Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Taite, te 28 o Hune, 1888

Taite, te 28 o Hune, 1888.

Whenua Maori.

Taiwhanga.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga mehemea kua utua ki nga tangata i roto i nga Karaati ki o ratou iwi ranei nga moni hoko o nga poraka i whakahuatia i roto i taku motini o te tekau ma rua o nga ra o Hune kua pahure nei.

Te Miterehana.—Ka tekau ma wha ka te kau ma rima ranei nga tau i muri iho i te utunga katoatanga atu o nga moni mo nga whenua i whakahuatia nei, a ki taku whakaaro i utua aua moni i nga utunga katoa ki nga tangata whai take.

Kauaeranga Poraka.

Tame Parata.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga ka pehea a ratou tikanga i runga i te ripoata a te. Komiti mo nga mea Maori mo runga i te pitihana a Wirope Hoterini Taipari e tono nei kia whakawakia tuaruatia te Kauranga Poraka.

Te Miterehana.—He tino whakawa tuarua ta te kai-pitihana a kua whiriwhiria taua pitihana e te Komiti mo nga mea Maori, erangi kihai taua Komiti i tono i te Kawanatanga kia whakaaetia te whakawakia tuarua. Ko ta ratou i tono ai kia whakaturia tetahi Kooti Motuhake hei whakawa i nga tono whakawa tuarua, no te mea he maha nga pitihana tono pera; a i te mea katahi ano ka riro mai taua ripoata a te Komiti me te nui hoki o taua take kahore ano te Kawanatanga i whai taima ki te whiriwhiri i taua take. Otira ka ata whiriwhiria e te Kawanatanga.

Whenua Maori.

Taiwhanga.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga mehemea e tika ana te utunga o nga moni e piri nei ki te korero a te Minita Maori (ara) a te Makarini i te tau 1876, G.-10, a mehe-page 39mea e tika katoa ana nga hoko e pa ana ki te rarangi Apiti o nga poraka whenua i whakahuatia i roto i taku motini o te 12 o nga ra o Hune, 1888. I runga i te utunga mai a te Minita Maori mo tetahi patai aku o mua atu i tenei i mea ia ka tekau nga tau i muri iho i te utunga o nga moni ki nga tangata whaitake. Otira e mea ana ahau kihai aua moni i utua ki nga tangata tika, ko ahau me etahi atu nga tangata tika a ko taku i hiahia ai kia whakamaramatia mai e te Kawanatanga me te Whare tetahi huarahi e utua ai aua whenua, ka wha mano nga tangata kua whakanohia ki runga i aua whenua e te mema mo Whanganui ko ia hoki te Minita Maori o muri i tenei, tera taua Minita me ana Pakeha e pana i runga i aua whenua mehemea kahore e utua kahore au e pai kia whakawakia e te Ture. I mea toku iwi kia pana nga Pakeha erangi naku i ki atu me tuku te riri ra runga i te Ture. Ka tekau ma wha nga tau a kahore ano i puta mai aua moni. I muri iho i tera Paremete ka haere ahau ki te Pirimia ki te patai atu mehemea kahore e kitea e ia tetahi huarahi e taea ai e ia te utu i aua whenua. No te mea kahore ia e pai ki te kawe i taua keehi ki to Kooti Hupirimi, mehemea e kawea ana e ahau te keehi ki te Kooti Hupirimi a ki te hinga taua keehi e au ka wini katoa matou, a tera e whati taua hunga e wha mano ki Akarana. Otira kahore au e pai kia pera. Ko taku i hiahia ai kia nohia te whenua e te hunga mahi paamu, e te hunga e kaha ana ki te utu i nga reti ki a ratou, na ko taku i hiahia ai ki ata whiriwhiria tenei mea e te Kawanatanga i mua o taua kawe i taua keehi ki te Kooti. Te MITEREHANA.—Ko nga whenua e whakahuatia ana e te rangatira na he whenua i hokona i roto i nga tau maha kua hori ake nei ara i te wa e tu ana a te Makarini hei Minita Maori. Ki taku mohio kua utua noatia atu aua whenua ki nga tangata tika i runga i te whakataunga a te Kooti Whenua Maori. A kei te Kawanatanga nga Karauna Karaati mo aua poraka whenua katoa e whakahuatia na ta rangatira na. Heoi te utu ki te patai a te mema ara mo runga i te taha ki te Kawanatanga. A ka kitea katoatia nga korero i roto i te Pukapuka Paremete C.-7, 1885.

Patu Kekeno I Nga Akarana Moutere.

Tame Parata.—E patai atu ana ahau ki te Kawanatanga ka pehea ta ratou tikanga mo runga i nga mahi patu tahae i nga kekeno i nga Akarana Moutere, ara i runga i nga korero hou kua tukuna mai nei. He maha nga tangata e hiahia ana ki te mahi kekeno. Erangi kahore taua hunga e pai ki te takahi i te Ture. Ka korero au i etahi kupu torutoru nei i kite ai ahau i roto i te nuipepa, e whakaatu ana e aua korero i te mahi patu tahae kekeno tonu etahi tangata inaianei. I kitea enei korero mau ake nei i roto i te nuipepa ko tona ingoa nei ko te Southland Daily Times:—

"23 o Hune, 1888.

"E te tumuaki,—E hiahia ana ahau kia mohio he aha a te Hati i maminga ai kei te korero ia i nga kerero katoa o tana pukapuka kia Kapene Tiru i runga i ta ratou huinga i roto i te Tiata a Roone, a i mahue ai ko enei rarangi na 'Mehemea kei te taha ki te tonga kei tetahi atu wahi ranei me tino tupato ki te wahi i haere ai koutou no te mea ki taku mohio ekore e mahio i a Werihana te kimi haere i a koutou heoi kia ngaro ta koutou mahi, no te mea e kiia ana ka taea ano te mahi huna.'—Ko ahau tenei

ko Kekeno."

Na ahakoa tenei Ture tera ano nga tangata te mahi patu tahae nei i nga kekeno. Ki taku mohio e kiia ana e taua hunga mahi kekeno i te mea e rere atu ana o ratou kaipuke i uta e haere ana ratou ki etahi atu Koroni, kahore e rere ke ana ki nga motu patu kekeno ai. I pahitia e te Kawanatanga tetahi Ture hei tiaki i aua ika. Kia tipu ai he painga ki te hunga e mahi ana i aua ika ara nga hawhekaihe me etahi atu. E whakamana ana enei i te Ture. Otira tera ano era e mahi tahae ana. He take nui tenei, a he mea tika kia ata whiriwhiria e te Minita o nga mahi moana. Kua ki mai ano taua Minita i runga i runga i tetahi patai aku kua oti te whakauru nga tikanga mahi kekeno ki roto i tetahi Pire kua takoto nei ki te aroaro o te Whare. Erangi ekore e whakahaerea taua Pire i tenei Paremete. E hiahia ana ahau kia whakaarohia tenei take e te Minita me te whakarite i tetahi huarahi tiaki. I panuitia e ahau tenei page 40mea ki te aroaro o te Kawanatanga no te mea he tini nga tangata o toku iwi i mahi ana i taua mahi, a na ratou hoki ahau i tono mai ki tenei Whare ki te whakahaere i a ratou take. Na konei hoki i kokiritia ai e ahau te motini e mau nei ki toku ingoa.

Pire Tiaki Kararehe Tiaki Manu.

Tame Parata.—Ki taku mahara me kaua e pa tenei Pire ki nga manu i runga i nga whenua Maori no te mea he mea tika kia waiho atu ki a ratou te tikanga mo era. E tiaki ana no nga Maori i a ratou manu, inahoke kei nga wa tika anake te patu ai ratou. E toru nga tu manu e manakohia ana e nga Maori ko nga tui, ko nga kaka, me te kuku. Tera atu ano hoki etahi manuara te weka otira kahore i tini aua tu manu ki tenei motu. Kei nga wa tika anake te patu ai nga Maori i nga weka, a he nui atu te atawhai o te Maori i nga manu i to te Pakeha. Kahore ratou e patu i nga manu, i nga wa katoa o te tau. E hiahia ana ahau kia kaua e whakapangia tenei Ture e te mema nana i tuku mai ki nga manu i runga i nga whenua Maori. I haere mai ahau i tetahi takiwa o te Waipounamu, a he whenua ano to nga Maori kei reira, kei reira ano hoki tetahi nehenehe nui ko Whakapuaka te ingoa, a e whai take ana nga Maori ki taua whenua. Akuanei tera pea e Whakaekea tetahi tikanga Whakauaua ki runga i aua whenua Maori, a i muri iho tera pea e takahia e nga Maori te Ture i runga i te kore mohio ki nga Ture. I te mea ka tukuna tenei Pire ki te Komiti ka tukuna e au tetahi menemana hei unu. mai i nga whenua Maori i raro i taua Pire. I mahara au he mea tika maku kia whakapuaki i enei kupu mo runga i te taha ki nga Maori.