Other formats

    TEI XML file   ePub eBook file  

Connect

    mail icontwitter iconBlogspot iconrss icon

Nga Korero Paremete: 1902-1903

Rahoroi, te 21 o Noema, 1903

Rahoroi, te 21 o Noema, 1903.

No te hawhe-paahi i te rua karaka ka noho te Pika ki runga ki tona nohoanga.

Ka karakia te Whare.

page 103

Panuitanga Tuatoru O Te Pire Mo Nga Whenua Maori.

No tenei ra ka panuitia tuatorutia te Pire mo te Ture mo nga Whenua Maori, me te Pire mo nga Kaute o Kawhia me Awakino.

Ka whakahaerea ko etahi mahi a po noa.

No te tekau karaka i te po ka karangatia ko te :—

Pire Reiti Whenua Maori.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll, Minita Maori). —Ka motini ahau kia komititia tenei Pire, a i te mea kua tata rawa te mutu o te Paremete e kore e roa aku korero. Ko nga tino tekiona o te Pire ko 2a. Kua tae te Pire ki te aroaro o te Komiti mo nga Mea Maori, a kua whiriwhiria e ratou. Ko te tino aronga o te Pire e mea ana, ina tupono ki nga takiwa whenua e riterite tonu ana te alma o te noho o nga Pakeha me nga Maori i runga me riterite ano hoki te ahua o nga reiti e utua ana. E penei ana nga kupu o Tekiona A:—

"Ahakoa nga kupu o roto i "Te Ture Reiti, 1894," ko nga whenua Maori e whai ake nei me ahei te tono kia utu i te puuru reiti e kohikohia ana i ia wa i ia wa, a inga reiti motuhake hoki:—

" (a.) Ko nga whenua katoa kua riro i te tangata i runga i te hoko, i te riihi, i tetahi atu huarahi ranei ahakoa pehea, i runga i te utu nui hoatu ki te Karauna ki te Pakeha ki tetahi atu tangata ranei;

"(b.) Ko nga Whenua katoa e ahei ana te tono kia utu i te puuru reiti."

"Me era atu whenua katoa e kiia ana e te Kawana me tona Kaunihera i runga i te panui i perehitia ki roto ki te Gazette me te Kahiti, me taka ki raro i te mana o tenei Ture."

Na, ko tetahi ko nga Maori me nga hawhe-kaihe e whiwhi ana i te whenua, a kotahi tonu te tangata o roto i te taitara, a e whakahaerea ana taua whenua hei paamu, me utu era i nga puuru reiti. I runga i te tekiona kua korerotia ake nei e au, ka ahei te Kawana ki te kii me utu aua tu whenua i te puuru reiti. Kei te haere nga Maori i runga i nga rori me nga piriti kua oti nei te hanga e nga ropu takiwa, otira kaore nga Maori e utu nui ana i nga reiti hei tautoko i nga mahi a aua ropu takiwa, ara, he hawhe reiti noa iho ta ratou e utu ana.

Hone Heke (mema mo nga Maori o te Tai Tokerau). —Kei te whakahe ahau i te kupu a te Minita Maori i a ia e korero nei kaore nga Maori e utu ana i te reiti. Kei te pohehe te Minita Maori me etahi atu o nga mema o te Whare. Kaore au e whakahe i te Pire nei mehemea e rite tahi ana te whakaputa moni nama ki nga Maori me nga Pakeha. I te mea kaore tera aronga i whakaarohia, heoi ka whakahe ahau i te Pire. Mo te kupu e korerotia nei kaore nga Maori i te utu reiti, he tito tera korero, ara, maku e whakaatu. Me titiro ki Waimarino Poraka, e 400,000 ona eka, i hokona tera whenua mo to rua hereni me te hikipene mo te eka. Tekau ma rima mano nga eka he totara anake te rakau, a e kiia ana e nga hunga mohio ka eke ki te 50,000 putu nga rakau totara e puta i te eka kotahi. Ki ta te apiha o te Tari mo nga Whenua Karauna korero e rua hereni to utu royalty mo te rau putu, na reira, e £750,000 pauna te moni e whiwhi ai te Karauna a ko anake nei mo taua ngaherehere, na kei te mohio tatou e £50,000 ano pauna te moni i utua e te Kawanatanga ki nga Maori mo te 400,000 eka o Waimarino katoa. Ko wai te hunga i wiini i runga i tenei tu mahi? Ko to Kawanatanga ra pea. He maha nga keehi penei te ahua puta noa te koroni nei. Kei te pito ki toku takiwa i te Tai Tokerau he maha nga ngaherehere kauri i riro i te Karauna i runga i ona ture uaua i hanga ai i mua hei hoko i nga whenua Maori, a kua kite nga mema honore i te ritaana kua takoto nei i to Minita mo nga Whenua i tahi ra ake nei, e whakaatu ana taua ripoata i te nui o nga whenua i hokona e te Kawanatanga i nga Maori mo te moni iti noa iho, e tonoa ana e nga kamupane kani rakau kia tukua atu kia mahia e ratou. Ma enei tu mahi ka kitea i patua kia iti noa iho te utu mo nga whenua Maori kia whiwhi ai te Kawanatanga. Pera ano te tikanga ina hokona atu e te Kawanatanga ki te Pakeha nga whenua o nga Maori i riro nei i to Karauna mo te utu iti noa iho, a i runga i tenei ahua mate ana ko te iwi Maori. E rite ana enei mate o te iwi Maori ano i utu ia i nga taake me nga reiti nui whakaharahara. I peratia ano te motu o Te Waipounamu. I riro i te utu iti noa iho i runga i te uaua o nga tare a page 104te Kawanatanga. Ma tenei ka kitea he nui ke noa ata nga taake me nga reiti kua utua e nga Maori. Na reira he aha te take i tonoa ai i naianei kia nui ake nga taake me nga reiti e utua e te Maori. Ki te mahia e te Kawanatanga he Pire a te Paremete e haere ake nei e ahei ai nga Maori ki te nama moni i te Tari Whakaputa Moni Nama ki nga Kai-noho Paamu, penei me te Pakeha e nama moni nei i taua Tari, kia ahei ai nga Maori ki te whakapai i o ratou whenua; mehemea e peratia ana te whakahaere a te Kawanatanga kua kore aku kupu whakahe mo te Pire nei. Koia enei nga take kua korerotia ake nei e au i whakahe ai ahau ki nga tikanga e mea nei te Pire kia akina he taake ki runga ki nga whenua Maori, na reira ka pau toku kaha ki te atete i tenei Pire kia kore ai e paahitia e te Whare nei.

Tame Parata (mema mo nga Maori o Te Waipounamu). —E tautoko ana ahau i nga korero a te mema honore mo nga Maori o te Tai Tokerau. Ko te take o tenei Pire he uta puuru reiti ki runga ki nga whenua Maori, me etahi reiti motuhake hoki, otira kei te tononga atu o nga Maori kia whakawhiwhia ratou ki nga painga e puta ana ki nga Pakeha i nga Tari Whakaputa Moni Nama ki nga Kai-nohonoho Paamu, kaore e homai ki te kore e matua riihitia atu o ratou whenua ki te Pakeha. Kaore rawa he painga e hoatu ana ki nga Maori e ngakaunui ai ratou ki te whakapai i o ratou whenua. No te paahitanga o te Ture whakamana i te Kai-tiaki o te Katoa ki te whakaputa moni nama, maharatia ana i reira kua puare he huarahi moni ma ia tangata noho whenua o Niu Tireni. Otira no te tononga atu o nga Maori kia whakawhiwhia ratou ki nga tika me nga mana e whiwhi nei nga Pakeha mo runga i o ratau whenua, kihai i whakaaetia ta ratou tono. Ki te kore te Kawanatanga e tino whakaae ki te whakauru ki te Whare i tetahi Pire, a te tuunga o te Paremete i te tau e haere ake nei, hei whakawhiwhi hoki i nga Maori ki nga mana e whiwhi nei nga Pakeha, heoi ka pooti ahau kia turakina tenei Pire.

Henare Kaihau (mema mo nga Maori o te Tai Hauauru). —Ki toku nei whakaaro e kore e taea tenei Pire te ata whiriwhiri e te whare nei i te mea hoki kua tata tonu te mutu o te Paremete. Kaore ahau e kite ana i tetahi take tika e utaina ai he reiti ki runga ki nga whenua Maori kia rite ki o nga Pakeha. Ko nga taitara e pupuri nei nga Maori i o ratou whenua e rereke rawa ana i o nga Pakeha whenua. Kei te whai mana te Pakeha ki te tuku i tona whenua i runga i tana huarahi i pai ai, tena ko te Maori whai whenua kaore rawa e kaha ana ki te pera. Taku hiahia kia kitea e tenei Whare he huarahi e taea ai te hanga he ture hei whakarite tahi i nga Maori whai whenua ki nga Pakeha whai whenua; kia tu tahi raua i runga i te turanga kotahi. I runga i enei ahua e mana nei i naianei, kaore rawa ahau e kite ana i tetahi take i kawea mai ai he Pire penei te ahua me tenei Pire e takoto nei i te aroaro o te Whare nei, e tono ana kia utu nga Maori i nga puuru reiti mo o ratou whenua. Me pehea koia te whakahaere mo etahi tu whenua, ara, mo nga mea e uru nei te kotahi rau tangata ki roto i te taitara, he rim a tekau ki tetahi, a kaore ano i whakatautaua nga hea paanga o ia tangata. Ki te paahi te Pire nei, kaati me wehewehe nga paanga katoa o ia tangata i roto i nga whenua katoa. Tenei ano tetahi ahua, hei tohutohu atu maku. I raro i "Te Ture Whakahaere i nga Whenua Maori, 1900," e tino araitia ana nga Maori kia kaua rawa ratou e kaha ki te nama moni i runga i o ratou whenua. No reira ki taku e he ana te homaitanga o te Pire nei kia paahitia e te Whare. Me whiwhi ki hea nga Maori i etahi moni hei utu i nga reiti? Kua oti i au te whakaatu ki te Whare, ko te nuinga o nga whenua Maori kua herea rawatia e te Kawanatanga kia kore ai e taea te nama he moni ki runga i aua whenua, na reira me pehea e taea ai e nga tangata nona te utu nga reiti? Ko te mea tika mo tenei Pire me ata waihomarire kia oti ra ano te hanga he tikanga e taea ai nga whenua Maori katoa te unu atu ki waho i nga here e mau nei i naianei, e arai nei i nga tikanga whakahaere katoa kia kaua e pa atu ki ana whenua. Me nga Pire Maori katoa e takoto nei i te aroaro o te Whare ko te mea tika me nuku mo tera tuunga o te Paremete notemea kua tata rawa te mutu o tenei tuunga Paremete, kua kore he taima hei ata whiriwhiringa i aua page 105mea. Kei te kite ano pea te Whare he tino mahi kino tenei ki nga Maori ki te paahitia tenei Pipe i tenei po. Ka patai ahau ki te Whare nei, tena mehemea no raton, no nga Pakeha, nga whenua Maori e naeatia nei kia utaina ki te reiti, ka whakaae ranei. ratou kia hereherea o ratou whenua penei me o te Maori e hereherea nei? Ki toku nei whakaaro e kore rawa nga Pakeha e whakaae kia peratia ratou. E tino mohio ana ahau ki te whakawhiti mai aua mema honore ki runga ki te turanga o nga Maori ka kikia rawatia atu e ratou tenei Pire ki waho o te Whare nei i roto i te meneti kotahi. Ko ia tenei te ahua ki au nei o tenei Pire, a ka tu tonu ahau ki te whakahe i nga mea katoa penei te ahua, ahakoa ko ahau anake e tu ake ki te pera. He aha te take i kore ai e kotahi tonu nga tikanga me nga ture mo nga pononga Maori me nga pononga Pakeha a te Kingi. Kaore rawa te Kawanatanga e tika kia hari mai i nga Pire penei te ahua ki roto ki te Whare nei hei tinihanga i nga Maori me o ratou whenua. Te tukunga iho o tenei tu mahi, ka tino tahuri etahi Maori ki te whakahaere tikanga e ngata ai o ratou hiahia i runga i etahi aronga kino e tika ana kia araitia. Ka poto katoa nga Maori puta noa te koroni ki te whakahe i tenei Pire, a e kore rawa ratou e utu i nga reiti e tonoa nei. Na ki te paahitia tenei Pire, ara, ki te kore te Whare e whakarongo ki ta matou ko nga mema Maori e whakahe nei i te Pire nei, heoi taihoa ake nei ka ara tetahi raruraru nui e pouri ai te iwi katoa. E kore rawa nga Maori e utu i nga reiti nei. Kaore ratou e tukua ana kia whakahaere tikanga mo o ratou whenua, na reira kei hea he huarahi e puta ai he moni ma ratou hei utu i nga reiti. E hara i te mea naku anake enei mahara e korerotia nei e ahau, engari ko te whakaaro nui tenei a nga iwi Maori katoa puta noa te koroni. Mehemea i haria mai tenei Pire i nga ra timatanga o tenei tuunga Paremete kua ki tonu te Whare nei i nga pitihana a nga iwi Maori hei whakahe ki te Pire nei, kia tino mohio ai te Whare koia ano he mahi he rawa tenei. Mehemea hoki ka ata tirohia tenei take e nga mema honore i runga i ta te iwi Maori titiro, ka kite marama nga mema kaore i te rite to te iwi Maori tu e tu nei ki to te iwi Pakeha. Tetahi take i kore ai e tika kia kawea mai tenei Pire ki konei, ko te ahua o te noho o nga iwi Maori puta noa te koroni he noho huihui, a he iwi atawhai, aroha ki te tangata, no reira e kore rawa e taea e ratou te whakaea o nga reiti me nga taumahatanga ka utaina nei ki runga ki a ratou e tenei Pire. Hei toku mo te atawhai o te Maori, mehemea ka karangatia kia tu he huihui mo tetahi putake, ka tae atu nga mano manuhiri Pakeha, ka whangaia aua manuhiri e te Maori kaore e tonoa kia utu i a ratou kai. Ma tenei ka kite tenei Whare kaore rawa e tika kia paahitia he Pire penei te ahua i roto i enei ra, kua tata tonu nei te mutu o te Paremete. E whia nga rau mano eka whenua a nga Maori kua tangohia i nga Motu e rua, i Aotearoa me Te Waipounamu, mo te rua kapa mo te toru kapa ranei i te eka, a he nui whakaharahara hoki nga whenua kua murua i runga i te raupatu i te mutunga o te whawhai a te Maori raua ko te Pakeha. Ma tenei pea ka uiui nga mema honore ki a ratou, ka mea, he tika ranei kia haria mai he Pire penei te ahua ki konei kia paahitia e tatou hei ture. Kua hinga nga Maori, kua mate, a i te mea kua hinga ratou ki roto ki te paru i naianei, katahi ka meatia me takatakahi rawa kia ngaro rawa atu ki raro. Ka patai ahau ki te Whare nei, Ki to koutou whakaaro he mahi tika ranei tena ma koutou? Katahi ra pea te mahi tino whakama rawa atu. No reira me korero atu ahau ki a koutou, me mutu ta tatou whakahaere i tenei Pire, me unu atu ki waho tenei Pire me era atu Pire katoa me era atu mea katoa e pa ana ki nga ture Maori e takoto nei i te aroaro o te Whare; me waiho ma nga mangai o te iwi Maori e hanga mai he tauira ture tika mo enei tikanga. E tino mohio ana te mema honore mo nga Maori o te Tai Tokerau kei te noho ona iwi i roto i te mamae i runga i tetahi mate nui kua pa ki a ratou, engari kaore taua mate e pa ana ki nga mema honore Pakeha me o ratou iwi. Ko nga mema mo nga Maori o Te Waipounamu me te Tai Rawhiti e mohio ana kei te noho mate nga iwi Maori i roto i o raua nei takiwa. Ki taku me tino mutu ta koutou mahi penei ki nga Maori. Kaati te whakapura i o page 106ratou karu ki te pungarehu. Kua roa noa atu nga mema Maori e noho ana i roto i tenei Whare, a kua pukengatia ratou ki te titiro i enei tu take. Ka korero atu ahau ki te Whare, waiho ma matou ma nga Maori e whiriwhiri e whakaoti enei take. A ko tetahi, hei nga ra e haere mai nei kaua e mahia he mea hei whakaiti i a matou i te iwi Maori ano mehemea nei he tamariki matou. Notemea e kaha noa atu ana matou ki te oioi i a matou me te tiaki i o matou whenua. Waiho atu ki ia tangata Maori te tikanga mo ona whenua i runga i ta tona hiahia i pai ai. Ahakoa taku kotahi, ka whawhai tonu ahau kia kore atu nga Pire katoa penei te ahua me tenei e korerotia nei. Kua tu ahau hei tauira tirohanga mai, hei maunga mo nga kanohi o te iwi katoa, ara, mo nga kanohi o ia tangata e noho nei i raro i te mana o Kingi Eruera, a tera ratou e karanga, "Titiro ki te tangata e whawhai nei mo oua tika mo ona mana me ona whenua, a kaore rawa e taea ana e te Kawanatanga o tenei koroni te tinihanga kia matapo." Me tohutohu atu ahau ki te Kawanatanga, heoi kau te huarahi e taea ai e koutou nga mea tika ma te mahi tika anake; ki te kore koutou e whakahaere tika e kore rawa koutou e puta, a ko au tonu e tu atu nei he hoa riri tuturu mo koutou i nga ra katoa. E kore rawa tenei Whare e kaha ki te whakahe ki tetahi kupu kotahi o enei korero aku, no reira ka ki atu ahau ki te Whare nei ko te mahi tika ma koutou me ata whiriwhiri marire ano e koutou nga tikanga e whakaarohia nei, kia tika ai te mahi ture mo nga Maori. E tika ana ahau kia korero penei notemea kua maha oku tau e tautoko ana ahau i tenei Kawanatanga; Otira e tino mohio ana ahau na taku pooti tonu ratou i pupuri i mau tonu ai ratou hei Kawanatanga. Ka akiaki tonu ahau i taku kupu kia tika, kia tika rawa, te whakahaere tikanga mo nga Maori, a kia pai kia marama te hanga i nga ture e pa ana ki a ratou.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll, Minita Maori). —Heoi taku, kia mohio nga mema mo nga iwi Maori e mea ana nga iwi Pakeha o te koroni kia hapai tahi nga iwi e rua i nga taumahatanga o nga mahi whakahaere kawanatanga, kia kaua e waiho ma te taha kotahi anake e hapai. Ko te mea tika me ata whakaatu atu mai nga mema Maori ki te Kawanatanga i nga mea e hiahiatia ana e ratou kia whakatikatikaina i roto i nga ture. Otira kaore te mema Maori mo te Tai Hauauru i pera. Heoi ta te Pire nei he kimi kia mahia te mea tika mo nga taha e rua, mo te Pakeha me te Maori. Ko te honore mema mo te Tai Hauauru he kai-mahi paamu, he papai ona whenua, a he rite tonu ki te Pakeha tana whakahaere i tana paamu, me tona whiwhi i nga painga e puta ana i runga i nga rori me nga piriti i mahia e nga moni a nga ropu takiwa, a i te mea e pera ana te ahua, kaore ranei ia e kite iho ana e tika ana ia kia utu i tana taha tika o nga moni reiti nana i oti ai aua rori me aua piriti? Ka hoko te Maori i tetahi whenua i te Pakeha, he aha te take e tika ai kia kore taua whenua e utu i nga reiti pera me te wa i te Pakeha te whenua? He aha te take e whakaitia ai ki te hawhe nga reiti ina riro i te Maori taua whenua? Engari ka pa ko etahi atu ahua o te whenua Maori, katahi ka tika kia whakarereketia. Me ata titiro nga taha katoa o tenei take e nga mema Maori, me whakawhanui e ratou o ratou whakaaro. Me hopu atu ratou ki nga matauranga hou e tupu tonu nei i ia ra i ia tau, kaua e wehi. Mehemea e ata tirohia ana e te mema honore te Pire nei, tera e kitea e ia kei te pai kei te marama ona tikanga. Ka tono ahau ki te Whare kia whakaaetia kia uru te Pire ki roto ki te Komiti, kia mutu te pera, ka whakaae ahau ki te whakauru i nga menemana hou a nga mema, mehemea ra he menemana marama kaore e tino patu ana i te aronga o te Pire.

Waahi ana te Whare.

I te Ae, 51.
Aitken Flatman Major
Alison Fowlds Mander
Allen, E. G. Fraser, A.L.D. Massey
Allen, J. Fraser, W. McGowan
Barber Graham McKenzie, R.
Baume Hall McLachlan
Bennet Hall-Jones Mills
Bollard Hanan Moss
Buddo Harding Remington
Carroll Hardy Rhodes
Colvin Houston Seddon
Davey Kidd Steward
Duncan Kirkbride Symes
Fisher Lang Taylor
page 107
Vile Witheford Nga Kai-tatau.
Ward Witty Herries
Wilford Wood. O’Meara.
Willis
I Te No, 17.
Arnold Hogg Pere
Bedford Kaihau Tanner
Buchanan. Laurenson Thomson, J. C.
Duthie Lewis Nga Kai-tatau.
Ell McNab Heke
Herdman Millar Parata.

Te putanga, 34.

Heoi whakaaetia ana kia komititia te Pire.

No muri tata tonu ka motini te Minita kia hikitia te komititanga o te Pire. Heoi peratia, ana.

Pire Mo Nga. Turu Whenua Maori.

No tenei po ka tae mai te kupu a te Runanga Kaunihera kia whakaae te Whare ki ana menemana i whakauru ai ki roto ki te Pire.

Te Honore Timi Kara (the Hon. Mr. Carroll, Minita Maori). —Ka tu ake ahau ki te whakamarama i nga menemana a te Runanga Kaunihera. Kei te mohio nga mema honore o tenei Whare i patua e tatou a tekiona 27 me 28, e pa ana enei tekiona ki nga riana ruri. Na, ki te whakaaro a te Runanga Kaunihera me uru ano enei tekiona ki te Pire, na reira whakaurua ana e ratou, koia enei aua tekiona kua whakaurua nei e te Runanga Kaunihera—

"Mo runga mo nga mokete i putake mai i runga i tetahi riana ruri e mana mai ana i te paahitanga o tenei Ture, ka ahei te Kawana i roto i toua Kaunihera, i runga i te tono a tetahi tangata e whai kereme ana i runga i taua mokete, ki te whakatau, kia kaua nga tikanga o tenei tekiona me te tekiona o mua tata ake o tenei e pa atu ki taua mokete; a hei reira me mana tonu nga tikanga me nga huarahi whakaea mo taua mokete, ano kaore i paahitia hei Ture nga tikanga o tenei tekiona me te tekiona o mua tata ake i tenei."

Ko tenei tekiona he mea ata whiriwhiri i waenganui i te Kawanatanga me nga kai-ruri. Ko tona tikanga ma te Kawana i roto i tona Kaunihera e whakatau te moni hei utu ma nga Maori me te Kawanatanga. Kaore e pa he mate ki nga kai-ruri i tenei tikanga. Na he tekiona hou tenei e whai ake nei, ara:—

"Ki te tangohia tetahi whenua Maori e te Kawana, mo tetahi mahi nui mo te katoa, i raro i te mana o ‘Te Ture mo nga Mahi Nunui, 1894,’ i raro ranei i nga tikanga o tetahi atu Ture i whaimana i mua, a muri ake nei ranei te mana ai, ka meinga tera he tuku, a ka meinga i era wa katoa ano o mua he tuku tera i raro i nga tikanga a mo runga ano hoki i nga mahi kua whakaritea i te tekiona toru tekau ma iwa o ‘Te Ture Kooti Whenua Maori, 1894,’"

Te Herihi (Mr. Herries, mema mo Pei o Pereti). — Ka whakahe ki nga tekiona nei. Ki tana kei te tangohia e aua tekiona etahi o nga tika o nga kai-ruri i raro i te Ture e mana nei. Ki tana rongo kaore nga kai-ruri i tino whakaae ki enei tekiona.

Te Pukanana (Mr. Buchanan, mema mo Wairarapa). —I tae ia ki te huihuinga o nga kai-ruri me te Kawanatanga i te korerotanga me te whiriwhiringa o nga tekiona nei, a ki tana kaore e pai kia tangohia nga tika o nga kairuri. Ko te mea tika ma te Kawanatanga e utu nga riana ruri, a e tango atu tetahi taha o te whenua hei whakaea. Ka mau tonu tana whakahe ki te mahi kino e mahia nei ki nga kai-ruri.

Te Whiira (Mr. Field, mema mo Otaki). —He whakatika ta tenei mema ki te mahi a te Kawanatanga. I runga i enei tekiona hou kaore kau he mate e pa ki nga Maori, ki nga kai-ruri, ki te iwi ranei, engari ma aua tekiona e ngawari ai e tangatanga ai te whakahaere o nga raruraru e pa nei ki nga whenua Maori i ruritia i mua, a e takoto nei nga riana ruri i runga. Engari ki tana me tere te whakahaere o aua riana kia wawe te ea atu.

Henare Kaihau (mema mo nga Maori o te Tai Hauauru). — Ko nga menemana kua mahia nei e te Runanga Kaunihera kaore e rite ana ki taku i whakaaro ai; kaore e puta i aua tekiona hou nei he painga ki te iwi Maori. Ko tekiona 21 o te Pire tuatahi kua noho i naianei hei tekiona 20 a e hara rawa atu tera i te whakatikatika i te tekiona i whakahengia nei e ahau, engari ko taua tekiona nei ano tenei kua whakahokia mai ki roto ki te Pire. Ko tekiona 20 e mea ana kia whakakorea atu nga tikanga e mau nei i roto i te Ture o te tau 1900,page 108ara, ina pooti nga tangata o roto i te poraka me riro i ta te nuinga. E whakahe ana ahau ki te whakaurunga o enei menemana hou e te Runanga Kaunihera. Mehemea a nga ra e haere mai nei ka kawea mai e te Minita Maori he Pire e pa ana ki nga take Maori, me matua tuku mai e te honore Minita kia kite nga mema Maori i mua o te kokiritanga ki roto ki te Whare nei, a hei reira ka tino tahuri, atu ahau hei hoa whiriwhiri tahi mo te Minita, kia ata oti pai nga tikanga katahi ka kokiri ki te Whare.

Heoi whakaaetia ana nga menemana a paahitia ana te Pire.

No te tekau meneti ki te toru karaka i te po ka hiki te Whare.