Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Pire Whakahaere Whenua — Maori

Pire Whakahaere Whenua
Maori.

Wi Pere e te Tumumaki e hiahia aua ahau ki te korero mo runaa i tenei Pere. E hiahia ana ahau kia pahitia te korerotanga tuarua o tenei Pire. Kei te taenga atu ki te Komiti ka whaitauira tatou ki te korero i nga rangi e wkakahengia aua. E pai ana nga Maori ki te kaupapa o tenei Pire. E pai ana matou ta te mea i he te whakahaere o nga riihi me nga hoko o mua. E hiahia ana ahau ki te whakamarama atu i etahi o nga he o nga tikanga o mua mo te riihi me te hoko. Ko tetahi he ko nga Pakeha e hoko ana e riihi ana i nga whenua Maori i tahuri ki te tinihanga i nga Maori kia tahuri ai ratou ki te haina o ratou ingoa a he maha nga wahine me nga tamariki me nga tangata hoki i whakainuemia ki te waipiro kia haina ai ratou i o ratou ingoa ki nga pukapuka i whakahaua ano hoki kia haere ki nga whare utu nui kia haere i runga i nga teina kia pau ai a ratou moni kia tahuri ai ano hoki ki te nama i nga Pakeha a ka nui haere nga nama. A he mea ano ka tahuri aua Pakeha hoko ki te hopu i nga tamariki me nga wahine a nga tangata e ngaro atu ana ka mea kia ratou ki te haina takitahi i o ratou ingoa i te mea e ngaro atu ana nga tane. I meatea katoatia enei mea i te mea kahore ano kia tu he hui kahore ano hoki i whakahaerea tetahi tikanga mo runga i aua riihi me aua hoko kihai ano hoki aua kaihoko i mohio mehemea e whakaae ana aua Maori ki te hoko kihai ano hoki ratou i huihui ki te haina i nga pukapuka. No reira ka tautoko au i tenei Pire kia ahei te whakahaere i nga whenua Maori a muri ake nei i raro i te maramatanga o te Ture, kia kore ai hoki he raruraru a muri ake nei ki waenganui i nga Maori me nga Pakeha, kia kaua hoki he raruraru, kia tika ai te tango a nga Pakeha i nga whenua kia riro tika ai hoki nga moni i nga Maori. Kahore au e pai ki tetahi Pire ke atu ki te kore e mauria mai e tetahi Mema tetahi Pire pai atu i tenei. Ko te tikanga i mauria mai ai tenei Pire he mea kia tika ai te whakahaere i nga riihi me nga hoko o nga whenua Maori i raro i te mana o te Ture. Na ka ahu ke aku korero i naianei mo runga i nga korero a etahi mema i roto i tenei whare, ara ki au kahore ano tetahi Komiti tuturu i whakaturia e tenei whare e ahei te whakahaere i tetahi mahi. Ko aua Komiti e whakahuatia nei kahore e mahara nga Maori he Komiti whai tikanga. Kahore ano i mana tetahi mahi a aua Komiti i runga i te Ture, I pahitia ano tetahi ture i te tau 1883 hei tuku i tetahi mana ki te Komiti Maori, Otiia kahore ano i whakahaere tetahi mahi e nga Maori i raro i nga tikanga e whakamana ana e taua Ture ta te mea kahore he mana i tukua ki aua Komiti e ahei ai te whakamana i tetahi mahi, Irongo au i paahitia taua Ture hei whakangawari i nga hinegaro page 10 o nga Maori, otira ki te tahuri ratou ki te mahi i raro i taua Ture e kore e taea e ratou te whakahaere i tetahi mea. A koia nei te tikanga i mahara ai ahau i raro i tetahi o nga rarangi o taua Ture ko nga Maori e whai take ana me tuku atu e ratou irunga i te tuhituhi i ta ratou whakaae ko nga mea e tautohea ana i waenga i a ratou me mau ki te aroaro o te Komiti i mua o te whakakaerenga. Mehemea ka whakarereaketia tenei tikanga ka ahei ratou te whakahaere i tetahi mea katahi koutou ka kite na ne mea e taea ekore ranei e taea e te Maori te whakahaere i tetahi mea. Tera koutou e kite e penei ana no nga Komiti Pakeha. Kei te mohio etahi tangata ki te mahi ko etahi kahore e mohio. Ko taku i hiahia ai kia tu he Komiti hei whakahaere i nga whenua Maori. Ki taku mohio kua whiwhi nga Pakeha i runga i nga whakahaere a nga Komiti. Ko tenei whare e noho nei e ahua rite ana ki te Komiti. Tera atu ano hoki etahi Komiti e whakahaere ana i nga hohipera i etahi atu tini mea. Kahore i meatia i roto i tenei Pire me whakatu he Komiti hei whakahaere i nga whenua a te tangata kotahi a nga tangata tokorua ranei. Kua rongo ahau i roto i tenei whare ki te paahi tenei Pire ka puta ano he raruraru pera me nga raruraru o mua, E rere ke ana aku whakaaro i tena ta mea me whakatu he Komiti i runga i te Pooti a nga tangata no ratou te whenua a ma te nuinga ano o nga tangata e tohutohu atu ki te Komiti ko tehea wahi o te whenua e hokona e riihitia o rahuitia ranei mo nga Maori a ko taua wkakataunga me me tuhituhi ki roto i te pukapuka e tukuna atu ana ki te Komihana kia whakahaerea e ia Kahore he mea penei i uru ki roto i te Ture i mana i mua ake nei. A he maha nga tangata i mate i runga i nga riihi i nga hoko i whakahaerea peratia. Katahi nei ano ka mutu te patu a nga Pakeha a nga Maori i a ratou katahi nei ano hoki ka mutu nga pakanga a nga Maori i waenga i a ratou. Na ka ki tonu au inaianei ki te paahi tenei Pire ekore rawa tetahi Pakeha e patua a mui ake nei Ki te mau tonu tenei ture e mau nei inaianei tera pea e mate tetahi Pakeha tetahi Maori ranei. Kei mahara mai koutou he hiahia toku ki te whakawehiwehi i tetahi o koutou. Otira e tino mohiotia ana no te timatanga mai ano i patua ai etahi tangata i runga i nga raruraru mo runga i nga whenua koia nei te take i hiahiatia ai kia kimihia e tatou tetahi huarahi e taea ai te whakahaere nga whenua i runga i tetahi huarahi tika a kia puritia ai tetahi wahi mo nga Maori. Ki taku whakaaro me tahuri tatou ki te paahi i tetahi Ture e taea ai te whakahaere nga whenua Maori. Kua maha nga tau e whakamatau ana tenei Whare ki te paahi i tetahi Ture mo runga i nga whenua Maori. He mea tika pea kia pataia ko tewhea o enei Ture te mea kino ara o nga Ture Whenua Maori e mate nei etahi i roto i etahi wa. Iraro i tenei Pire e tukua ana matau kia mahi tahi me te kawanatanga i runga i te whakahaere o a matou whenua, Kua nui ke aku kupu i aku i whakaaro ai kia korero au. Na heoi taku kupu inaianei kei te taenga o tenei Pire ki roto i te Komiti ko te wa tika tena hei whakapuaki kupu whakatikatika.