Whakahaere Whenua Maoeri.

H. K. Taiaroa.—E whakatika atu ana ahau i te tono a Te Heremiki kia nukuhia atu tenei Pire mo apopo korero ai. E pai noatu ana kia korerotia te Pire Whakatikatika i Te Ture Kooti Whenua Maori, engari ko taua Pire Whakakore i Te Ture Whakahaere Whenua Maori he mea e tika ana kia ata whiriwhiria mariretia e tatou. Ki taku mohio i mahia taua Ture hei whakaoti hei whakakaere hoki i nga hoko i araia e te Ture Whakahaere Whenua o te tau 1886. Koia te take page 7tono ai au kia kaua tenei Ture e pa ki nga whenua. Maori o te Waiponamu me Rakiua. Kei te tika kia tuku atu ahau i taku moteni e mau nei i te Pukapuka o nga Ota, ko ahau hoki te tangata whakahaere i aua whenua. I taku whakaaetanga kia whakamana te Ture o te tau 1886 i mahara ahau e kore e pa atu aua tikanga ki nga mahi o waho atu o tenei motu o Aotearoa. E mohio ana au koia nei te tikanga notemea ko nga Maori ano o tera motu kei te tiaki ano ia ratou, kaore hoki te Kawanatanga i te aroha atu kia ratou, kaore hoki au i te pai kia peneitia toku iwi mehemea nei e hara ratou i te tangata o tenei ao. E mea ana au kia whakaaetia e te Kawanatanga taku menemana, ki te kore hoki e whakaaetia katahuri ahau ki te turaki haere tonu i te Pire i te mea e whakahaerea ana taua Pire. E kore e tika kia mahia nga Ture hei oranga mo nga pakeha anake, a kia kaua tatou e mahara ki nga Maori no ratou nei te whenua. Mehemea ka whakapuaretia etahi hoko ko te mea tika me whakapuare katoa, a mehemea ka whakaaetia nga hoko a etahi tangata me whakaae hoki nga Maori kia hoko, ki te kore me kati katoa. I te whaikorero a te Pirimia i ki ia kaua e pa aua tikanga here ki nga whenua motuhake a nga Maori e noho ana i roto i te pakeha. Na i roto i tenei Pire e araia ana taua tikanga i whakaaetia ra e ia, a kua whakatuheratia mo nga pakeha kaore ano nei kia oti a ratou hoko. I runga i te whaikorero a te Pirimia i mahara nga Maori kaore e pa enei tikanga ki a ratou whenua motuhake, a i pera ano hoki tana whakaatu mai ki te hui Maori i tae atu nei ki a ia. I tono nga Maori i tenei tau kia unuhia nga tikanga here o te Ture o te tau 1886 kia kaua ai e pa ki o ratou whenua. Ko te mea kia tupato te Kawanatanga mo nga whenua he maha nei nga Maori e whaitake ana. I te putanga mai o tenei Pire i whakaaro ahau he mea tika kia tautoko ahau i mahara hoki au e kore e here i nga whakahaere mo runga mo nga whenua e motuhake ana nga take me nga whenua o te Waipounamu, no reira au i tono ai kia tukua atu ki te Komiti kia taea ai te whiriwhiri aku menemana. Ko nga menemana o te Komiti kaore i rite ki taku i hiahia ai. E mea ana te Pire kia whakaotia nga tiiti me nga riihi o mua, kaore he kupu whakatika penei me taku i tono ai, ara mo nga Maori e hiahia nei kia whakahoutia o ratou mokete. Kaore hoki he kupu mo nga whenua i hokona e te Maori i te Maori penei ano me te pakeha, heoi ano nga whenua kaore e paingia ana e taua Pire ko nga whenua i hokona e te Maori i te Karauna i te pakeha ranei, kaore i whakaritea he tikanga mo nga whenua i hokona e te Maori i te Maori. I roto i nga Ture o mua i rite tonu aua whenua ki te whenua a te pakeha. Ki taku mohio kaore he mate i roto i taua tikanga notemea hoki e utua ana taua Maori ki te moni a te Maoti ano, a he mea hoko na tera ki tana moni ake ano, e hara i te mea na te Kawanatanga aua moni. Kei te pohehe nga pakeha kaore te Maori i hoko i a ratou whenua ki te Maori ano, engari i pera ano i mua i te taenga mai o te pakeha, engari e hara i te mea i utua ki te moni engari he mea hoko ki te pounamu me era atu taonga. Ko taku e mea nei ko nga whenua a te Maori kua whakataua nei ki a ia he Karauna karaati e te Kooti Whenua Maori, a ka haere atu tetahi tangata ki te hoko a ka rite ta raua hoko, a ki te whakaaetia e te Kawana e te Komihana ranei, ki taku mohio he mea tika kia rite tonu ia ki te whenua pakeha. I kiia atu ki nga Maori i te mea kua whiwhi ratou ki te whenua motuhake kei a ratou te whakaaro mo o ratou ake whenua. I roto i te Karauna karaati e tukuna and ki te tangata mo te whenua motuhake e mea ana ka "karaatitia ki a ia me o ratou uri mo ake tonu atu." E mea ana hoki te Kaheti e ka whakataua nga take o te whenua ka pumau tonu atu te whenua. Na me korero au mo taku menemana. E hiahia ana au ki te panui atu i te pukapuka mai a Te Make mo runga mo aua take.

Na Te Make Komihana kia Taiaroa.

Mo runga mo to pukapuka o tenei ra whakaatu mai i o kupu e mea na koe kia whakauru atu ki roto ki "Te Pire Whakakore i te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1887," kia kaua e pa atu taua Ture ki nga Rahui Maori o te Waipounamu, me to tono mai kia korero atu ahau i toku whakaaro mo te pai mo page 8te he ranei o aua kupu, me tona ahua me ka kapea atu te Waipounamu kia kaua e paingia e taua Pire. Mo runga mo to kupu tuatahi, e kore he mate e puta mai notemea ko nga whenua o te Waipounamu kei te rereke ona tikanga ki nga whenua o nga Maori o Aotearoa. I te Waipounamu e here ana nga whenua, ko nga riihi anake mo nga tau rua tekau ma tahi e taea ana e nga Maori whaitake, e kore e taea te hoko ma te whakaae anake a te Kawana e taea ai te hoko, no reira e kore e puta mai he mate mehemea ka tukua atu ma nga Maori ano he whakahaere o ratou whenua i raro ano i nga tikanga o nga here e pa ana inaianei ki aua whenua. Na mo runga mo te patai tuarua mehemea ranei ka pa he mate ki nga Maori mehemea ka pa atu nga tikanga o tenei Pire ki te Waipounamu. Ki te pa atu tenei Pire ki te Waiponnamu ka kore e ahei nga Maori e whiwhi nei ki te whenua motuhake ki te reti i o ratou whenua penei me o ratou mahi i nga tau kua pahure ake nei, a ka pangia ratou e te mate ka kore haere hoki o ratou moni. E kore e puta mai he mate mehemea ka kapea mai nga rahui o te Waipounamu ki waho o te mana o tenei Ture, notemea heoi ano te mana i nga Maori ko te riihi mo nga tau e 21. I Aotearoa e rereke ana notemea he maha nga ahua whaitaketanga ki nga whenua, na ko nga ritenga e tika ai kia mahia he Pire penei mo reira e kore e whaitikanga kia pa ki te Waipounamu i te mea e rereke ana ona ritenga."