.jpg)
Nga Korero Paremete: 1902-1903
Turei, te 4 o Akuhata, 1903
Turei, te 4 o Akuhata, 1903.
No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho to Pika ki runga ki tona nohoanga.
Ka karakia te Whare.
Ka Panuitia tuatahitia etahi Pire.
Takuta Mo Nga Maori.
I runga i te motini a Tame Parata (mema mo nga Maori o Te Waipou-page 67
namu), ka whakahaua. Kia whakatakotoria ki runga ki te tepu o te Whare he ritaana e whakaatu ana,—(I) Kowai nga takuta e utua ana i roto o te Native Civil List mo ta ratou tiakanga i nga Mauri; (2) kei e whea, takiwa aua takuta e noho ana; (3) e whia nga moni e utua ana ki ia takuta kotahi o ratou; (4) te maha o nga Maori me nga Hawhe-kaihe i mahia e aua takuta i roto i ia takiwa i roto i nga marama tekau ma rua i mutu i te 31 o nga ra o Maehe, 1903; (5) te whakararangitanga o nga mate i rongoatia, e whakaatu ana i ia ahua kotahi.
Nga Kaunihera Marae Maori.
I runga i te motini a Wi Pere (mema mo nga Maori o te Tai Rawhiti), whakahaua ana kia whakatakotoria ki te aroaro o te Whare nga tuhituhinga o nga whakahaerenga me te ripoata hoki i oti i te Huihuinga Niu o nga Kaunihera Marae Maori i tu nei ki Rotorua i te marama o Aperira kua taha ake nei.
Hapu O Ngatimutunga.
No tenei ra ka haria ki roto ki Te Whare e Te Auhana (Mr. Houston, mema mo Peiwhairangi), te ripoata o te Komiti mo nga Mea Maori i whakaputa ai mo te pitihana a Heni te Rau (Mrs. Brown), o Kohimarama, Akarana, e inoi ana taua pitihana kia whakatutukitia te whakatau a te Kooti Komihana mo te Tai Hauauru o Aotearoa i whakataua ai tetahi toru mano eka whenua, i te tau 1867,T ki te hapu o Ngatimutunga. Katahi ka motini taua mema kia rakoto taua ripoata ki runga ki te teepu o te Whare. I ahua penei te ripoata a te Komiti, ara mehemea nei ko te whenua i ata wehea hei whakatutuki i taua whakatau kua riro ke i tetahi atu mahi, a ki te whakaaro o te Komiti me whakarite e te Kawanatanga tetahi atu whenua e rite ana te wariu ki taua toru mano eka, ka hoatu ai ki nga morehu e ora nei o taua hapu.
Tk Pereiha (Mr, A. L. D. Fraser, mema mo Nepia). —Te take i motini ai ahau kia panuitia te ripoata he mea kia tino kite ai te Kawanatangn i te nui rawa o te mate i pa i roto i nga tau ka maha nei ki te hapu o Ngatimutunga I te tau 1868, i te wa e whawhai ana nga iwi e rua i te Tai Hauauru, ka whakaputaina e Ta Hori Kerei tetahi Panuitanga, he whakaatu ko nga Maori katoa e piri pono ana ki a te Kuini, ka whakahokia o ratou whenua ki a ratoiu. Na ko Ngatimutunga tetahi hapu i piri pono ki a te Kuini. No muri iho, no te tuunga o te Kooti Komihana, ka hoatu te toru mano eka hei kainga mo taua hapu, a me tuturu motuhake taua wahi ki a ratou. Na, takoto pera aua taua mea a taea noatia te tau 1884, katahi ka tino whakataua ano ki taua hapu, ka whakatakotoria hoki nga rohe o taua toru mano eka, a perehitia ana ki roto ki te Kahiti no Ngatimutunga taua whenua. Engari kaore i whakaaturia ki taua hapu kua oti taua wahi te whakatau ki a ratou. Katahi ka takoto pera a no te 15 o Hurae te tau 1889 ka wawahia taua whenua e te Poari Whenua o Taranaki a hokohokona atu ki etahi tangata i te 7 o nga ra o Mei, 1890. Na reira me tino whakohoki atu e te Kawanatanga tetahi whenua kia toru mano eka te nui ki Taua hapu. me rite tonu te wariu ki te whenua i tangohia ra, a me te hoatu hoki etahi moni hei whakaea i to ratou mate i roto i nga tau e toru tekau ma rima kua pahemo nei.
Tame Parata (mema mo nga Maori o Te Waipounamu) —E tautoko ana ahau i nga korero a te mema honore mo Nepia, he tika katoa ana kupu. Ka akiaki ano hoki ahau i te Kawanatanga ka ki atu e tino tika ana kia whakaotia tatatia tenei take. Ko taua hapu ko Ngatimutunga te hapu e tino paangia ana e tenei mea, he maha nga tau e noho mate ana i runga i te tangohanga atu o o ratou tika, no reira e tino whai tikanga ana kia whakaotia tatatia tenei mea. Me ki ake hoki ahau kua tino whai-hara te Kawanatanga o taua ra i runga i ta ratou hoatutanga i taua whenua kia whakahaerea e te Poari Whenua o Taranaki: E mohio ana ahau mehemea i whakaaturia tenei mahi ki te Kawanatanga i te wa e ora ana a Ta Hoani Makenehi kua kore rawa tenei take e waiho kia takoto raruraru penei ana mo te wa roa. Kua whakaaturia mai ano hoki ki ahau tera atu ano etahi atu page 68
hapu Maori kei taua takiwa nei ano kei te pera ano te mate. E mohio ana ahau ki tetahi mea pera, tera tetahi poraka whenua kei taua takiwa ko Ngatitama te hapu nona, e hokona ana, a me i kore i hohoro nga Maori no ratou taua whenua te pa mai ki te Minita Maori kua peratia ano ratou me enei tangata nana nei tenei toru mano eka e korerotia nei. No reira ahau ka kaha te akiaki atu ki te Kawanatanga kia hohoro te hanga he tikanga mo runga i tenei take; kei kiia ratou he Kawanatanga mangere ki te whakahaere tika i nga mea e pa ana ki nga whenua Maori.
Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll, Minita Maori). —I runga i nga korero kua puta mo tenei take, tera e puta tetahi painga, notemea i te wa i whakahaerea ai taua pitihana ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori i reira tonu te Kai-tiaki o te Katoa e whakarongo ana ki nga korero mo te nui o te mate i pa ki te hapu o Ngatimutunga. Kei te mohio nga mema honore he mea ata whakatu te Kai-tiaki o te Katoa i raro i te Ture Whakatau i nga Rahui o te Tai Hauauru, na reira ka tino tiaki taua tangata i nga whenua o nga Maori o reira. Na, mo te whenua e kiia nei kua tangohia e te Karauna, ko tona tikanga i tangohia pohehetia. Kaati, i naianei ma te Kai-tiaki o te Katoa i runga i nga mana kua whakawhiwhia nei ki a ia, e whakatakoto tenei take ki te aroaro o te Kawanatanga kia whakaorangia taua mate.
Whakaaetia ana te motini.
Haere tonu nga mahi a te Whare a no te rima meneti te paahitanga i te tahi karaka i te po ka hiki te Whare.