Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1904-1905

Wenerei, te 17 o Akuhata, 1904

Wenerei, te 17 o Akuhata, 1904.

No te hawhe - paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

Ka whakahaerea tahi mahi a te Whare, kae tae ki nga patai.

Nga Tamariki Pakeha E Tiakina Ana E Nga Maori.

Te Wirihi (Mr. Willis), (mema mo Whanganui). — Ka patai ki te Pirimia, Mehemea — i te mea kaore i te pai te whakautu a te Minita Maori mo runga mo nga tamariki Pakeha e whakarerea ana e o ratou matua a e waihotia ana kia noho ki nga Maori i roto i o ratou kainga—ka tahuri ranei ia—i te mea he tangata ia e whakaaro nui ana kia tiakina te ora o nga tamariki ririki—ki te whakarite kia haere atu a Mrs. Neill ranei o te Tari Hohipera, a Mrs. Hawthorne ranei o te Tari o nga Kaimahi (Labour Department) ki te uiui i te ahuatanga i whakaaturia e Te Wiremu, Minita (Rev. Mr. Williams) mo runga mo te mate rawa o te ahua o ana tamariki e noho nei?

Te Raiti Honore Te Hetana (the Right Hon. Mr. Seddon), (Pirimia).—Ka whakautu, Kua tahuri te Minita Maori ki te whakahau kia uiuia. Ko te nuinga o nga Maori e kaha rawa atu ana ki te atawhai tika i tenei hanga i te tamariki. Tera ano pea etahi mea takitahi nei e rereke atu ana te ahua; a ka ata uiuia taua take.

Nga Maori Whenua Kore.

Hone Heke (mema Maori mo te Tai Tokerau).—Ka patai ki te Minita Maori: (1.) Mehemea ka tahuri te Kawanatanga i roto i nga marama i muri iho i te hikitanga o te Whare, a i roto i te wa e whakahaeretia ana te rapunga o te kaute o nga whenua Maori, i runga ra i te kupu e noho nei i roto i te Pukapuka Moni (Financial Statement), ki te rapu i te huihuinga o nga Maori whenua kore i roto i te koroni, me te Whakaatu—(a) i nga mea i whenua koretia i runga i te tangohanga a te Kawanatanga i nga whenua toenga (surplus lands) i te taha hauraro o Akarana; (b) i runga i nga hoko a te Kawanatanga i whakahaerea i raro i te man a hoko o te Kawanatanga, me nga tikanga o nga Ture; (c) i runga i nga murunga a te Kawanatanga i nga whenua Maori i runga i te raupatu? (2.) A ka tahuri ranei te Kawanatanga, i muri o te kiteatanga o aua Maori whenua kore, ki te wehe atu i etahi wahi o nga whenua Karauna e nui ana hei kainga a hei oranga hoki mo ratou?

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll), (Minita Maori).—Ka whakautu, E kore e taea te whakaae i whenua koretia tetahi Maori kotahi, i pau ranei te nuinga o ona whenua, i runga i te tangohanga a te Kawanatanga i nga whenua toenga (surplus lands) i toe i runga i nga hoko ra waho tawhito nei o mua atu i te whakatunga o te koroni. Ko te huihuinga katoatanga o na eka whenua i tangohia peratia e tata ana ki te 183,000 eka; a i penei te rironga mai: I mua atu i te tangohanga e te Karauna i te mana kingitanga o te koroni, kua hokona etahi wahi whenua uunui e nga Maori ki nga Pakeha hokohoko taonga. Ko nga kereme i tukua e ratou kia whakatuturutia i neke atu i te page 5310,000,000 eka. Na nga kereme i whakaheugia, me nga ruritanga o muri iho nei, hoki ana tena ki te 474,000 eka anake. Riro ana i nga kai-tango hoko he karaati whenua he kiripi ranei hei utu, mo tetahi 292,475 eka; ko nga toenga, 182,523 eka, i waenganui o ena whakahuatanga eka e rua kua korerotia nei, ko ena nga "surplus lands" i riro i te Karauna. I tino marama ki te titiro iho a nga Komihana nana i uiui aua mahi, he tika, kua hokona ponotia etahi whenua e tae ana ki te 474,000 eka; eugari i runga i te mea kua whakaritea e tekiona 7, o te Ture Nama 2, o te 9 o Hune, 1841, me mutu i te 2,650 eka te nui o te whenua e ahei ana kia whakaputaina atu he taitara ki te tangata kotahi, no reira mutu ana i te 292,475 eka nga whenua e ahei ana kia whakaputaina he karaati. Ko nga toenga, ara "surplus," takoto kau ana, kua kore he tangata nona—kua hokona atu hoki e nga Maori, engari kaore i riro tika i runga i ta te ture i nga Pakeha nana i hoko. Mehemea ka whakaarohia te nui rawa o nga moni i pau i nga whakahaerenga o aua Komihana, ki te mahara iho Kaore he he o te tangohanga a te Kawanatanga i aua toenga. E kore ano hoki e taea tikatia te ki i whakawhenuakoretia etahi Maori i runga i te raupatutanga o nga whenua, ka wha tekau nei tau i naianei o te murunga atu o nga wahi i raupatutia i runga i te whawhai. I whakataua ano hoki e nga Kooti Kapeteihana ki nga Maori noho kupapa he whenua e nui ana mo ratou; a ko nga toenga i whakataua a monitia ki a ratou, rite rawa te katoatanga o o ratou nei paanga ki aua whenua i raupatutia nei. I rahuitia ano etahi wahi rahui nui noa atu mo nga tangata mau patu i tuohu mai ki te Kawanatanga. Ko nga mea i mau tonu ki te hapai patu taea noatia te mutunga, i kiia he whenua nui noa atu ano o ratou i waho atu i nga rohe o nga wahi i raupatutia. E tika ana pea na nga hoko o muri ka noho mate etahi Maori i te kore whenua, engari e kiia ana, i roto i te takiwa nui tonu o Waikato nei e hara i te Kawanatauga i hoho nga whenua. Ko te katoatanga o tena take, ara o te taha ki nga Maori whenua kore, ahakoa he aha nga take i whenua koretia ai ratou, ka whakahaerea ina tae ki te rapunga o tenei kaute o nga whenua Maori kua korerotia nei; a ka whakaritea he wahi whenua e nui ana hei kainga hei mahinga ma ratou.

Ka haere tonu nga mahi a te Whare, a no te tekau miniti ki te rua karaka i te ata tu o te Taite ka hiki te Whare.