.gif)
Nga Korero Paramete: 1886-1890
Turei, te 10 o Hurae, 1888
Turei, te 10 o Hurae, 1888.
Kooti Whenua Maori.
Timi Kara.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga mehemea ka whiriwhiria e ratou te whakatunga o tetahi Kooti Motuhake. Kooti tika hei whakawa i nga tono whakahe ki nga whakataunga a te Kooti Whenua Maori? I haere taku patai i runga i te huarahi whakaatu ki te Kawanatanga me kore e ahei te whakaara i tetahi tikanga tika i runga i nga tikanga e mana nei inaianei (ara) i runga i te Kooti Whenua Maori. He nui nga mate e tau ana ra roto i te Kooti Whenua Maori ki runga i nga Maori. E popo mai ana tenei hanga te pitihana a nga Maori i ia tau i ia tau ki te aroaro o te Komiti Mo Nga Mea Maori he tono kia tukuna ano he whakawa i runga i te whakataunga a te Kooti Whenua Maori, i runga ano hoki i te tika. No te mea ki te tukuna tetahi whakatau a te Kooti Whenua Maori mo runga i tetahi poraka whenua, a ki te tukuna he tono whakawa tuarua, ka tukuna taua tono kia whiriwhiria mai e te Tiati tonu nana i whakatau taua keehi. Otira ekore taua tangata e tuku i tetahi ripoata hei whakamana i taua whakawa tuarua. Heoi i runga i te kore huarahi mana hei tono whakawa tuarua ka tono nga Maori ki tenei Whare, a e tae ake ana nga pitihana ki te aroaro o te Komiti mo nga mea Maori me te puta ano o aua ripoata nei ano (ara). Kahore he kupu a te Komiti ki te kore i tena whakataunga kua puta ko tenei. Kahore i tino marama mai nga korero e ahei te Komiti te whiriwhiri i tenei pitihana ranei me tuku ki te Kawanatanga kia whiriwhiria e ratou. Tena pea te Kawanatanga e mea he mea tika kia tukua mai tetahi tikanga hei whakaoti i enei take. No reira ahau i mea atu ai ki te Kawanatanga kia whiriwhiria e ratou mehemea ekore e tika kia whakaturia tetahi Kooti takiwa hei whakawa i nga tono whakawa tuarua. Kia mutu ai te raruraru o te Komiti ki te whiriwhiri i enei pitihana i nga tau katoa.
Te Miterehana.—Kua tukuna page 44
mai e te Komiti a ratou whakaaro ki te
Kawanatanga mo runga i taua take. A me ki atu e ahau ka ata
whiriwhiria e te Kawanatanga taua tono a te Komiti. E mohio ana no
te Kawanatanga kahore i ata takoto nga tikanga puta noa i te Koroni
i runga i enei tikanga o naianei (ara) mo runga i te taha ki nga
Maori, a he maha nga pitihana tono whakawa tuarua e tukua mai ana i
ia tau i ia tau. Ki taku whakaaro me whakatu tetahi Kooti i waho o
te Kooti Whenua Maori, a ma reira e tau ai te pai ki te katoa.
Nga Huarahi Ra Roto I Nga Whenua Maori.
Taipua.—E patai atu ana ahau ki te Hekeretari o te Korori mehemea ka araia e ia te mahi taka kino a nga ropu takiwa i runga i te hauga huarahi ra roto i nga whenua Maori, a ki te hanga he rori me hanga hei painga mo te katoa. I tukuna e ahau tenei patai i runga i te whakaaro tera te Kawanatanga e tuku atu i tetahi kupu ki nga ropu takiwa kia tau ai tetahi tikanga tika ki nga Maori ina hanga aua rori. Ko aua rori hei painga mo nga iwi e rua no reira kahore e tika kia hanga anake i runga i nga whenua o nga Maori.
Te Miterehana.—He maha nga pukapuka a nga Maori o Otaki kua tae mai ki ahau i roto i enei marama kua hori ake nei. He tuku mai i a ratou whakahe ki nga mahi a nga ropu takiwa mo ta ratou tango i nga whenua Maori hei rori. Me ki ake ahau kua tae mai te mema na ki ahau me te whakatakoto i te mapi o nga whenua e tangohia nei hei rori, me taku mohio kei te he taua mahi a e tau ana he mate ki nga Maori. I runga i taku tukunga patai ki te Tari Ruri mo runga i taua take ka kite ahau kihai i ata kimihia e nga ropu takiwa nga tikanga i mua o te tukunga warati tango i te whenua mo aua rori. I rongo ahau kei te ruri noa iho nga ropu takiwa ra roto i nga whenua Maori me te kore rawa e puta tetahi whakaaro ki nga take a nga Maori. E whakaaro ana ahau me whakaara tetahi tikanga e mutu ai tenei tu mahi e mahia nei inaianei Kei te kore rawa e puta tetahi whakaaro ki nga Maori. Inahoki mehemea e takoto ana he whenua Pakeha i te taha o ta te Maori e tangohia katoatia ana te rori i runga i te whenua o te Maori a kahore e tangohia tetahi wahi i runga i to te Pakeha. Ki taku whakaaro e he rawa ana tenei mahi, erangi me tango i te hawhe o te rori i runga i to te Pakeha kia hawhe i runga i to te Maori. Ko te tikanga i roto i te Tari o nga mahi nunui e utua ana nga whenua e tangohia peratia ana, a e matua tukuna ana te patai ki te Tari Maori. Mehemea e pera ana nga ropu takiwa tera e mutu enei tu mahi. Otira kahore e penei ratou. E haere ana ta ratou whakahaere i runga i a ratou tikanga ano me ta ratou tono pea ki te Tari Ruri kia tangohia te whenua i raro o te Ture e tuku nei i te mana kia tangohia te wahi rima paihenete o te whenua hei hanga rori i roto i nga tau tekau ma rima i muri iho i te putanga o te Karauna Karaati. Ka tahuri te Kawanatanga ki te kimi i tetahi tikanga hei whakamutu i tenei tu mahi.
Nga Nohoanga O Te Whare I Te Wenerei.
Taiwhanga.—E whakatika ana ahau ki te tautoko i te mema mo Akarana i a Ta Hori Kerei. He maha nga Pire kei runga i te Ota Pepa a he take nui kei roto i aua Pire mo te taha ki nga Maori. I tu tetahi hui a nga Maori i tenei rangi, a i ki atu nga rangatira Maori ki te Pirimia me te Minita Maori kahore ratou e pai ki nga Pire a te Kawanatanga.
Te Tiamana.—Kahore e tika kia whakahua te mema na ki nga Pire i runga i te Ota Pepa.
Taiwhanga.—E hiahia ana ahau kia kaua e tangohia nga rangi a nga mema e te Kawanatanga.
Nga Utu Kooti Whenua Maori.
I runga i te motini a Timi Kara i meatia kia whakakotoria ki runga i te tepu o te Whare nga pukapuka whakaatu i nga moni katoa e puta mai ana i roto i ia tau i te Kooti Whenua Maori (ara) nga moni e utua ana ki te Kooti, nga utu rehitatanga, nga utu ma nga kaititiro, me era atu, me nga utu Pane Kuini e utua ana i runga i nga whenua Maori i raro i te Ture Pane Kuini.