Mane, te, 31 o Akuhata, 1885
Motini Turaki.

Wi Pere.—Me korero ahau mo etahi kupu a nga mema. I au e pooti ana, e whai ana ahau i runga i ta taku hinegaro i kite ai naku ano taku mahara. Kua kite ahau kei nga pootitanga mo nga mea e pa nui ana ki nga Maori he turaki tonu ta etahi kaoro e whai whakaaro ki nga Maori. Ko tenei te putake i tautoko ai matou i tenei Kawanatanga, he whakaaro nui mai no ratou. Ki o matou mate, ki hai rawa matou i atawhaitia i mua. Ahakoa kore he ahatanga e taka mai ki nga Maori, kaoro au e amu amu, ka whakawhetai tonu ahau ki te Kawanatanga mo ta ratou ngakau pai. Titiro, kaore ano kia meatia te tahi mea kotahi i tenei Paramete hei whakapai i nga Maori kore rawa he hamu karaweta nei. Nga tini pitihana a nga Maori e whakahe ana ki nga reiti, ki te mahi he o te Kooti, aha ranei, kaore ano kia whakaarotia, kaore ano kia whakaputaina he painga mo nga Maori kia iti nei. Tetahi e tono ana nga Maori kia whakatokomahatia he mema Maori. Kia kotai mema mo ia rima mano tangata Maori. He mea pai kia penei tia. Otiia tera pea e wehi te Whare kei pooti tonu matou i te taha kotahi. Kua nui rawa hoki te korero a etahi mema mo to matou pootitanga ki te taha katahi. Tenei te take i pena ai matou. Ko nga mea e eke nui ana ki runga kia matou hei painga mo matou, e turakina ana e tetahi taha. Inahoki ki te homai "Te Pire Whakahaere Tuku Whenua Maori," tera e turakina e era mema. Na tenei ahua a ratou, e kore pea e paahi tia taua Pire. Kei te ahua pohehe etahi onga mema o te Rerewe ki Akarana. E kii ana a Meiha Atikini kaua e hanga taua rerewe, erangi me matua hoko kia kaua e iti iho ite 500,000 eka whenua i nga Maori katahi ka tika kia haere te rerewe. Te take i penei ai he wehi pea kei tau mai he ora ki te iwi Maori. Na tenei kupu ka titiro whakahe ahau ki te motini a Meiha Atikini. Na mo runga mo te kupu kia mahia te rerewe o tera motu ara no te Tai Rahiti ahu ki te Tai Hauauru. E mohio ana ahau ka taumaha rawa tenei Koroni me nga Maori hoki mehemea ka mahia. E tino whakahe ana matou ki tenei ritenga kia hoatu kia Rua Miriona eka te whenua ote Karauna me to £97,000 ia tau ia tau ki te Kamupene mo ta ratou mhinga o page 30taua rerewe. Ko te hiahia pea a etahi mema me waiho ma te Koroni ano e mahi ana rerewe. Ki taku whakaaro te take i homai e Meiha Atikini tona motini, he whakahinga i tenei Kawanatanga, me etahi atu motini, he pera ano. E kore nga mema Maori e tino mohio ki te ritenga o enei motini me te take i homai ai, otiia e mohio ana ratou na enei Kawanatanga i takatakahi nga kaki a nga Maori ki roparuparu. Katahi te Kawanatanga i aroha ki te iwi Maori ko tenei e tu nei, koina te take ka pooti matou mo ratou, ahakoa kei te whakahe matou ki te whakaaro a te Kawanatanga e tohe nei kia mahia te rerewe ki Hokitika. E whakarongo ana ahau ki nga whai korero a etahi mema i roto i te Komiti Maori i waho, i roto hoki o tenei Whare, he whakaaro turaki tonu ta ratou. Kaore e ata titiro ki te tika me te he. E mea ana ahau me titiro ki te tika me te he. E hia hia ana ahau kia whai takiwa te Kawanatanga hei whakahaerenga mo a ratou ritenga Maori, ki te kore e tika, tera au e pooti ki te whakahe ia ratou a muri ake nei. Otiia kaore ano kia mutu taku whakapono kia ratou. Kaore ano ahau kia kite noa te he o ta ratou whakahaere. Kowai e porangi ki te patu i tona hoa aroha. E kore te tangata e tahuri ki te hoa pono. E ngakau nui ana pea nga mema o Katapere kia hanga ta ratou rerewe. Ko nga Pakeha o Taranaki kei te Whakahe i te mea kia puta ta ratou na rerewe. E tika ana kia mahia nga rerewe mehemea a noho ora ana te Koroni, a tera au e tono a tona wa kia homai he rerewe mo toku takiwa. Mehemea e tino nui ana te utu e tukua nei mo te mahinga o te rerewe o Katapere, e pai ana ra me whakaiti. Otiia me tiro tiro marire ona ritenga. Na e penei ana ahau mo te mahi ta ake nei, me whakaeke aua ta ake takoha nei ki nga taonga whakahihi, ki te waipiro, ki te tupeka me era tu mea e hara i te mea e ora ai te tinana o te tangata. Ko nga tangata e kai whakahihi ana i te waipiro e kore ratou e manawapa akahoa nui tona utu. Kaua e mauahara nga mema mo ta matou pootitanga kite Kawanatanga, erangi me whakahoa kia matou kia paahitia e tatou tahi he ture pai mo te katoa. Ka pooti tonu ahau ki tenei Kawanatanga mo ta ratou pai kia matou kia kitea e au heaha te ora e taka mai ki nga Maori. Ahakoa tu mai he Kawanatanga hou, ko wai ka tohu, kowai ka mohio, ka ara mai he Kawanatanga pai atu ia ratou. E kii ana etahi mema kaore i te utu taake nga Maori; e he ana tenei, e utu nui ana ratou me nga takoha hoki i runga i nga retinga hokonga whenua. Kauaka e mahia te rerewe ki te Tai Hauauru o tera motu inaianei, waiho kia aukahatia te waka, kia whai moni te motu, katahi ka tika, aua e mahia inaianei.

Tame Parata.—E te Tumuaki. E hiahia ana ahau ki te whai kupu mo nga mema Maori. Kei te ngakau pouri etahi mema mo te pootitanga toputanga a nga mema Maori ki te Kawanatanga. Ahakoa kaore e puta mai a ratou kupu ki o matou kanohi i roto i te Whare kei waho pea e korero whakahaere ana. I mahara ahau e penei te ture o to tatou Whare; ahakoa toimaha nga kupu a etahi mema ki etahi i roto i te Whare nei, ki te putanga ki waho, ka wareware noa iho, otiia kua kite ahau inaianei kei te mauahara tonu etahi mema. Na me kii atu ahau e hara tenei i te whakaaro rangatira, e hara tenei i te mea tika. He iwi matauranga nui koutou e nga Pakeha, i haere mai koutou i Ingarangi, i tera whaitua o te ao hei mau mai i te ritenga o te pai hei tohu mo matou mo te iwi e noho matapo ana. Aua rawa koutou e homai he tauira he. I pooti ahau i runga i toku hinengaro i kite ai. Kaore au e pai me tohu tohu mai te tangata mo toku pooti, maku e ata whakaaro ki taku ake e pai ai. Otiia ko oku iwi e pai ana kia pooti ahau ki tenei Kawanatanga, waihoki pea, nga mema e turaki ana i te Kawanatanga, he mea tohu tohu mai pea na nga tangata o a ratou na takiwa me pooti turaki ratou i te Kawanatanga. E kore au e amu amu atu kia ratou mo ratou e pooti turaki nei, a kaua rawa ratou e whakahe ki au e mahi nei i taku i kite ai. E haere ana te mahi a ia mema kia manaakitia ia e nga tangata o tona takiwa. Ko etahi o nga mema Pakeha o tenei Whare na nga Maori ratou i pooti. Mehemea i pooti katoa nga mema Maori page 31ki te taha turaki e kore ratou e taunutia. E korero ana ahau mo taku kotahi, kaore au e mohio te take i penei ai te pooti a nga mema Maori: e kore au e whakama mo toku pooti, e kore au e taunu ki tetahi tangata ana rere ke tana pooti i taku. E koa ana ahau ite mea ka whai takiwa ahau hei whakapuakanga i enei aku kupa. Ko etahi mema e kii mai ana he hoa tino pai no matou, aua. Kowai ka mohio te pono o a ratou tikanga. Inahoki ta ratou motini turaki nei; e hara tena i te tohu pono e mohio ai matou, he aroha ki nga Maori. Engari pea, he hiahia na ratou kia riro ia ratou nga painga o nga nohoanga a te Kawanatanga. Heaha te putake i waiho tenei motini turaki kia tata te mutu te Paremete? Te homai ai i te tuatahi, i te homaitanga e te Kawanatanga i a ratou Pire me nga pukapuka moni. I mua i te turakanga o te Kawanatanga o ta Hori Kerei, ka kiia nga mema tokowha i rere ki te taha whakahinga, "he kiore" ratou. He kupu whakaiti tangata tenei: e kore nga mema Maori e karanga penei ki nga mema Pakeha, "he kiore koutou." He mea whakama rawa tenei, me te mahi hoki a etahi mema e whakakino nei ratou i nga Maori, e karanga nei he kenepuru matou, he aha noa atu. E koa ana ahau ite mea kua tuhia enei kupu kino a. ratou ki roto ki nga pukapuka whai korero o te Paremete, i te mea tera e kite to tatou ariki wahine a Kuini Wikitorea ia ratou korero penei, ara a ratou kupu whakarihariha mo te iwi Maori e noho pai nei ratou i raro i te maru o te Ture. Ko tenei mahi taunu kia matou, e hara tenei i te mea e hohoro ai te whakakotahitanga o nga iwi e rua nei, e ai te korero au au a etahi mema, he mea pai kia noho kotahi. Engari ma enei tu korero e wehe wehe ia tatou. E kii ana etahi mema kia kotahi tonu te ture mo te Pakeha me te Maori, otiia e kore e hohoro te pera i runga i tenei mahi a ratou. Mehemea ka mau tonu ta ratou korero kino mo matou me te homai hoki i nga ture kino, ka kii ahau, kia rua rawa nga ture, me wehe rawa, me noho te Pakeha i raro i ona ture me hoki te iwi Maori ki ona ritenga o mua ara ki o nga tupuna. Otiia ki te hoki atu ratou ki nga mahi tawhito, tera e karangatia, "Katahi te iwi kino ko koutou." I korero taunu tetahi o nga mema Pakeha o Poneke nei mo nga Maori. Me mahara ano ia he iwi haraki rawa atu to Pakeha i mua. A e noho mai nei ano etahi tangata ki Ingarangi, ki Koterani ki Airana he tino weri weri rawa atu, me ta ratou mahi, tino wehi tina kino atu i ta nga Maori. Mehemea ka wahi au i te whakaaro a etahi mema, ko te mea pai pea moku, me puta atu ahau i tenei Whare. E pouri ana ahau mo te ahau o ana mema kia matou Otiia e kore au e whakaara i tenei korero a muri ake nei. Me kati ra. Me whakarere kia ware ware tonu atu.