Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1904-1905

Waapu I Te Huia

Waapu I Te Huia.

Wi Pere (mema mo nga Maori o te Tai Rawhiti).—I te mea kua korerorero etahi mema honore i nga take i mea ai ratou e tika ana kia hoatu he moni motuhake mo nga mahi nunui i o ratou takiwa ake, no reira ki taku mahara me tono atu ano hoki ahau i tetahi moni pera ano mo toku nei takiwa. Tera tetahi wahi kei toku takiwa ko Uawa te ingoa. Ko nga tangata mahi paamu me nga tangata whakatupu hipi o toku takiwa e noho mate ana e noho taumaha ana i raro i nga tikanga e mau nei i naianei, i runga i te utanga atu i a ratou taonga ki runga ki nga poti me nga kaipuke ririki hei hari atu i aua taonga kia tae ai ki runga ki nga tima. page 24E tino mohio ana ahau mehemea ka taea e te Kawanatanga te tuku mai ki aua tangata tetahi moni e kaha ai ratou ki te whakaara waapu ma raotu ka kaha ratou ki te uta i nga initareti, me ki pea i roto o nga moni katimauta e kohikohia ana i te tuunga kaipuke o Uawa. I roto i enei tau maha kua hori ake nei kaore ano tetahi mahi nui kotahi e pa ana ki te katoa kia mahia ki roto ki taua takiwa. Heoi te mahi ma nga tangata o taua takiwa he utu anake i tetahi wahi o te itareti i runga i nga moni nama i namaia hei painga mo te koroni nui katoa. Nui atu te kino o te mahi a te Kawanatanga mo taua takiwa, ano me te mea nei e hara rawa taua takiwa i te wahi no Niu Tireni engari he motu motuhake ke noa atu. Mehemea ka kaha te Kawanatanga ki hanga waapu ki taua takiwa hei tino painga nui tera mo nga tangata e noho ana i reira. Kei te mohio te Kawanatanga ki te ahua; a e tono atu ana ahau i naianei kia namaia he moni motuhake mo ratou anake, a kia kaua hoki e tukua tetahi wahi o nga moni o te koroni mo te waapu i Te Huia, notema ki te peratia ka waiho tera hei take raruraru hei take puhaehae i waenganui i era atu mema o tenei Whare. He tino pai atu me nama i tetahi moni motuhake mo taua waapu a waiho ma nga tangata o roto i taua takiwa e utu nga initareti. Taku korero tuturu tenei i roto i nga tau maha, a tena hoki koutou nga mema e mahara i kaha rawa taku tono atu ki te Kawanatanga kia namaia he moni e nui ana hei whakaoti i te raina reriwe e rere atu ana i Kihipane kia puta tonu atu ki Tauranga. Ka taea noatia atu taua raina te mahi i roto i nga tau e toru, atu i Kihipane tae noa ki Tauranga, mehemea i peratia kua nohoia katoatia e te tangata nga taha e rua o taua raina i naianei puta noa i taua whenua. Otira i pewhea te tukunga iho? E rima ano nga maero i oti i te tau tuatahi, e rima maero i te tau tuarua, a e rima maero i te tau tuatoru. Mehemea ka pena tonu te ahua o te mahinga o tena raina e kore rawa e ea tona mahinga, ko te take kaore e whai mahi; engari mehemea i tukua mai ki taku i tohutohu atu nei ahau kia whakaotia katoatia taua raina kia puta tonu atu i nga tau e toru kua whai hua i naianei. Mehemea e whakaroangia ana te hanganga o taua raina i runga i te mahara kia waihotia taua mea hei whakawhiwhi mahi ma nga tangata pirangi mahi o taua takiwa, kaati, kua marama ki taku titiro e hara tera i te mea e mahia ana hei painga mo te koroni katoa. I ahau e ki atu nei kia namaia he moni e nui ana hei whakaotioti i enei mahi i roto i toku nei takiwa kaore ahau e mea ana kia waihotia ma tetahi atu takiwa o te koroni e utu tetahi wahi o nga moni hei whakaea i taua nama. E mohio ana ahau mehemea ka tangohia he moni mo tenei take tika i roto anake o nga moni o te koroni—ara nga moni e takoto ana hei mahinga rori, piriti, me era ahua mahi pera — e kore rawa toku takiwa e korero nei ahau e whakawhiwhia ki tetahi kapa kotahi i roto i tenei toru tekau tau e takoto ake nei. Kaati i konei nga kupu hei korero atu maku mo runga i tenei take; heoi taku kupu e tino kaha rawa ana taku akiaki atu ki te Kawanatanga kia whakaritea mai he moni hei mahi i te waapu mo Uawa. Ki taku mahara ka oti pea taua mahi i te £3,000 pea, tatemea he wahi ngawari noa iho a reira hei whakatuunga waapu. Tetahi take e hiahia ana ahau ki te korero ko te piriti o Motu. Kei te mohio te Kawanatanga he tokomaha nga tamariki i matemate i mua ake nei, e whakawhiti ana i te awa o Motu i runga waka kia tae atu ai ratou ki te kura ka tahuri ki te wai ka mate, na te kore piriti anake te take. Ko tetahi take ano tena e tino tika ana kia whakaotia tatatia e te Kawanatanga i naianei tonu, kei mate ano he tamariki ki taua awa.

Te Pika (Mr. Speaker).—Ko tena take e tika ana kia korerotia a te wa e korerorerotia ana nga Etimete mo nga Mahi Nunui, e korero ke ana te Whare i naianei mo runga i te ripoata kia whakaritea he moni hei whakatu waapu.

Wi Pere.—Kaati, e kore ahau e whakaroa i te korero, heoi ka tuaruatia atu ano e au taku tono kia whakaae mai te Kawanatanga kia namaia he moni motuhake hei hanga waapu ki Uawa. Waiho nga moni o te koroni kia takoto ana, kaua e tukua tetahi wahi o nga moni o te page 25koroni mo taua waapu, kei tu kotoa ki runga nga mema o nga taha katoa o te Whare nei ki te whakahe. Kei te kite atu hoki ahau ka whiwhi ana tetahi mema i tetahi wahi moni mo tona takiwa kua puhaehae tetahi, kua riri mo te whiwhinga o tetahi. No reira, e ki atu ana ahau, tukua mai kia whiwhi enei tangata e korero ake nei ahau i tetahi moni motuhake ma ratou, ma ratou e whakapau i runga i to ratou hiahia ake. Tukua mai he moni ma ratou ake, a ma ratou ake ano e utu e whakaea atu.

Te mutunga o nga whai-korero paahitia ana te ripoata mo taua waapu i Te Huia.

Haere tonu nga mahi a te Whare, a no te tekau meneti te paahitanga i te tekau ma tahi o nga haora i te po ka huki te Whare.