Other formats

    Adobe Portable Document Format file (facsimile images)   TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1904-1905

E nga Mema Honore o te Runanga Kaunihera, me nga Mema o te Whare o nga Mangai o te Iwi,—

E nga Mema Honore o te Runanga Kaunihera, me nga Mema o te Whare o nga Mangai o te Iwi,—

I te mea kua whakaturia ahau e to tatou Kingi Tino Atawhai hei mangai mona ki Niu Tireni, ka nui toku koa i toku taenga tonutanga mai ki konei, ki toku tutatakitanga ki a koutou e noho huihui ano i roto i te Paremete.

Hei oranga ngakau mo koutou hui atu ki ona iwi piri pono katoa e noho nei i Niu Tireni te mau tonu o te ora pai o te Kingi.

Ko te pai me te nui o te powhiri a te iwi i au i tenei taku taenga tuatahi mai ki to koutou whenua he tino tohu nui tera e whakaatu ana i te piri pono me te aroha o Niu Tireni ki te Torona, a e tino nui ana taku koa mo te atamai o nga kupu powhiri moku e tu nei au hei mangai mo te Kingi.

Kaore ano ahau i whai taima noa ki te haere kia kite i nga wahi o te koroni, i ona iwi, me ona oranga, otira kei te kaha rawa toku tumanako atu ki te wa e haereere roa ai au i roto i to koutou Whenua ataahua tino rongonui hoki.

I te whaikorerotanga tuatahi a te Kawana o mua tonu atu i au, ki ana ia, ki te tupato te whakahaere, ki te tupono mai he ahuatanga tika, ka nui rawa te puta o te koroni a nga wa e haere ake nei. He kupu poropiti era, a kua tino mana hoki. Ka pai tonu ahau i nga wa katoa ki te whakapau i toku kaha ki te whakatutuki i nga mea e tino whaka-arohia nuitia aua e koutou, a ki te tau-toko kia pumau tonu ai te ora e tau nei i naianei.

I te wa e haere ana te powhiri, i te ra tonu i u mai ai ahau, nui atu taku koa i taku tikenga i te papai rawa o nga tangata o ta koutou Ope Hoia Tuturu me nga Waranatia. Ko te kakama me te tu-a-hoia o a koutou ope hoia tama-riki tetahi mea i tino mihi ai ahau. Ki taku whakaaro he tikanga pai rawa tera, a tena e pamamao noa atu tona tutuki-tanga. Ko te ngakau-maia e whakatu-puria ana i roto i te tamariki i runga i tera mahi, mehemea ka awhinatia ka tau-tokona a muri atu e ka kaumatua ake, ko te kupu "conscription," e kinongia nei e tenei mea e te iwi rangatira, ka tino tika kia kiia kua mukua atu i roto i te reo o nga iwi o te koroni.

Ko te whawhai i te Rawhiti Pamamao e hara i te mea kaore e ai ana hei ako i a tatou. Na tona matara rawa i nga whenua o te taha rato i tatu ai te ngakau, engari ko nga mahi e puta nei ki Ahia-ki-te-page 2Rawhiti kaua e whakahaweatia. Ahakoa ano pea e kore e whai raruraru a enei wa tata e takoto ake nei, otira ko te mahi ma tatou me tupato kia noho rite tonu tatou mo ia ahua katoa ina tupuno mai.

Ko te tikanga mo nga manuao hei arai taua e noho nei i roto i te kupu tuatahi i whakatakotoria e nga Rore o te Admiralty ki nga Pirimia o te Common-wealth o Atareiria me Niu Tireni i Ranana i maharatia i tera wa e tika ana; engari, i runga i te whakaaro kia pau iti nga moni, meatia ana kia iti iho te maha o nga manuao, a tau ana ki tera. E tika ana kia whiriwhiria i naianei mehemea ranei me hokia ano te kupu tuatahi, ara me whakarahi ake ano nga moni hei utu ma tatou; a, mehemea me pera, kaati me whakarite he moni hei whakakapi i te whakarahinga ake o nga moni e whakapaua.

E koa ana ahau i taku rongonga ki aku Minita kei te nui rawa te whiwhi o te koroni i te paura i te mata me era atu mea mo te whawhai, nui atu i naianei i nga wa katoa o mua atu.

Kei te mohio koutou kei te mana tonu te Kirimene mo nga Manuao, a ko te tukunga iho o te whakamatauranga tuatahi ki te karangaranga tangata kia whakauru hei heramana manuao nuku ke atu ana i ta te ngakau i whakaaro ai, ara mo nga tangata e whakauru ana i a ratou ki te Naval Reserve me nga kaipuke akoako. Te tutukitanga o tena, pahemo rawa ake enei tau tata e takoto ake nei kua whiwhi koutou i tetahi ope tangata kua oti te tareina tika, a e ahei ana hei tangata totika mo runga mo nga kaipuke whawhai, me nga ahuatanga katoa ranei tera e tupono mai.

Kua kiia atu ki te Kawanatanga o Ingarangi he mea pai ki nga tangata o tenei koroni mehemea ka homai tetahi o nga kaipuke manuao e noho nei i te moana o Atareiria hei manuao akoako ma tatou ina mutu tona komihana. E koa ana ahau ki te ki atu kua whakaaetia mai te manuao "Sparrow" mo taua mahi, a he wa taenga mai mona ki te koroni nei enei ra katoa e takoto atu nei. A te wa tonu e tae mai ai taua manuao ka tu rite ia mo nga mahi e whakaarohia ana hei mahi mana—ara, hei akoako i nga taitamariki ki nga mahi heramana. Ina oti ratou te ako ki nga matauranga e tika ana, ka ahei ratou hei heramana mo nga manuao cruiser me nga manuao whawhai o te moana o Atareiria me nga kaipuke harihari taonga. Ma tenei pea ka kore tetahi wahi o te kore i roto i te koroni nei, o nga heramana momo Ingarihi.

I runga i te hiahia a te tokomaha, a hei awhina hoki i te mahi pupuhi raiwhara, whiriwhiria ana he ope tohunga ki te pupuhi, i raro i te whakahau a Colonel Collins, a haere ana ki Ingarangi hei hapai i te ingoa o te koroni i te hui ki Bisley. Whiriwhiria ana ko nga tino tangata mohio e taea ana, a ki te mahara iho tera e puta te ingoa o te koroni i a ratou.

Ki te whakaaro o aku Minita he mea pai ki nga tangata o tenei koroni, a ka tino pai hoki ki nga apiha me nga hoia i mahi i raro i tana whakahau i A wheri-ka-ki-te-Tonga, tae noa ki te ope Arai Taua katoa, kia tukuna atu ano he kupu tono atu i a Field Marshal Earl Roberts, K.P., G.C.B., G.C.S.I., G.C.I.E., V.C., kia haere mai ki Niu Tireni, hei manu-hiri ma te koroni. Ka tonoa atu kia whakaaetia mai e koutou tenei whakaaro.

Ka koa koutou kia rongo tera e taea nga raruraru e takoto nei i te New Hebrides te whakakore atu, i te mea kua whakaturia he Komihana e nga Kawanatanga o te Wiwi me Ingarangi hei uiui i nga take whenua e tautohengia ana me era atu raruraru o reira e takoto nei. Ko nga tuhituhinga me nga pukapuka e pa ana ki aua take tena e whakatakotoria atu ki o koutou aroaro a tona wa.

I mua ake nei whakapuakina ana e aku Minita mo te taha ki te koroni tetahi kupu whakahe ki te Hekeretari Nui mo nga Koroni kia kaua e haria he Hainamana hei mahi i nga maina o te Rand i te Transvaal. Ko nga tuhinga e pa ana ki taua take ka whakatakotoria ki o koutou aroaro, a ka whakaritea he wa hei whiri-whiringa ma koutou i taua take.

Kei te mohio koutou, ko te mangai o Canada i London he High Commissioner, a kua hoatu ano he mana e te Common-wealth o Atareiria kia whakaturia hoki he turanga pera mo ratou ki Ranana. Ki te whakaaro o aku Minita tera e tirohia nuitia taua turanga mehemea ka hanga he ture hei hoatu mana kia whakaturia hoki he High Commissioner mo page 3tenei koroni. Ka tukua atu taua take kei whiriwhiri ma koutou.

Ki te mahara a aku Kai-tohutohu kua tino tata mai te wa e tika ai kia whakareketia nga tikanga e whakaturia nei te Runanga Kaunihera.