"Te Ture Taonehipi Maori, 1895."

Te Whiira (Mr. Field), (Mema mo Otaki).—Ka patai ahau ki te Minita Maori, Mehemea ka kawea mai e ia he Pire hei whakatikatika i "Te Ture Taonehipi Maori, 1895," penei na: ma te whakaara whare rawa, ma te hanga ranei i tetahi tino whakapainga, ka tika kia puritia e te kai-tango ia riihi kotahi a muri ake nei whakaputaina ai i raro i taua Ture?

Honore Timi Kara (Hon. Mr. Carroll), (Minita Maori).—Kei te aroaro o te Whare nei i naianei he Pire whakatikatika i Te Ture Taonehipi Maori, a kia tae ki te whakahaerenga o taua Pire ka ahei kia motinitia e te honore mema kia rite ki tana e patai nei.

Ki taku mohio ka tino marama te Whare koia ano kua tino nui rawa te tupu haere o taua takiwa i roto i tenei tekau tau kua taha ake nei. I roto i nga tau mutunga e toru kua taha tata ake nei he nui whakaharahara rawa nga whenua kua nohoia e nga tangata noho hou, kua nui rawa te neke haere ake o te maha o te tangata o te Taone o Kihipane tae noa ki nga takiwa o uta atu. Mehemea ka whakaotia atu te reriwe ki Motu kua whakaturia tetahi mahi rakau nui atu. Mehemea kaore e nui ana nga moni kei te Kawanatanga hei mahi i taua reriwe kua kiia ake nei e au, kaati ko te mea tika me nama e ratou he moni motuhake hei whakaoti i taua raina, a waiho ma nga moni Katimauta o taua takiwa e whakaea atu taua moni nama. Kaore ahau e tono ana kia tukua nga moni o te koroni—e pakangatia nei i roto i tenei Whare i nga wa katoa—hei whakaea atu i taua nama; notemea e tika ana ahau kia ki ake ko nga moni Katimauta e kohikohia ana i taua takiwa e tukua atu ana i nga tau maha kua hori ake nei hei page 29whakaea atu i nga moni i pau i nga mahi hanga reriwe me era atu mahi puta noa i te koroni. Ka kotero ano ahau i taku kupu kua korerotia nei e au i roto i tenei Whare i roto i nga tau maha, ko taua takiwa e korero nei ahau e patua noatia ana e whakakorea noatia ana i nga wa katoa, ano he motu wehe ke noa atu i Niu Tireai nei. I era atu takiwa katoa o te koroni kua whakaotiotia nga raina reriwe, a i naianei kua kite atu matou kua tahuri kontou ki te whakatapata rawa i nga raina o etahi o aua takiwa. Ko nga moni katoa e utua ana e toku takiwa e tukua ana hei whakaea atu i nga moni i namaia hei painga mo era atu wahi o te koroni. Mehemea ko tenei anake te whakautu mai a te Kawanatanga mo taku patai tika, marama, pai, kaati he whakautu pohehe rawa atu kino rawa atu nei tena whakautu, a e whakaatu ana hoki i te ata he marire o nga tikanga e whakahaeretia nei. Mehemea ka pera ta ratou mahi, ka ki atu ahau "e pai ana," "engari timata atu i naianei me pupuri katoa nga tiute Katimauta e kohikohia ana i te takiwa o Turanga, me whakapau ki roto ki taua takiwa anake." Wehea rawatia taua takiwa kia mutuhake atu i era atu wahi katoa o Niu Tireni, a waiho ma nga tangata o reira e nama he moni motuhake mo ratou anake a ma ratou ano e utu atu taua nama. He aha koia te take kia penei tonu te he o nga mahi mo toku nei takiwa? He maha nga poraka whenua nunui o taua takiwa kua oti te tua nga ngaherehere e nga Pakeha e noho ana i runga, ko nga rakau nunui anake i waihotia kia tu ana, a mehemea ka mahia te reriwe i naianei tonu kua ahei aua rakau kei reira nei e tu ana kia kania ki te mira hei papa; engari mehemea ka waihotia kia wha kia rima ranei tau kua pirau katoa aua rakau kua kore e pai hei miratanga. Tetahi hoki, tera etahi atu tangata o taua takiwa e kaha ana te titiro ki mua, kei te pupuri i a ratou ngaherehere katoa—kaore e tua ana i nga rakau—a ko ratou kei te tiaki i te tino painga nui mo ratou i runga i tera whakaaro. Kei te utu ratou i nga reiti, me te whakatoe ano i a ratou nei Takau hei miratanga kia puta ra ano te reriwe ki te ngaherehere kia taea ai aua rakau te harihari atu ki nga makete. Kua tohutohu nui te Kawanatanga i naianei me whakaora nga rakau. Kaati, e toru nga tau i mua ake nei heoi te tino kupu a te Kawanatanga ki nga tangata, koia tenei, "Tuaina nga ngaherehere, kia kaha ki te tua i te ngaherehere me te whakapai i te whenua." A te tukunga iho o taua kupu tohutohu he nui whakaharahara rawa nga eka whenua ngaherehere tino whai wariu nei kua topea kua whakangaromia ona rakau papai. He take nui ano hoki tena e tika ai kia mahia taua raina tae rawa atu ki te mutunga mai o te whenua e taea ana kia puta ki taua whenua rakau i mua o te pirautanga o nga rakau maroke e tu ana i runga, kei pirau kua kore e pai hei miratanga. Taka iho he tau taka iho he tau kaore he mutunga o taku tohe tonu ki te Kawanatanga kia whakaritea mai he moni mo taua mahi ki taku takiwa, engari e noho nei kore rawa ratou e whakaae ki te whakamana i taku tono. Ko te mahi tika ma tatou he hapai ake i te koroni kia rewa, kaua e whakatotohungia kia toremi. Engari tenei ke te miharo rawa o tenei ahua ki ahau nei ko te korenga kaore i totohu noa atu i nga mahi a era atu mema i roto i o ratou nei takiwa. He aha rawa koia te painga e puta i runga i te mahinga kia toru anake maero o tenei reriwe i roto i te tau kotahi? Heoi kau te take o tena mahi he whakaaro anake ki nga tangata e hiahia ana ki tetahi mahi ma ratou, he whakapatipati i aua tu tangata kia koakoa ai ratou, na kona ka hoatu pakupaku nei te mahi ma ratou. Mehemea e whakaaro pono ana te Kawanatanga kia puta te koroni me whakarite rawa e ratou he moni hei mahi i taua raina kia puta tonu atu i naianei tonu, oti atu. Engari mehemea heoi ano ta nga mema e hiahia ana kia rima anake ano nga maero e mahia i tenei tau kia rima ano a tera tau, kaati he patipati pooti noa iho te tikanga o tena tu mahi. E hara i te mea e mahi tika ana koutou hei painga nui mo te koroni; engari mehemea ka whakaotia tatatia tenei raina penei me taku tohe e tohe atu nei ahau kua nohonohoia. page 30taua whenua katoa e te tangata i taua wa tonu, a ka timata tonu te hua ake he moni i runga i taua takiwa i taua wa tonu. Tera pea etahi atu mema kua oti nei te mahi nga reriwe o o ratou takiwa kei te kata mai ki ahau mo enei korero aku. Kei te whakatakariri rawa atu ahau ki tenei whakautu mo taku patai. Ki ahau nei he tino patai rangatira taku patai, engari ko te whakautu he whakautu tutua. E tono atu ana ahau ki te Whare kia namaia he moni kia £200,000 hei whakaoti i taua reriwe i naianei tonu, a ma nga tangata o taua takiwa e utu nga initareti o taua moni. Waihotia atu nga moni o te koroni, e whawhaitia nei e nga mema i nga wa katoa, kia takoto ana; waiho kia pakanga ana ratou ki a ratou ano mo tena moni mehemea e pai ana ratou, engari ko nga moni tena e hua ake i toku takiwa i runga i ona hipi i oua kau me ona rakau ka rahi noa atu hei utu i te initareti o ta ratou nama. E kore rawa ahau e whakaae i naianei kia tukua nga moni e hua ake ana i toku nei takiwa hei whakaea atu i nga nama tawhito o te koroni kua toru tekau tau wha tekau ranei tau o etahi o aua nama e takoto ana.

Haere tonu nga mahi a te Whare a hiki noa i te rua tekau meneti ki te tahi karaka i te po.