Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Hohua Hone

Hohua Hone.

Taipua.—Ki taku whakaaro he tika te huarahi i whakatakotoria e te Kawanatanga mo runga i tenei take. Ko ta ratou mahi hoki he tu hei tauwaenga ki waenganui i nga Maori me nga Pakeha. Ki taku whakaaro he mea tika kia whakaturia tetahi Komihana. E kore ahau e ki ko wai nga tangata mo taua Komihana, erangi me haere te Komihana ki runga i te whenua whakarongo ai ki nga korero, me Hone hoki me haere ki reira ki whaaki i ana take. Ki taku whakaaro ekore e tika kia whakaturua tetahi Komiti o tenei Whare hei whakawa i tenei take. No te mea ki te whakawakia e ratou heoi ta ratou e titiro ai ko te taha Pakeha anake. Ko te taha Maori ka whakarerea. He mea pai rawa kia whakaturia he Komihana, a me haere tonu ki runga i te whenua whakawa ai, a mehemea kua puta tetahi whakaaetanga a nga Maori i runga i tetahi kirimene, ekore ratou e takahi i taua whakaaetanga. I ara pea tenei raruraru i runga i te mea kihai i ruritia. te whenua. Kua kite ano ahau i te raruraru o etahi riihi i runga i nga korero i tae mai ki te aroaro o te Komiti mo nga mea Maori. I pa tonu tetahi o enei riihi ki nga whenua o Mokau. Ko te riihi e whakahuatia nei e ahau i tae ki te whatekau nga tau e mau ana i roto i taua riihi, na i muri iho i te hainatang a nga Maori ka whakanukuhia nga tau ki te iwa tekau tau. Ki taku whakaaro ehara tenei i te mahi tika, me tenei ano hoki kihai i tika, na konei pea a Hone i kore ai e whakaae kia haere ki te aroaro o te Komihana. He tika ranei kei te whakakiki etahi mema o tenei Whare kia kaua e haere a Hone ki te aroaro o taua Komihana korero ai. Ki taku whakaaro kei te takahia te Ture e Hone a kua tangohia e ia ki a ia nga mana o te Kawanatanga. Me haere me mahi te Komihana, a ma te Whare e whiriwhiri i muri iho mehemea i tika ta ratou mahi i pehea ranei. Kua kitea he take ano ta Hone, a kua tau tetahi mate ki runga ki aia, a ko te mea tika ma te Komihana e tuku i tetahi ora ki aia. Mehemea e whakaturia ana te Komiti e kiia nei ekore au e mohio ko wai nga mema o tenei Whare nga mema tika hei mema mo taua Komiti, no te mea ki taku whakaaro ki te taha anake kia Hone ratou, a ka penei ta ratau whakataunga e tika ana ta Hone me tuku atu tana i hiahia ai.

Timi Kara.—E kore ahau e whakahaere i nga take o tenei keehi, no te mea kei te whiriwhiria e te Komihana page 41inaianei. Ki taku whakaaro e he rawa ana te mahi a te Whare i runga i ta ratou whakahaere i nga take tera e ara mai ki te aroaro o te Komihana. I ahua oho au i runga i nga korero a te mema mo Kumara. I te taenga tuatahi mai o te keehi ki te aroaro o te Whare, i hua ahau e haere ana nga whakaaro o taua mema i runga i te huarahi o te tika, erangi i muri iho i taku wharongo atu ki nga korero o taua mema kua korero nei, kua tau tonu aku whakaaro kei te mahi anake ia mo runga i te taha ki a Hone. E kore e rite te kaha o tetahi roia ki te whakahaere i te keehi a Hone penei me te kaha o te mema mo Kumara. Ki taku whakaaro ehara tenei i te mahi tika ma tetahi mema o tenei Whare. I whakahe taua mema kia tukuna atu tetahi kaiwhakahaere mo nga Maori ki te aroaro o taua Komihana, a i riri ia ki te Kawanatanga mo te tukunga i taua kaiwhakahaere kia haere ki reira. E hiahia ana ahau ki te whakamarama atu ko te Maori i whakaturia mo runga i taua Komihana he mahi kau tana i runga i te mahi Ateha, he Ateha ia no te Kooti Whenua Maori, a ehara tenei mahinga ana i te mahinga tuatahi ki waenga i te Maori me te Pakeha, a kahore ano kia ara noa tetahi kupu whakahe mona a nga Pakeha a nga Maori ranei. Mehemea e hiahiatia ana kia whakahaerea tenei mea i runga i te tika ki nga taha e rua, he aha te tukuna atu ai he kaiwhakahaere mo te taha ki nga Maori? E hara taku i te ki kia araia te mea tika kia Hone erangi kaua nga Maori e pana ina whakawakia ana taua keehi. Mehemea e whakawakia ana taua keehi e tetahi Komiti o te Whare tera e haere mai nga Maori o tawhiti ki te whakapuaki i a ratou korero, otira kahore a ratou rawa hei kawe mai i a ratou. Ko te mea tika rawa me haere te Komihana ki nga kainga o nga Maori e whai take ana ki taua whenua, a hei reira whakarongo ai i a ratou korero.

Te Hetana.—Ka riro ma te Koroni e utu i nga moni i pau i nga Maori i to ratou haerenga mai ki te korero i a ratou korero.

Timi Kara.—Ki taku whakaaro he huarahi tika rawa ta te Kawanatanga ara te whakatunga i te Komihana, ehara ia i te mea ma taua Komihana e whakatau i tenei keehi, erangi hei haere ki te whakarongo i nga korero, kia ahei ai te Whare a muri ake nei te whakaoti pai i tenei take. Ki taku whakaaro kua koni rawa nga mahi a te Kawanatanga i runga i te whakatunga o tenei Komihana. He mea tika ranei kia whakaturia tetahi Komihana ma Hone? I pai ano nga Maori kia whakaturia taua Komihana, erangi kahore he takunga i pera ai ratou. Kua taea hoki e ratou te ki atu ki a Hone mehemea e he ana to take ki te whenua. Kati, me kawe to keehi ki te Kooti Hupirimi. Ka patai atu ahau ki te mema mo Kumara, mehemea tera tetahi take raruraru i waenganui i nga Pakeha tokorua, a ki te tautohea taua take e raua, tera ranei aua Pakeha e tukuna mai ki te aroaro o tenei Whare hanga Ture ai hei whakaoti i ta raua raruraru. Kahore, ekore e tukuna, erangi ka kiia atu kia kawea ta raua keehi ki te Kooti Hupirimi.

Te Hetana.—I paahitia e tatou tetahi Ture i te tau 1886, a na taua Ture i whakararu i nga take a Hone.

Timi Kara.—Kahore taua Ture i whakararu i nga take a Hone, erangi i whakatakoto taua Ture i nga tikanga whakahaere e ahei ai te whakatika i te take a Hone, a mehemea no Hone te mangere ki te whakahaere i ana take ra runga i te Ture, nona ano tona he. Mehemea na te Kawanatanga i whakararu te take a Hone me pare atu e ia tona mate ki te Kawanatanga, me te tono utu mo tona mate; otira heaha te take kia hoatu ai e te Kawanatanga he take tika ki te tangata mo tetahi whenua ehara nei i aia. Ko te mea tika me tupato rawa te Kawanatanga mo runga i tenei. Me ake nei te Whare te hanga Ture ai mo runga i nga whenua Maori, a me tupato rawa ratou ki te panga o aua Ture ki nga hoko me nga riihi whenua o mua. E tono aua nga kaitautoko o Hone ko te tika kia puta. Otira he aha hoki te take kia kore ai e puta te tika ki nga Maori. Na mo runga i te whakatakoto o nga pukapuka i runga i te tepu me whakaatu e ahau ka tae katoa enei pukapuka ki te aroaro o te Komihana, a meake nei te kitea ai i roto i nga korero. Tera e ara he korero whakawa ki etahi wahi, a ekore enei pukapuka e mahue, kia ahei ai te whaka-page 42takoto i aua korero katoa ki te aroaro o te Whare, hei reira te kite ai tatou ko wai i tika ko wai i he. He mea pai mo te taha kia Hone mehemea e whakaitia iho ana nga kupu a nga mema mo runga i tenei take, me te whakaiti iho hoki i nga kupu mo runga i tenei keehi i roto i te Whare. Waiho ma te Komihana e whakawa.