Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Wenerei, te 7 o Tihema,1887

Wenerei, te 7 o Tihema,1887.

Whakahaere Whenua Maori.

H. K. Taiaroa.—He mea tika kia whaikupu atu ahau mo runga mo tenei Pire, katahi nei ano ahau ka kite i te kape i tenei rangi. Ko etahi o nga rarangi kei te ahua uaua a kaore ano au i ata marama ki nga tikanga; e tika ana kia whai takiwa ki te whiriwhiri i ona tikanga. Kei te whakatika ano ahau ki a te Whitika i a ia i ki mai na he maha nga raruraru i pa ki nga Maori i raro i nga tikanga o "Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886." Te take i penei ai toku mahara ko taku titiro ki nga tangata i pooti ki taua Ture kihai i uru mai ano i tenei pootitanga mai a te iwi. Engari ki taku titiro e kore e rite i tenei Pire nga hiahia a nga Maori. Ko etahi o nga Maori e hiahia ana kia whakakorea atu te Ture Whakahaere Whenua Maori, ko etahi e mea ana kia waiho ano te Ture, engari me whakatikatika etahi taha. Ki taku whakaaro i te wa i mahia ai taua Ture i pera ano nga mema Maori o tera Whare me ahau nei kaore i ata mohio ki nga tikanga o etahi o nga rarangi. I ki ano ahau i reira me kaua e pa taua Pire ki nga hoko a te Maori ki te Maori, me nga whenua motuhake a te Maori; me nga whenua i moketeria i runga i te whakaae a te Kawana i mua atu i te mananga o taua Ture me etahi atu whenua pera. No naianei ka kitea e kore e taea te mokete i te whenua i hokona e te Maori ki te Maori notemea e araitia ana e nga tikanga o taua Ture. I roto i te rarangi whakamaramatanga o "Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886," e mea ana ko tenei kupu "whenua" tona tikanga "ko ia whenua e whaitake ana nga Maori ki runga" haunga ia te whenua i hokona i raro i te Karauna karaati, me nga whenua e motuhake ana ki te tangata. Ko taua rarangi o te Pire te mea i hiahiatia ai e nga Maori kia whakatikaina. E hiahia ana ahau ki te patai atu ki a Te Whitika ka pewhea aua whenua i te mea ka mana tenei Pire. Ki taku titiro e pa ana tenei Pire ki nga hoko whenua i timataria i mua kihai nei i ata oti i mua atu i Hurae kua pahure ake nei, e kore e pa ki nga whenua kua moketeria kua riihitia ranei i muri mai i Hurae. E ki ana nga Maori kei te mate ratou i nga whakahaerenga hoko o muri mai o Hurae. I pohehe ratou kei te ra tuatahi o Hanuere kua pahure ake nei, mahara ana ratou ka ahei ano ratou ki te whakahaere i a ratou hoko i pai ai tae atu ki Hanuere. Kaore au i kite i te Kahiti, engari i ki mai ano etahi Maori i kiia i roto i te Kahiti me timata te mana o taua Ture i te ra tuatahi o Hanuere, 1887. E pai ana kia tukua tenei Pire ki te Komiti mo nga mea Maori, kia ata whiriwhiria, kia whakatikaina mai hoki pea i reira. Me whakaatu atu ahau i tetahi keehi kia mohio mai ai te Kaunihera ki te tikanga o taku e hiahia nei. Ko taku tamaiti tuatoru i hoko i tetahi whenua a etahi Maori. E rima tekau eka. He mea utu nana ki te moni a whakaaetia ana e te Kawana. Kua roa e takoto ana taua whenua engari no naianei ka hiahia taku tomaiti ki te mahi i tana paamu. I mua atu o te mananga o "Te Ture Whakahaere Whenua Maori, 1886," i nama e ia etahi moni hei mahi i te paamu, engari kaore ia i whiwhi i te moni i te wa i mana ai taua Pire. I whakaritea e ia te mokete mo nga marama e toru. Engari kaore i tae mai ana moni i roto i aua marama tonoa ana e ia kia whakaroangia atu te mokete. I mua atu i tenei huinga o te Paramete i tukua mai nga tiiti kia whakaaetia e te Kawana. I tukua mai te mokete me nga pukapuka o tana roia. I ki ano a Te Ruihi o te Tari Maori e kore e taea te mokete nga whenua e hokona ana e te Maori ki te Maori. Engari me whakaatu atu au ko taua mokete kua whakaaetia ano i mua atu e te Komihana Arai i nga Hoko Tahae. I ki te roia a te Kawanatanga e kore e taea te mokete i nga whenua hoko a te Maori i te Maori, notemea e katia ana e te rarangi 3 o te Ture Whakahaere Whenua Maori. E whakahua atu ana ahau i tenei keehi natemea e mohio ake ana ahau ki nga tikanga o tenei, otira he maha noatu nga mea e penei ana ano te ahua. Ko te mea pai me tuku atu ki te Komiti mo nga mea Maori, kia taea ai te karanga a Te Ruihi me Te Make me te roia a te Kawanatanga kei reira ka whakatikatika ai pea: engari me mahara tatou e ka tae ki te wa hei utunga i nga mokete ka ki nga Maori na page 6nga tikanga o te Pire i kore ai ratou e kaha ki te nama moni e ma tera e riro ai a ratou whenua. Ko aua mokete e korerotia nei e au he mea kua oti katoa heoi ano te mea e toe ana ko te whakaae a te kawana. Ki taku mohio ma tenei Pire e whakatika aua tu mea.

Korerotia tuaruatia ana te Pire.

Pire Whakahaere Taonga Maori.

H. K. TAIAROA.—Kaore ahau i te hiahia ki te turaki i tenei Pire, engari e hiahia ana ahau ki te patai atu ki a Te Whitika, mehemea e mahara ana ia ki taku patai ki a ia e mau ra i te Pukapuka Ota o te 4 o nga ra o Nowema, ara e penei ana, "Mehemea ka tukua mai e te Kawanatanga i tenei huinga o te Paremete, tetahi tikanga e taea ai te whakahaere nga whenua me nga taonga a nga Maori e mate ohaki kore ana a e nana moni ana ia ki etahi tangata i te wa i mate ai ia, kia taea ai te whakaea i ana nama;" ki mai ana a Te Whitika ki tana titiro kaore he kino o taua tono, a ki ana ia mana e whakaaro taua tikanga mehemea kaore e taea te tukua mai ki te Kaunihera tetahi Pire mo aua mea. E hiahia ana ahau kia whakaurua atu e tenei Kaunihera etahi tikanga pera ki roto ki te Pire i te Komiti, kia taea ai te utu nga nama a nga Maori e mate ohaki kore ana. E ki tonu ana te Kooti Whenua Maori ka whakataua e ratou ki nga uri tika o te tangata mate engari e kore e ahei ki te whakahaere tikanga mo nga nama a te tangata mate. E whakamarama atu ana ahau i enei tikanga notemea e mohio ana ahau he maha nga Maori me nga Pakeha.e mate ana i aua tikanga, no reira ahau i mea ai, kia utua aua moni e kitea ana e tetahi Kooti he mea tika kia utua. Kaore au i mea kia utua nga nama e kiia kautia ana he nama, engari ko nga nama e kitea ana e tetahi Kooti he mea tika, ara kia whakaritea he tikanga e utua ai aua nama, ara kia puritia aua whenua, kia wehea atu ranei tetahi taha tetahi atu tikanga ranei hei utu i aua nama.