No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka mutu etahi mahi a te Whare, ka karangatia kia whakahaerea ko te—

Pire Whakatikatika I Te Runanga Kaunihera.

Ka whai korero etahi mema Pakeha, ka mutu, ka tu ake ko—

Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—E te Pika, e hiahia ana ahau ki te whakapuaki i etahi kupu mo runga i tenei Pire. Ki taku mohio mehemea tera tetahi mema e tika ana kia whakahe ki nga tikanga whakatu mema mo te Runanga Kaunihera ko ahau rawa taua mema. Mai o te aheitanga kia whakaturia he Maori hei mema mo te Runanga Kaunihera kaore ano tetahi Maori kotahi o toku takiwa pootitanga kia whakaturia ki reira e tetahi Kawanatanga kotahi. Ki taku mohio ka marama katoa nga mema o tenei Whare kei roto i te takiwa pootitanga o te Tai Tokerau e noho ana nga Maori e tino tika ana kia whakaarohia tuatahitia e nga Kawanatanga katoa hei mema mo te Runanga Kaunihera. E korero ana ahau mo nga Maori i piri pono ki te Karauna i nga ra o mua, nga wa o te raruraru i tenei koroni. A e ora mai nei i naianei nga uri o nga rangatira nunui o taua takiwa e tika ana kia maharatia e ka whakaturia ana he Maori hei mema mo te Runanga Kauni hera. I ahau e noho nei i roto i tenei Whare he nui aku meatanga atu ki te Kawanatanga kia titiro mai ratou ki tenei ahua. Ko era atu takiwa katoa o te koroni kua whakaarohia e nga Kawanatanga o mua atu, [unclear: tna] ko toku takiwa pootitanga e tu nei ahau kaore nei ano i maharatia. Koia ahau i ki ake ai ko ahau rawa te mema o tenei Whare e tino tika ana kia whakahe ki enei tikanga whakahaere e mau nei. Mo te taha ki nga tikanga o te Pire e takoto nei i te aroaro o te Whare (ka haere tonu nga korero, a ka ki) E ki atu ana ahau ki te Minita Maori kaua e waiho kia toko rua anake ano nga mema Maori mo te Runanga Kaunihera, engari kia toko wha rawa ka tika. Ka tae ki te wa e whiriwhiritia ai e te Kawanatanga te whakatunga mema Maori mo te Runanga Kaunihera e tono atu ana ahau kia maharatia mai toku takiwa pootitanga, tatemea kua ki atu ra hoki ahau kaore ano he page 24mema mo matou kia tu ki taua Kaunihera, engari no te Tai Rawhiti me te Tai Hauauru o tenei motu nga tangata e whakaturia ana hei noho i nga nohoanga i taua Whare. (Ka haere tonu ano nga korero, a ka ki.) Me ki atu ahau ki te Kawanatanga kaore oku pai ki tenei Pire, heoi taku e ki atu ana, ka tae ki te wa e rite ai te whakaaro a te Kawanatanga kia whakaturia he mema hei noho i nga nohoanga e takoto watea mai nei i naianei i roto i taua Whare, kia mahara ki toku takiwa me oku iwi e tu nei ahau hei mema. Ko era atu wehenga o te iwi Maori he maha nga whakaaroarohanga i nga wateatanga o aua nohoanga E hara i te mea pai kia korerotia te taha ki te whakatunga o te mema Maori whakamutunga i whakaturia nei ki taua Whare. I mahara ahau ko nga tangata kua hapai i te Karauna ko nga tangata kua mahi i te mahi tika mo te koroni me te iwi nga tangata e whakaarohia tuatahitia hei mema mo te Whare o [unclear: Ranga]. Kua ki ake ra hoki ahau he nui nga whanau i roto i toku takiwa e tika ana kia maharatia e te Kawanatanga, ara kia whakawhiwhia ki te reo mo ratou ki roto ki taua Runanga Kuanihera. Engari kaore kau e homai ana. Ki taku titiro ko te whanau ko te hapu ranei i kaha rawa ki te whakatete ki nga ture o te koroni ko ena nga tangata e hohoro ana te whakaturia hei mema mo taua Whare. Ko tera anake te take i tu ake ai ahau ki te whakapuaki kupu mo runga i tenei Pire, he whakaatu ake naku i tenei ahuatanga.

Tame Parata (mema Maori mo Te Waipounamu).—E te Pika, ki taku titiro e penei ana te tino aronga o tenei Pire; ma tenei Whare e whakaingoa, a amuri atu hoki ma tenei Whare e pooti nga mema mo te Whare o Runga. Me ki ake ano ahau kei te kite atu ahau ka nui ano te ahua tika o nga kupu i whakapuakina e te honore mema o te takiwa Maori o te Tai Tokerau i nai tata ake nei—ara, kaore ano tenei Kawanatanga, nga Kawanatanga katoa ranei o mua atu i tenei, i rite tahi te whakaaro ki nga takiwa pootitanga mema Maori katoa o te koroni, e ka whiriwhiri ana ratou i nga mema Maori mo te Whare o Runga. E ki atu ana ahau, i te takotoranga o tetahi Pire i te aroaro o tenei Whare i mua, e pa ana mo tenei take, kaore i tika te whakaarohanga atu ki te takiwa e tu nei te honore mema nei a Hone Heke. Katahi nei ano tatou ka kite atu i tetahi Pire e kawea mai ana tena e ahei hei whakatika i tena ahua; engari kaore i kawea mai e te Kawanatanga, waihotia ana ma tetahi o nga paraiweti mema o tenei Whare e mau mai taua Pire. E kite atu ana ahau na te honore mema mo Waitaki tenei Pire i kawe mai, a ko te tikanga nui i roto i taua Pire e mea ana ko nga tangata e meatia ana hei mema mo te Whare o Runga ma tenei Whare e whakaingoa. Ki taku titiro mehemea he tino take nui tenei e tika ai kia haria he Pire motuhake, he aha i waihotia ai ma te paraiweti mema e kawe mai? Ta te mea e hara i te mea e pa anake ana ki te iwi Pakeha, engari e pa ana ano hoki ki te iwi Maori, no ratou nei te whenua i te tuatahi. Taku whakaaro mo te Pire penei te ahua e whakaiti ana i te Kawanatanga; a, ki taku nei, pai atu me okioki te Kawanatanga i runga i te pooti maro tonu mo runga i tenei take, kaua e waihe ma te paraiweti mema e mau mai tenei Pire. E kite iho ana hoki ahau e ki ana tenei Pire kia tokorua anake nga Maori e whakaturia hei mema mo te Whare o Runga. He aha te take kia whakatokoititia nga mema Maori o te Whare o Runga i runga i te paahitanga o te Pire penei te ahua? Ki taku whakaaro me whakaneke ake kia tokowha nga mema, kia rite ai he mangai mo nga takiwa pootitanga mema Maori e wha o nga motu e rua. E hia koia nga mema Maori kite Whare o Runga i naianei e noho ana? Kaore kau. Kotahi o ratou kua mate tata ake nei; a kei te hinga tetahi i te mate; a ko te mea whakamutunga o nga mema Maori i whakaturia ki taua Whare—ara te Maori e tu nei kei mangai mo te takiwa o te Tai Hauauru—kaore i konei, i te wahi tika hei nohoanga mona, hei tiaki i te ora o nga Maori. Me pewhea koia e maharatia ai kia kaua e whakahe nga tangata e peehia ana e nga mate pera te ahua? Tera etahi Pire tino whai tikanga—kaore he take e whakahuahua haere ai au i nga ingoa—e hangai tonu ana ki runga ki te iwi Maori kei te aroaro o tenei Whare me te Whare o Runga e takoto ana i naianei, a kei whea nga mema Maori e tu nei hei mangai mo te iwi Maori? He aha ratou te noho ai ki page 25konei hei mahi i nga mahi i whakaturia ai ratou ki te whakahe ki te tautoko ranei i aua Pire i runga i ta o ratou whakaaro i mohio iho ai hei painga mo nga iwi e tu nei ratou hei mena? E pouri ana ahau e te Pika mo tenei ahua, i te mea e kite iho ana ahau ko te mahi tika maku he whakahe i te Pire a te honore mema mo Waitaki. Ki taku whakaaro ko nga Pire penei te ahua me matua whakamaori ki to reo Maori ka tukutuku haere ai ki nga iwi Maori o nga motu e rua, i mua o te kawenga mai ki te aroaro o tenei Whare, kia marama ai nga Maori e mea ana taua Pire kia murua atu etahi o nga painga i whakapumautia ki a ratou i raro i te Tiriti o Waitangi—ara te mana kia whai mangai ratou i roto i nga Whare e rua o te Paremete. Ki taku mohio kei te whai mana noa atu, ahau ki te tono atu ki a koe, e te Pika, kia puta he kupu penei mail, "taihoa tenei Pire e whakahaerea kia perehitia ra ano ki te reo Maori, me te tukutuku haere ki nga iwi Maori o nga motu e rua." Kaore e tika kia waihotia ma tenei Whare e whakaingoa e whakatu nga mema mo te Whare o Runga, ahakoa Pakeha, Maori ranei. Tera pea kaore i te whakaae katoa nga mema honore ki aku nei kupu; e pouri ana mai pea etahi ki ahau mo enei korero aku; engari he ahakoa, hei aha, i te mea e whakapuaki ake ana ahau i aku ake nei mahara mo runga mo tenei take. He mea tono mai ahau ki konei e toku iwi e nga Maori o Te Waipounamu hei mangai mo ratou, a me ki ake ahau e tika ana ano hoki ahau ki te whakapuaki kupu mo te taha ki nga iwi Maori o Aotearoa. Ko tenei take he tino take nui rawa atu. He whakaiti i te ingoa me te mana o te Kawanatanga, o te Kawana, me te Kingi. Ma wai koia e ki ma tenei Whare e whakahua he mema mo te Whare o Runga — ma nga tutua, nga kai-mahi rori, ma nga taurekareka noa iho? Ko tenei tu ahua take kaore rawa e tika kia whakahaerea noatia i runga i te Pire a te paraiweti mema, engari ma te Kawanatanga e whakatakoto mai ka tika, a ki te hinga matou i runga i tena ahua, ka mate, kaore he take e whakamatia ai, he hinga marama tena, he mate rangatira.

Etahi Honore Mema.—O, o!

Tame Parata.—Kaua koutou e nga honore mema e ki mai ki ahau "O, o." E hara tena i te kupu tika ma koutou ki ahau. He Maori ahau. Ko ahau te reo o te whenua. Noku te whenua. Tena ko koutou ko nga Pakeha he aha koutou? I haere kau noa mai koutou ki konei ki te kimi kainga. He nui rawa atu o koutou o nga Pakeha i haere mate noa mai ki konei kaore rawa he aha kaore rawa he aha, engari na nga Maori i whatoro atu te ringa aroha noa ki a koutou, me te kupu powhiri atu "haere mai, haere mai," a kua tahuri mai koutou i naianei kua penei ki a matou. He nui taku pouri ki te whakahe i tenei Pire, engari ki taku whakaaro i runga i te titiro Maori koinei anake te mahi tika maku he whakahe i tenei mea; a me taku whakapono atu ano hoki e kore rawa te nuinga o nga mema o tenei Whare tae atu hoki ki nga iwi katoa o te koroni e tahuri ki te tautoko i tetahi Pire e whakaiti ana i te whakahaere a te Kawanatanga. Ki te puta te panuitanga o tenei Pire, a ka tae ki te komititanga, hei reira ahau ka tohe ka mea kia uru atu he kupu penei na kia tokowha rawa nga mema Maori o te Whare o Runga. E mihi atu ana ahau ki te Whare mo to ratou ata whakarongomai ki aku korero, me to ratou pai mai ki ahau i runga i te whakapuakitanga o enei kupu aku.

I muri i a ia ka whai korero etahi mema Pakeha, ka mutu, paahitia ana te panuitanga tuarua o te Tire.

Ka tahuri te Whare ki etahi atu mahi.

No te rua tekau ma rima miniti ki te tahi karaka i te ata tu o te Paraire ka hiki te Whare.