.gif)
Nga Korero Paramete: 1886-1890
Taite, te 8 o Tihema,1887
Taite, te 8 o Tihema,1887.
Whakahoki Mo Nga Kupu A Te Mema Mo Kumara.
Hirini Taiwhanga.—E te Tumuaki e hiahia ana ahau ki te whakahoki kupu mo nga kupu a te mema mo Kumara mo matou (ara) mo ta matou tautokonga i te Kawanatanga. Ki taku whakaaro kahore he take e whakama ai matou ki te pera, no te mea kua whakaae te Kawanatanga ki te waiho i a matou mema kia pera ano te maha me nga mema o mua ake nei, no reira ka pooti matou ki te Kawanatanga. Na te iwi o toku wahi o te motu i tono mai i au ki konei hei whakahaere i nga take Maori kihai i haere mai ki te whakahaere i nga take a te mema mo Kumara erangi i pootitia mai matou tokowha hei whakahaere i nga take a nga Maori. E rua aku Pire kei konei hei whakahaere i nga take Maori a ki te ahei i te mema mo Kumara te mahi kia paahi hei Ture, ka kiia ia e ahau e tangata pai. Otira e mohio ana tatou e hiahia ana ia ki te tautoko tonu i ana whakaaro. Heoi ka ki ake ahau penei ano me taku ki o mua ahakoa ka homai he Ture pai e tenei Kawanatanga e tera ranei ka tautoko ano au i a ratou, kahore he tikanga ki au ko tewhea Kawanatanga ko tewhea Kawanatanga ranei. Heoi tonu ko te Kawanatanga e homai ana i nga Ture pai mo matou, na i te mea kua ki mai nei te Pirimia ka waiho tonu e ia a matou mema kia wha heoi ka pooti tonu matou ki aia.
Whakapaeki Nga Mema Maori.
Tame Parata.—Me korero ano ahau mo runga i nga kupu
whakapae mo nga mema Maori kua kiia i roto i tenei Whare he mea
whakawai nga mema Maori ki te taha Kawanatanga i runga i te hoatu i
tetahi mea ma ratou. Ka ki atu ahau ki te Whare mo runga i te taha
ki au kore rawa he tika o enei korero. I tukua aku whakahe mo tenei
Pire no te mea e mea ana kia tangohia tetahi o nga mema Maori, me te
ki hoki kia whakaurua mai te Waipounamu ki te Tai Hauauru o
Aotearoa. Akuanei i runga i te whakahe a nga mema Maori me te
tautoko mai a nga taha e rua o te Whare, ka puta mai te mahara ki te
Kawanatanga kia whakarereketia o ratou whakaaro mo runga i taua
take; ki taku whakaaro e tino marama ana te take i whakahe ai matou
ki tenei Pire, koia nei hoki. I patua e te Kawana-page 35
tanga tera wahi o te Pire e kino ana ki a matou i patua
tonutia e ratou mo ta matau turaki me te turaki a nga mema e tautoko
ana ia matou. Ehara ia taku i te mea na te nui o te whakaaro o te
Kawanatanga kia matou i pera ai to ratou ngawari kia matou erangi na
te mahi turaki a nga mema o nga taha e rua o te Whare. E hiahia ana
ahau ki te tuku i aku mihi ki nga mema o nga taha e rua o te Whare i
whakatika nei i ta matou turaki i tenei Pire, i kitea nei hoki kihai
i tika i runga i tetahi rarangi o te Ture te whakarereke i ta matou
Ture Pooti Motuhake i tukuna ki nga Maori. Kahore rawa a matou kupu
ki te Pirimia mo runga i tenei mea. I haere mai te Pirimia kia matou
me te ki mai kua tuturu ana whakaaro kia patua nga wahi kino o te
Pire, Kei te mohio tonu nga mema e hara ahau i te kaitautoko o te
Kawanatanga. Erangi ka penei taku ki ka tautoko ahau i tenei
Kawanatanga tetahi atu Kawanatanga ranei ki te mahi i nga mahi tika.
Ka tono atu ahau ki nga mema kia kaua e penei te whakapae ki nga
mema Maori a mua ake nei. Ki taku mahara hoki ma enei whakapae e
tupu ake ai etahi whakaaro i roto i etahi mema hei arai i nga mahi e
tika ana kia mahia. I puta ake etahi whakaaro he i roto i nga ngakau
o etahi mema i runga i nga korero a te mema mo te taha Maori O
Pewhairangi. Kihai ia i marama ana korero, me whakaae ana ano hoki
ahau he take ano i puta ai taua pohehe. Kahore ia oku pouri mo runga
i tenei mea, heoi me whakawhetai atu ahau ki nga mema mo ta ratou
tautoko i a matou. Me whakawhetai atu ano hoki ahau ki te
Kawanatanga mo a ratou whakaaro pai kia matou.
Pire Whakarite Mema.
Time Kara.—I mea e whakatika kau ake ana ahau ki te
korero i etahi korero torutoru nei kia mutu ai te whakaaro a nga
Mema e mea nei he mea whakarite penei e matou me te Kawanatanga ki
te homai e ratou kia wha nga mema ka tautoko matou i a ratou, Ka ki
tonu atu ahau i konei he horihori tenei korero. I whakamarama penei
te mema mo te taha Maori Whakararo i tana pooti (ara) ko tana
whakahe ki te Pire ko te meatanga a te Kawanatanga kia whakahokia
iho nga mema Maori kia toru, no te whakakorenga i taua tikanga ka
pooti ia mo te Pire. E te Tumuaki mehemea e tahuri ana nga mema o
tera taha o te Whare ki te whiriwhiri i nga mahi a nga mema o to
ratou taha, ka pai tena mahi, He aha noki ta tatou e kite nei i ia
wa i ia wa kahore pea he rereke kau ano no nga whakaaro o tetahi ki
tetahi o tera taha o te Whare. Ko etahi o ratou e pooti ana ki
tetahi taha me etahi ki tetahi taha mo runga i taua take ano. Haunga
ia tena e hara hoki i te mea tika kia tango whakaaro matou i aua
mema kia pehea kia pehea ranei matou. Hua noa ahau me korero matou i
ta o matou nei hinengaro i tohutohu ai ki a matou heoi ta matou i
tono ai i runga i tenei korero ko te tika. I mahara matou kahore i
tika te mahi a te Kawanatanga ki te whakahoki iho i o matou mema kia
toru, a i kaha ta matou whakahe i taua tikanga, a i kite hoki te
Kawanatanga i te tika o ta matou whakahe. E te Tumuaki pena mai te
tiaho o te matauranga ki roto i a matou i runga i nga kupu ako mai a
te mema mo Heretaunga i a matou, Ki toku whakaaro ia hei tetahi
tangata matou ki te mahi Paremete he tangata hei kimihanga
matauranga ma matou. I ki mai taua rangatira kua mau matou kei roto
i nga ringa o te Kawanatanga, no te mea ka ahei noa e ratou te tuku
i tetahi whakawehi whakakore ia matou i ta ratou wa i pai ai ratou.
Otira heoi nei taku kupu, kahore nga mema Maori e wehi ki te hoki
atu ki o ratou kai pooti pena me te mema na. A i te mea e whakaatu
mai ana taua mema i te nui o tona iwi kihai pea ia i whakaaro iho he
neke ke te nui o nga tangata nana matou i pooti mai (ara) o ia
takiwa e tu nei matou hei mema ko toku iwi e tae ana ratou ki te
wahi toru te nui o te motu o Aotearoa a i te pootitanga i muri nei e
ono tekau ma wha nga teihana pooti i taea e ahau ki te whai korero
ki a ratou. Otira kahore au e amuamu, kaore au e wehi ki te hoki atu
ki toku iwi. Ki toku mohio i penei te ki a te mema mo Tanitana ki te
Tonga kahore e pai kia tu he mema Maori hei mema mo te Whare kahore
ratou i pai hei noho ki tenei Whare. He tika pea page 36
tena hamumu he teka ranei,
Otira ka penei taku ki, i te mea e kite ana ahau i nga mema pakeha e
whakararu kau ana i te taima o te Whare e whakakino ana i nga
tikanga o te whare a e whakanui ana i nga moni hei utunga ma te
Koroni i runga i te noho tonu o nga korero hangahanga noa iho. Kua
wkakaaro ahau mehemea kahore matou e pai kia noho ki tenei Whare kei
te hoki iho to nga mema pakeha pai hei mema. Ko te mea pai me kaua
nga mema e penei te hono tonu o te whakapae kia matou ina tukuna a
matou pooti. Kahore a matou ki kua riro te pooti a mea te hoko e te
Kawanatanga, te ki ranei kua oti te hoko te pooti a tera rangatira e
te Apitihana Erangi e waiho ana e matou ki ia tangata ki ia tangata
te whakaaro ki ana mahi me te waiho ia mema ki tona iwi pooti. A ko
te mea tika me waiho e nga mema kia matou te whakaaro kia matou me o
matau iwi. E whakaaro ana matou e mahi ana matou i a matou nei mahi.
A kahore matou e moumou ana i te taima o te Whare.