Title: Nga Korero Paramete: 1881-1885

Author: New Zealand Parliament, Legislative Council

Part of: He reo ture nō te taha Kāwana / Language of the Crown

Conditions of use

Share:

Te Pire Whakarite Hou I Nga Takiwa Pooti Mema.

Nga whaikorero mo runga i te menemana a Rira Wuru, ara:—"Kia whakakorea te pooti motuhake a te iwi Maori, a kia whakakotahitia ratou me te iwi pakeha, i runga i te pootitanga mema."

H. K. Taiaroa.—E Te Tumaki, ka korero ano au mo te menemana a te Mema mo Waitemata, a Rira Wuru. Ka whakapuaki atu ano au i taku whakapai mo ana korero i runga i tona menemana, a, me taku whakaae ano ki tana e ki nei kei te tata haere ano te takiwa e whakamutua ai tenei ture e tu nei nga Mema Maori. Kaore tahi oku wehi mo te iti o nga Maori o Te Waipounamu, ahakoa mana atu tenei Pire; engari e ki ana au he mea hou rawa tenei Pire kua takoto nei ki o tatou aroaro, he mea hou ki te pakeha raua ko te Maori, E kore au e ki e hara tenei i te Pire tika, ara; mo te taha pakeha, no te mea ko ratou kei te mohio ki nga tikanga o roto; haunga nga mema i roto i tenei Whare, engari o ratou iwi tonu e noho mai na i waho. Ki taku whakaaro ki te tu tenei Menemana i naianei tera e pa he raruraru ki waenganui i nga Maori; me ki atu hoki au ki nga mema o tenei Whare, ko etahi Maori he mohio ko etai he kuare; tetahi, me whakaaro ano te rereketanga o te reo o nga iwi e rua, he reo ke to te Maori, he reo ke to te pakeha; no reira era e roa e haere ana nga tikanga katahi ka rite te mohio o tetahi ki to tehai. He tu atu taku i naianei ki te whakaatu ki tenei Whare i te whakaaro i tuturu i roto i a matou i muri iho i ta matou korerorerotanga mo tenei Pire. I penei ki taku mohio—kia mau tonu matou ki tenei ture e tu nei matou hei mema, a. ki te whakaae te Whare kia whiwhi ano matou i etahi atu mema i runga i te tikanga pakeha, pai ana. Kaore au i te mohiu he aha ranei te pai ka puta mai i roto i tenei menemana; tera pea e whitu e waru ranei nga mema Maori ka tu mai ki tenei page 23Whare i runga i taua tikanga, otira, ki taku whakaaro me waiho tonu kia tu tenei ture e mema nei matou, ara; kia kaua e whakakorea i naianei. Ko taku hiahia nui me tuku atu i te tuatahi enei tikanga whakarereke i te ture mema Maori kia whiriwhiria mai e te iwi Maori, a, kia whai taima hoki nga mema Maori e noho nei i roto i tenei Whare, ki te hoki ki o ratou iwi korerorero ai i nga tikanga katoa o roto: kia whakaatu ai ratou ki o ratou iwi Maori—e—ko te tikanga o tenei whakarereke i te ture mema Maori he mea kia rite tonu te huarahi pooti mo te pakeha raua ko te Maori; kia riro ma to matou iwi nui tonu e whakaoti tenei korero, no te mea hoki he toko iti rawa matou tokowha e noho nei i reto i tenei Whare hei whakaoti. E mohio ana tatou katoa ki te ahua o te Maori ka ohorere te hoatu tetahi mea ki runga ki a ratou e kore ratou e pai, engari ki te ata whakamaramatia ki a ratou tera ano ratou e whiriwhiri e titiro pai ano pea i taua mea. E hara taku i te whakahe i te menemana a Rira Wuru, te mema mo Waitemata, engari e ki ana au me ata waiho kia kotahi tau e takoto ana, me tuku atu mo tera Paremete, kei tu i naianei a i te taenga atu ki te aroaro o te iwi Maori ka whakahengia e ratou. E ahua pai ana ano tenei menamana ki au. Me whakamohio atu ano i au te tu o matou o nga mema Maori, e kiia ana e nga iwi o waho ko matou ki te whakaae i nga mea katoa e mahia ana i roto i tenei Whare; titiro ki te Pire Kooti Whenua Maori, i te mahinga o tenei Pire i roto i tenei Whare i whakaae katoa nga mema he Pire pai rawa atu, na, kua kite tatou i naianei kei te whakahengia etahi wahi e te iwi Maori. Mehemea e uru ana te Whare ki roto ki taku whakaaro e korero atu nei, era e whakaae kia ata waiho tenei mea, kia rongo rawa te nuinga o te iwi Maori a ma ratou e whakatau. Ki te whakaaetia e kaha ki te whakakore i muri iho, no reira au ka ki he kai-ka rawa tenei menemana, e hiahia ana au kia waiho mo tetahi atu taima pai. E pouri ana au i au ka tono atu nei ki te mema mo Waitemata (Rira Wuru) kia unuhia tona menemana ki waho; otira me pewhea atu hoki au, e kaha ana te whakaaro mo tenei mea, a ko te mea tika ma te iwi ke e whaoti. Ka korero au i naianei mo te Ture Whakamana Pooti. I runga i tetahi Ture i whakamanaia e tenei Whare e whai pooti ana nga Maori e whiwhi nei ki nga Karaati motuhake, ara; mehemea kotahi anake te tangata i roto i te Karauna Karaati, ka whai pooti taua tangata. Ki taku mohio he whakakuare rawa ta taua Ture i te Maori, no te mea ki te whiwhi Karaati tetahi Maori ki a ia anake, he Karaati motuhake tena, a ka whai pooti ano ia; na, mehemea e ono nga tamariki a taua tangata he pakeke anake kei runga atu nga tau i te rua te kau ma tahi. Kaore e mana ki te pooti—Ahakoa no Niu Tireni tuturu era tangata kaore e tukua he pooti mo ratou. Na ko te pakeha e haere mai ana ki tenei Koroni, e ono tonu ona marana ki konei ka mana ia ki te pooti. He aha te take i puritia ai tera pooti i te Maori?—te tangata i whanau nei ki tenei motu, a i noho tuturu hoki ki konei. Heoi taku kupu mo taua mea he mahi rawa na tenei Whare te whakatu i taua Ture. Taku kupu whakamutunga he mea atu ki te mema mo Waitemata kia unuhia tona menemana.