.gif)
Nga Korero Paramete: 1886-1890
Taite, te 22 o Tihema, 1887
Taite, te 22 o Tihema, 1887.
Pire Whakahaere Reriwe.
Tame Parata.—E hiahia ana au kia whakaaturia mai te
take i meatia ai kia tae rawa ki te £2,500 i te tau te utu mo te
kaiwhakahaere i nga Reriwe, i te mea e iti rawa iho ana te utu mo te
Pirimia he nui ke rawa nei te taimaha o ana mahi. Ko a tatou mahi
inaianei he whakaiti i te pau haere o nga moni, e whakahokia iho ana
nga utu Mema me nga utu mo nga Kai-mahi katoa a te Kawanatanga,
kaore au i te marama he page 47
aha rawa to take i penei ai te nui o
te utu mo tenei tangata. Ki taku mohio he maha nga tangata i te
Koroni nei e ahei noatu ana ki te whakahaere i aua mahi mo nga moni
iti rawa iho i tenei. Mehemea ka riro mai he tangata o Ingarangi me
pewhea tatou e mohio ai ka taea ranei e ia te whakahaere aua mahi.
Ki taku mohio me whakaiti iho aua utu i te mea kua tahuri te koroni
ki te whakahoki iho i nga moni e pau ana; ki au nei me whakakore nga
reriwe kaore nei e ea ana nga moni whakamahi. Mehemea ka utua penei
rawa te nui o nga moni mo nga kai-mahi e kore rawa e hoki mai ano te
ora o te koroni nei, notemea ka takohatia ano nga Pakeha me nga
Maori hei whakaea i aua moni. I ki te Pirimia kua puta te kupu a te
Kawanatanga kia whakaitia nga moni, engari kei te rereke tenei mahi
i tana i ki mai ai. Ma wai e ki mai tera e tika te mahi o nga reriwe
i raro i enei tikanga hou. He whakamatau noaiho, e kore e mohiotia
tona pai tona aha ranei. Kaore au i pai kia nama moni tatou hei mahi
penei, a e pouri ana au mo te tukunga mai o tenei tikanga moumou
moni. E tino whakahe ana ahna notemea kihai rawa i mahia tetahi
painga mo te iwi Maori i tenei huinga o te Paremete. Ka tautoko au i
te motini whakaiti iho i aua utu.
Hoani Taipua.—Kei te tino whakatika atu au i nga kupu a te mema kua korero atu nei. Kua pau katoa i a ia nga mea i hiahia ai au ki te whaki atu no reira kua kore tikanga kia korero atu ano ahau.
Hirini Taiwhanga—Mehemea he mahi ano a nga Mema na i roto i te Whare he aha te take i haere ke ai? I mohio ano ahau he mahi ano taku, ara, ko nga Pire Maori e torn nei. Ahakoa te kupu mai a te Kawanatanga inanahi i mea nei e kore e mahia, kihai an i whakapono atu. Noho tonu au i te Whare a mutu noa. E mea ana au me mutu nga pooti me te moumou taima kua tata rawa nei hoki te mutu. He mahi tamariki tenei te mea kia pooti tonu. Ki au nei he tino moumou taima tenei i te mea kua tata rawa nei te mutu o te Paremete. Arai Taua.
Arai Taua.
Hirini Taiwhanga.—E kore e roa te Whare i au, engari he kupu ruarua nei aku mo runga mo tenei putake nui. Mehemea ka taea e nga moni a te Kawanafanga ko te mea tika kia ono nga manuao, kia toru i tenei motu kia toru i tera motu; erangi ki au me mutu te moumou taima me waiho ma te Mema o Akarana e tuku mai he tikanga i tera Paremete, me penei, ara, ko nga Mema e haere ana i mua o te mutunga o te Paremete me muru te hawhe o a ratou utu, a me hoatu ki nga Mema e noho ana.
Maori O Tauranga.
Timi Kara.—Ka patai atu ahau ki te Kawanatanga, mehemea e kore ranei ratou e tahuri ki te rapu tikanga mo nga Maori o te takiwa o Tauranga e noho whenua kore mai nei i runga i pakarutanga o Tarewera Maunga. Ko te nuinga o ratou kei te noho mate mai, e tika ana kia mahia tetahi oranga mo ratou inaia tonu nei. I tae atu au ki reira i mua tata ake nei, a kite ana au i to ratou mate. Tera ano etahi whenua nui a te Kawanatanga i taua takiwa, e hara nei i te whenua pai hei whakanohonoho Pakeha, engari he whenua pai ano hei oranga mo aua Maori mehemea ka taea e te Kawanatanga te tuku atu etahi taha ma ratou. Kei te pouri au i te ngaronga o te Minita Maori i tona nohoanga otira me patai atu e au ki te Pirimia.
Meiha Atikini—Me ata whiriwhiri e te Kawanatanga. E kore hoki pea te mema na e mea Ma tino whakaae tuturu atu au inaianei, engari ka pai noatu au ki te rapu i te tikanga me te ata whiriwhiri marie, a ki te taea e au te mahi tika tetahi oranga mo ratou ka koa rawa au ki te pera.
Pike Whenua Maori.
Hoani Taipua.—E te Tumuaki, e hiahia ana ahau ki te
tono atu ki te Kawanatanga kia hohoro ta ratou tuku mai i ta ratou
Pire hou mo nga tikanga whakahaere whenua Maori i muri tata i te
mutunga o tenei Paremete, kia whai takiwa ai nga Maori ki te
whiriwhiri i page 48
nga
tikanga. E haere ana au kia kite i toku iwi nana au i pooti mai, a e
hiahia ana au kia ata korero matou mo aua putake.
Te Mitirihana.—E hiahia ana te Kawanatanga ki te tuku tuku atu i te Pire whenua Maori i te wa tonu e oti ai te mahi. Ka ata mahia e te Kawanatanga taua Pire kia rite ai ki ta te hiahia o nga iwi e rua, a i te otinga mai o aua tikanga ka hohoro tonu te tuku atu ki nga rangatira Maori.
I taia i runga i to Mana o te Kawanatanga o Niu Tireni, e George Didsbury, Kai-ta o te Kawanatanga.