Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paramete: 1886-1890

Ture Whakapumau Take — Tika

Ture Whakapumau Take
Tika.

Tame Parata.—Ka pirangi ahua ki te patai ki te Minita Maori mehemea i runga, i te rarangi hou i whakaurua ki tenei Pire i roto i te Komiti Tikanga Maori, me te whakawhitinga o tekiona whitu ki te waru me tekiona waru ki te whitu tera e kore ranei e pa ona ritenga ki nga whenua katoa o Te Waipounamu? Ki toku whakaaro he Pire pai rawa tenei. Katahi te Ture o tenei Whare hei homai i te ora ki nga Maori o Te Waipounamu, kua utongatia nei te mate ki runga ki ratou mai ano i te tau 1865. He aitua kino rawa i pa ki te iwi Maori i raro i nga tikanga o te Ture Kooti Whenua Maori 1865, tae noa ki o ratou whenua i paahitia i raro i tenei Ture. He nui hoki nga whenua i puta i te Kooti, hoatu ana kia tokoiti nga tangata ki roto ki nga karaati; he kaitiaki taua hunga e ai ta nga Maori mahara. He nui rawa atu nga kino kua kitea inaianei ite mea he maha nga tangata whai paanga ki te whenua i Kapea ki waho, tukua ana etahi tangata ki roto o te karaati hei kai tiaki kau, kahore rawa o ratou take ki te whenua, a inaianei kua mea aua tangata no ratou ake te one one. Heoi te take i tukua ai etahi ki nga karaati, na te mea he tangata matau e hara ite mea no te nui o a ratou whai taketanga ki te whenua.

Ka te kau tau e inoi ana tangata Maori O Te Waipounamu kia whakaorangia ratou kia kimihia hoki o ratou hea. Me te ratou tuku pitihana mai ia tau ia tau kia haere atu te Kooti Whenua Maori hei wehewehe i a ratou whenua. Ite tau 1883 ka tu tetahi Kooti ki Kaiapoi tae atu ana etahi Maori ki reira tono ai kia rohe rohea a ratou whenua, puta ana te kupu a te Tumuaki, ara e Tiati Maketanara kahore he mana o te Kooti. Heoi kau te mana, ko te whakarite kai whakakapi mo te hunga kua mate. Katahi ka mahara nga Maori o reira kua tino aitua ratou me hemea kaore e whakarereketia te ture, a no te taenga atu o te Minita Maori ki nga kainga maori o Te Waipounamu i roto i enei marama kua hori ake nei, ko te inoi tonu a nga Maori ki aia, me whakatakoto he Pire ki te Paremete hei tuku mai i te ora kia ratou penei me tenei, koia ahua i miharo ai mo te homaitanga o tenei Pire, a mehemea ka paahitia e tenei Whare katahi ka whai mana te Kooti ki te wawahi i a matou whenua, ki te tuku ki ia tangata tona hea tona paanga, a he aio he ahuru tona mutunga iho tae atu ki te Koroni katoa, i te mea kua mohio ia tangata ki taua piihi, kua puta ki aia te karauna karaati, katahi ia ka kaha ki te whakapai ki te whakatupu page 7 kai ki te whakatu whare ka waiho taua ahuwhenua hei tauira mo te hunga mangere. Ko ahau hoki tetahi tangata tohe nui ki oku hoa Maori kia maia ki te mahi, mai ano i te tau 1854, he tino mohio noku kei kona te orangatonutanga mo te iwi Maori, ara me whai ratou i nga hikoioga waewae o te Pakeha. Otiia ko te tino take kihai i noho ora rawa nga Maori o Te Waipounamu, he kore mohio ki o ratou piihi whenua ake ite mea kaore ano kia wehewehea. Kaore hoki te tangata e pai ki te whakapai ki te whakamomona i tetahi wahi, muri iho pea ka riro he tangata ke. Kei te penei to matou ahua, tuku iho ite tau 1848. A mehemea ka paahi tenei Pire, e kore e tae rawa ki te wha tau, kua tae mai he tino painga ki nga Maori. Titiro ia ki te rahui Maori o Kaiapoi; i ata wehewehea, na Takuta Para whakahaere i mua; na inaianei kanui te noho pai o nga Maori i runga ite mea kua mohio ia tangata ki tona wahi ake, a ka ahei ia te mahi, te reti te aha ranei e kitea e ia te tika ite mea hoki ko ia anake te ariki. Heoi e kore au e whakaroa i te Whare, erangi ka patai ata ahau ki te Minita Maori. Heoi te take i korero ai kia mohiotia nga take e tautoko nei ahau i tenei Pire.