore pea mo tenei tau, a kei tera tau pea ka whakaekea mai ki runga kia matou. Ko wai ka tohu. Koinei te take i hiahia ai ahau kia tu atu ki o koutou aroaro. Mei kore e marama enei mea. Kua ki atu ano ahau i te tuatahi ra, kei te whakahe rawa matou ki tetahi rarangi kua whakamana e tenei Whare. He kaha no to matou mohio, tera taua rarangi e patu kino ia matou me a matou wahine, me a matou tamariki i muri ia matou. Kei te noho huihui mai nga rangatira Maori; kei waho o tenei Whare e tatari ana kia kite pewhea ra te mutunga o enei Pire kei te roro o tenei Whare e takoto ana. Kaua koutou e mahara, kei te pai, kei te whakaae matou ki enei mea. Kei te whakahe matou nga Maori ki enei Pire. Me marama rawa koutou ki tenei. E kore matou e pai kia whakamana enei Pire inaianei. Erangi kia ata puritia, kia man mai, kia whai takiwa matou ki te ata rapurapu me te ata tirotiro i roto i te huihui kua karangatia mo te pera i tenei tau e haere ake nei. Ka huri aku kupu i konei kei whakaroaina e ahau to koutou Whare honore.

Hikawera Mahupuku. — E te Tumuaki, kia ora koutou, me nga Minita o te Kawanatanga, me nga mema katoa o page 81tenei Whare, me nga mema Maori e noho mai nei, kia ora koutou. E mihi atu ana au kia koe. e te Tumuaki, me nga mema o tenei Whare, i au kua tae mai nei ki konei ki te whaikupu atu ki to koutou aroaro. He haere mai ta matou he whai mai i te Pitihana kua tukuna mai nei ki te Whare e nga rangatira Maori kua tukua mai nei e te iwi Maori kia haere mai ki tenei Whare titiro ai i nga mahia e mahia ana. Kua kite ano pea koutou i nga putake o taua pitihana, e mohio ana hoki koutou ki a matou take i tono ai. E whai ana taua pitihana i nga Pire a te Kawanatanga kua tukua mai nei ki te Whare, kua kite nei ratou i aua Pire. E ki ana ratou kaore ano ratou kia whai takiwa ki te whiriwhiri i aua Pire, na e mahara ana ratou me ata whakaaro mai te Kawanatanga me nga mema honore o te Paramete kia unuhia aua Pire inaianei kia whai takiwa ai nga Maori ki te ata whiriwhiri i aua Pire. E mahara ana nga rangatira Maori he tino putake taimaha rawa enei e pa ana ki o ratou taonga, no reira ratou i tono ai kia nukuhia atu aua Pire ka tuku atu ai ki te hui i Waitangi, hei reira te whakamana ai. E hiahia ana ratou kia peratia ano te whakahaere me ta tera Kawanatanga i mahi ai mo runga mo te Ture e whakakorea nei e tenei — ara te Ture a te Paranihi. E hiahia ana ratou kia pera ano te aroha mai o te Kawanatanga ki nga Maori, ka tuku atu ai aua Pire ki te hui Maori, kia ata whiriwhiria mai i reira nga tikanga. E mahara ana hoki te Komiti he mea tika kia whaitaima nga iwi e rua. ki te ata whiriwhiri i nga tikanga o aua Pire, kia paahitia ka tino tuturu rawa hei Ture. E tino hiahia ana au kia ata whaiwhakaaro tenei Whare ki nga Maori, ka tukua atu i enei Pire kia ratou kia ata whiriwhiria e ratou i mua mai o te paahitanga kia mana. E mea ana te Komiti kia mahara mai to koutou Whare honore kei te noho tahi nga iwi e rua, me hanga e koutou nga Ture hei painga mo nga iwi e rua, e whakakotahi ai raua te Pakeha me te Maori, kia kore ai e hoatu he taimahatanga ki runga ki te iwi Maori. Kati ra aku kupu atu inaianei. Kia ora tonu koe e te Tumuaki, me nga mema, me te Minita, me o matou mema Maori e noho mai nei.

Te Tumuaki. — I mua i te putanga ki waho o enei Rangatira Maori me penei aku kupu mo runga mo te taha ki au me oku hoa mema hoki, Kua tino pai rawa ta matou whakarongo ki nga korero i whakapuakina e enei tangata ki o matou aroaro. He korero tika, he hangai tonu, he ngawari he ahua rangatira tonu no a raua hamumu. A kei te wa e mahia enei Pire e te Komiti, tera e hoki te mahara ki te tika me te pai o a raua kupu, me te mahi hoki i enei Pire i runga i te ngakau mahaki i runga i te whakaaro nui ta te mea he tikanga enei e pa nui ana ki te ora mo te iwi Maori. A tera te Whare e whakaaro pai ki nga menemana ana homai e nga mema Maori hei whakatikatika. Hoki atu ana nga rangatira Maori ra. Haere ana te mahi o te Komiti mo aua Pire.