No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Pire Pooti Mema Paremete.

No tenei ra ka whakahaerea tenei Pire, he maha noa atu nga mema Pakeha i tu ki te whai-korero mo te Pire, ka mutu ratou ka tu ake ko—

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau).—Kaore au i hiahia kia whai-korero ahau mo tenei Pire, engari kua whai kupu te honore mema mo Ohinemuri mo taku pooti mo runga i te kiinga kia tukua nga tangata turoro ki te pooti a pukapuka. Ko te mema mo Ohinemuri he roia, a ko tena iwi ko te page 51roia kaore e tu motuhake ki te taha kotahi anake. Ka tautoko ratou i tetahi keehi i tenei ra, a apopo ka tahuri ki te patu i taua keehi. Kaore ahau e whakaae ana kia tukua he mana pooti ki nga turoro, pera me etahi honore mema e ki nei. Kua tae mai ahau i naianei ki te korero a te honore mema mo Pei o Pereti me ta te riira o te Apitihana. Kua kawea mai e raua ki roto ki tenei korero te tuunga o nga mema motuhake hei mangai mo te iwi Maori, I ki te riira o te Apitihana kia whakakorea atu nga mema Maori. Ko te mahi a te Apitihana me etahi o nga mema o te taha Kawanatanga e mea ana kia whakakorea atu te mana o nga Maori kia tu he mema hei mangai mo ratou i roto i te Paremete o Niu Tireni i roto ranei i te whakahaeretanga o nga mahi o tenei koroni e tino aroha kore ana, a e tino he ana hoki. I pera ai taku korero notemea e mohio ana nga Pakeha na te tokomaha rawa o nga Maori i nga tau "ono tekau" mahara ana ratou kaore e tika i aua ra kia tukua nga Maori kia whai reo i roto i nga whakahaeretanga mahi o tenei koroni. Engari no te mohiotanga o nga Pakeha kua kaha ke noa atu to ratou tokomahatanga i naianei, tahuri ana ratou ki te ki me kore atu he reo Maori i roto i te whakahaeretanga o nga mahi. Mehemea i rite tonu te tupu haere ake o te iwi Maori ki to te iwi Pakeha i runga i te whanawhanau tamariki me te heke mai i nga whenua o waho, a ka whakaarohia tenei korero i roto i tera ahuatanga, e kore nga Pakeha e korero i ta ratou korero e ki nei ratou i naianei kia whakakorea atu nga mema Maori. Tenei ano nga tohu hei whakaatu pumau i tena. Titiro ki Keepa Koroni; I Keepa Koroni i tukua e te iwi te mana ki nga iwi Mangumangu o reira kia whakanohoia ratou ki runga ki te rouru o nga Pakeha. A he aha te mahi a nga Pakeha o reira i roto i nga tau e rima kua hori ake nei? He whakakore atu i te mana o aua Mangumangu kia kaua ai e noho i runga i te rouru o nga Pakeha, a he whakamotuhake i nga mema. He aha te take? Ka kitea te take e mau ana i nga tuhituhinga i roto i nga nupepa o Ingarangi, ka tino kitea i roto i te Nineteenth Century e whakahe katoa ana ona tuhituhinga ki nga mema toi whenua; a e ki ana hoki ratou na te kaha rawa o te tupu o nga toi whenua no reira e tika ana kia tu he mema motuhake mo ratou kei taamia te pooti Pakeha e te pooti o nga mema toi whenua. A kei Amerika hoki e whakahe ana nga Pakeha mea an kau nga Mangumangu e rite ki a ratou te whai pooti. A he aha te take? E kite ana tatou i roto i nga nupepa katoa o Amerika me Ingarangi ko te take o taua whakahe na te kaha rawa o te tupu o nga iwi Manguman u i Amerika. E mohio ana ahau ko nga iwi reo Pakeha e titiro whakahawea ana ki nga iwi kua haere nei ratou ki waenganui noho ai, a ka mea he iwi era kei raro noa atu i a ratou; engari e hiahia ana ratou ki te huna i taua whakaaro ka uhia iho ki nga akoronga o te Whakapono Karaitiana e korerotia nei, ki tetahi mea ke atu ranei, mehemea ka kitea e ratou tera e [unclear: whakararurarua] e nga Maori nga tika e maharatia [unclear: tna] e ratou no te Pakeha anake. Ka uaruatia ano e au taku kupu e tino tika ana nga Maori kia whai mangai motuhake mo ratou i roto i tenei Whare, a e tino he ana nga mema e ki nei pai atu me whakanoho nga Maori ki runga ki te rouru o nga Pakeha, tatemea mehemea ka penatia ka whakahawea noa iho nga mema Pakeha ki nga tangi a te iwi Maori. Mo te taha ki nga pitihana a nga Maori e mohio ana ahau ka tautoko nga mema Pakeha i nga mea pera; engari mo runga mo nga take nunui [unclear: a] pa ana ki te iwi Maori—me ki ko te take whenua nei, ko te whenua hoki te kaupapatanga o nga mea katoa a e whakawhirinaki ana nga Maori ki reira i te mea kei reira te ora mo ratou—ka pewhea te pooti o nga mema Pakeha mo tena? Ka pooti anake ra hoki ki te [unclear: teha] Pakeha. Kei tetahi tah o tatou e maranga ake ana te tangi a te iwi Pakeha kia tangohia atu nga whenua Maori i raro i nga tikanga o nga rarangi muru o te Ture Whakanohonoho Whenua; a kei tetahi taha o tatou e puaki ana nga kupu whakahe a te iwi Maori kia kaua e murua peratia atu o ratou whenua. page 52Ka pewhea ranei te pooti a te iwi Pakeha mo runga i tena? E ki atu ana ano ahau ka pooti ano ratou ki te taha Pakeha ano. A he aha te take? Koia tenei te take; ko te pooti Pakeha mo runga i te nuinga o nga take katoa e nui noa atu ana i te pooti Maori: a ko te take o tena, kei roto i nga whakahaeretanga katoa i te aroaro o tenei Whare kotahi anake ano te mema e tu ake ana i roto i te hunga tokomaha ki te tautoko i te mea tika, ara i te tika anake. Ko nga Maori i nga wa o mua, a i enei wa tata ano hoki, e akiakina tonutia ana kia tahuri ratou ki te tuku painga nunui ki nga Pakeha noho whenua o tenei koroni, a i tino tau hei painga nui whakaharahara ki nga Pakeha i nga ra o mua. Kua tangohia katoatia atu i nga Maori o ratou whenua i raro i nga ture i ata hangaia mohiotia i nga ra o mua, i hiangatia ai nga Maori kia pohehe ratou, e, ka whiwhi ratou i etahi painga mehemea ka hokohokona e ratou o ratou whenua. Na i naianei he itiiti rawa nga whenua e toe ana hei oranga mo nga iwi Maori me o ratou uri i muri i a ratou. E tino whakahe ana ahau ki te mahi a te riira o te Apitihana me ona hoa e mea nei kia whakakorea nga mema Maori. I te timatanga o nga tau "ono tekau" i wehi nga Pakeha kei whai mema nga Maori, ko te take i mahara ratou—i te mea ko nga Maori te iwi tokomaha i reira—ki te tu he mema mo nga Maori kua tu he Paremete Maori hei Paremete; a no te tau 1867 rawa katahi ano ka whakaaetia he mema Maori mo roto i tenei Whare. Otira kaore i rite te tu o nga mema Maori ki to nga mema Pakeha. Engari i naianei, i te mea kua tupu ake te iwi Pakeha i te ono tekau mano tangata o nga tau "ono tekau" nei, a kua neke atu i te waru rau mano i naianei, kua tahuri i naianei kia whakamatauria kia whakanohoia nga Maori me nga Pakeha ki runga ki te rouru kotahi, kia taamia ai te pooti Maori me te kaha Maori, a kia kore ai hoki he araitanga o te hiahia o nga Pakeha ki te muru i nga whenua Maori. Kei te ki atu ahau e tika ana nga iwi Maori kia whai mema motuhake mo ratou, a e whakahe ana hoki ahau ki te meatanga kia murua atu i nga Maori nga morehu whenua e toe ana ki a ratou.

Te mutunga iho paahitia ana te panuitanga tuatoru o te Pire, a hiki ana te Whare i rua tekau meneti te paahitanga i te tahi karaka i te po.